SKKN Biện pháp tổ chức trò chơi trong dạy học môn Đạo đức nhằm nâng cao hứng thú cho học sinh lớp 4 (KNTT) (W+PPT)

1. Mở đầu

1.1 Lý do chọn đề tài

Trong thời gian qua, các nhà trường đã tích cực đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình đổi GDPT 2018 mà Bộ đã ban hành nhằm đạt mục tiêu dạy học đó là hình thành năng lực cho học sinh. Đặc biệt đổi mới các hoạt động giáo dục đạo đức, lối sống văn hóa, giáo dục kỹ năng sống, đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện cho học sinh với nhiều hình thức phong phú, đa dạng. Nội dung và hình thức tổ chức trong nhà trường thực hiện qua giảng dạy chính khóa môn Đạo đức, qua lồng ghép, tích hợp vào các môn học khác; qua các Hoạt động ngoài giờ lên lớp, các hoạt động ngoại khóa, có sự phối hợp với cha mẹ học sinh và các đoàn thể, tổ chức xã hội. Tuy nhiên, hoạt động giáo dục đạo đức, lối sống văn hóa, rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh vẫn chưa thật sự hiệu quả và có chiều sâu biểu hiện qua tình trạng vẫn còn một số học sinh vi phạm chuẩn mực đạo đức, vi phạm pháp luật như bạo lực học đường, vi phạm thuần phong mỹ tục trong lời ăn, tiếng nói; cách ăn mặc,… dẫn đến thực trạng đạo đức ở học sinh có những biểu hiện ngày càng xuống cấp. Vì sao lại như vậy, ngoài tất cả những nguyên nhân khác thì một nguyên nhân rất quan trọng đó là các em còn thiếu kỹ năng sống, chưa được quan tâm giáo dục đạo đức ở tất cả các môi trường. Đặc biệt là môi trường gia đình và cộng đồng nơi các em sinh sống. Nơi mà các em được trải nghiệm, thực hành những bài học ở lớp, ở trường. 

Việc nâng cao chất lượng hiệu quả của giờ dạy môn Đạo đức trong trường tiểu học là trách nhiệm và là việc làm vô cùng cần thiết của mỗi người giáo viên. Với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học thì giáo dục đạo đức cho trẻ  không thể nào là thuyết giảng hay nhồi nhét các bài học đạo đức mà cần phải sử dụng nhiều phương pháp. Một trong những phương pháp đạt hiệu quả cao trong tiết học đạo đức là phương pháp tổ chức trò chơi cho học sinh. Nhằm gây hứng thú cho các em và giúp các em thực hiện chuẩn mực hành vi đạo một cách nhẹ nhàng mà hiệu quả theo cách “ học mà chơi chơi mà học”, tôi rất tâm đắc với việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay mà đặc biệt là dạy học dưới hình thức tổ chức các trò chơi. Tôi luôn trăn trở suy nghĩ làm thế nào để dạy học theo phương pháp này nhưng những trò chơi phải dễ chuẩn bị, dễ thực hiện mà mang lại hiệu quả cao đó là điều tôi hằng mong muốn.

Để tháo gỡ những khó khăn, bất cập nêu trên, rất cần có những biện pháp tổ chức tốt nhất, có hiệu quả nhất nhằm nâng cao chất lượng dạy học Đạo đức trong nhà trường, tôi đã thực hiện thành công sáng kiến “Biện pháp tổ chức trò chơi trong dạy học môn Đạo đức nhằm nâng cao hứng thú cho học sinh lớp 4 (Kết nối tri thức với cuộc sống)” góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng dạy học Đạo đức ở Trường Tiểu học…, Sáng kiến kinh nghiệm đề xuất một số biện pháp tổ chức trò chơi trong dạy học môn Đạo đức cho học sinh lớp 4 theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống nhằm đổi mới phương pháp dạy học môn Đạo đức góp phần  nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

– Nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học môn Đạo đức lớp 4 bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống.

– Thực trạng dạy- học Đạo đức ở Trường Tiểu học ….

– Biện pháp tổ chức trò chơi trong dạy học môn Đạo đức ở Trường Tiểu học … nói chung và cho học sinh lớp 4 nói riêng.  

1.4 Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

– Phương pháp điều tra – khảo sát thực tế.

– Phương pháp quan sát – thu thập thông tin.

– Phương pháp tổ chức trò chơi

– Phương pháp luyện tập – Thực hành.

– Phương pháp phân tích – tổng hợp

– Phương pháp kiểm tra đánh giá.

– Phương pháp đối chiếu.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

Trong công tác giáo dục, bậc Tiểu học là bậc học giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách cho học sinh nhằm xây dựng và phát triển con người làm chủ tương lai cho đất nước. Trong đó giáo dục đạo đức là một trong những hoạt động giáo dục cơ bản nhất trong các bậc học của học sinh nhằm làm cho nhân cách được phát triển đúng đắn, giúp học sinh có những nhận thức, ý thức tình cảm đạo đức, có những thói quen, hành vi ứng xử đúng mực trong các mối quan hệ của cá nhân với xã hội, của cá nhân đối với mọi người xung quanh.

Điều này thể hiện qua thái độ cư xử đối với ông bà, cha mẹ, anh chị em ruột trong gia đình, với thầy cô giáo, bạn bè qua thái độ với học tập, rèn luyện hàng ngày. Vì vậy, giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp 4 nói riêng giữ vị trí đặc biệt quan trọng. Vì bậc Tiểu học là bậc học nền tảng. Sự phát triển nhân cách bắt nguồn từ môi trường này. Các nề nếp, thói quen, các cử chỉ hành vi đều được xây dựng từ đây. Đó là các ý thức như:  giữ gìn vệ sinh chung nơi công cộng, chấp hành luật lệ giao thông, giúp đỡ người già neo đơn, giúp người có hoàn cảnh khó khăn, gặp hoạn nạn, nói lời hay lịch sự, …

Để có một tiết học Đạo đức đạt hiệu quả cao thì giáo viên phải nghiên cứu kĩ kế hoạch bài để tổ chức tiết học một cách hợp lý. Cách sử dụng đồ dùng dạy học đưa ra phải đúng lúc, đạt hiệu quả tốt. Trong đó, việc tổ chức trò chơi để gây hứng thú học tập cho học sinh là một phương pháp mang lại hiệu quả cao. Qua trò chơi các em không những được phát triển về mặt trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ mà còn được hình thành nhiều phẩm chất và hành vi đạo đức. Chính vì vậy tổ chức trò chơi là một phương pháp quan trọng để hình thành hành vi đạo đức cho học sinh. Mặt khác, dạy học là một nghề sáng tạo, nhất là trong môn học Đạo đức, môn học cung cấp cho học sinh những chuẩn mực về đạo đức. 

Xuất phát từ đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi tiểu học, suy nghĩ của các em còn non nớt, kinh nghiệm sống của các em còn chưa có, học sinh tiểu học tư duy cụ thể còn chiếm vai trò quan trọng, có tính bắt chước nên cung cấp cho học sinh những chuẩn mực đạo đức là viên gạch đầu tiên cho sự hình thành nhân cách người công dân, người chủ của xã hội tương lai. Mặt khác nó giúp cho các em hình thành cơ sở ban đầu, như một “Sức đề kháng” chống lại sự xâm nhập của những cái xấu từ bên ngoài và gột rửa những cái xấu đã bị tiêm nhiễm, những cái đi ngược với chuẩn mực đạo đức mà xã hội đã quy định.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

2.2.1 Đặc điểm tình hình nhà trường

Trường Tiểu học… là đơn vị có bề dày thành tích, vì thế đã khích lệ tập thể cán bộ giáo viên, nhân viên và học sinh phát huy truyền thống để đẩy mạnh các phong trào thi đua. Nhà trường có đội ngũ cán bộ giáo viên đoàn kết, nhiệt tình, được nhân dân  tin tưởng ủng hộ và luôn được sự quan tâm chỉ đạo của Đảng uỷ – Hội đồng nhân dân–Ủy ban nhân dân xã…. 

Cơ sở vật chất trường học của nhà trường đã được quan tâm từ các dự án, sự đóng góp của Phụ huynh và quan tâm của nhà nước, vì thế cơ sở vật chất, trường lớp học, khuôn viên nhà trường đã được nâng cấp, tu bổ đảm bảo xanh- sạch- đẹp. Phòng học ở tất cả các điểm trường đã đảm bảo kiên cố 100%; trang thiết bị phục vụ dạy và học tương đối đảm bảo.

Năm học …….., nhà trường có 43 cán bộ giáo viên trong biên chế và có 2 giáo viên hợp đồng. Trong đó số giáo viên có độ tuổi trên 50 tuổi là 6 đồng chí, tất cả các cán bộ giáo viên trong trường đạt trình độ chuẩn và trên chuẩn. Toàn trường có 27 lớp được chia làm ba khu, khu chính và hai khu lẻ. Tổng số học sinh toàn trường là 723 học sinh.

Nhờ vào sự nỗ lực phấn đấu của cán bộ giáo viên, nhân viên và học sinh mà trong nhiều năm liền, nhà trường luôn đạt danh hiệu Tập thể lao động Xuất sắc. Đơn vị được hội đồng thi đua ngành bình xét là đơn vị dẫn đầu cấp Tiểu học huyện nhà. Với những thành tích đạt được, nhà trường đã được Bộ GD&ĐT tặng Cờ thi đua đơn vị dẫn đầu.

2.2.2. Thực trạng dạy- học Đạo đức ở Trường Tiểu học …   

Để đổi mới phương pháp dạy học chúng tôi cũng đã chủ động nghiên cứu, học hỏi, cố gắng vận dụng phương pháp dạy học mới để truyền tải từng nội dung cụ thể của bài học. Trong mỗi tiết học, bản thân chúng tôi cũng đã đưa ra nhiều hoạt động như: Chơi trò chơi, sắm vai, kể chuyện, … nhằm phát huy tính tự chủ trong học tập của học sinh. Đặc biệt là chú trọng đến khâu luyện tập, thực hành xử lý tình huống cho các em trong từng bài học, nhằm giúp các em sớm có kĩ năng ứng xử các tình huống trong cuộc sống hàng ngày theo đúng các chuẩn mực hành vi của xã hội.

Tuy nhiên trong quá trình tổ chức trò chơi cho học sinh, tôi nhận thấy các em còn rất nhút nhát, thiếu tự tin. Để khắc phục hạn chế ấy, ngay từ khi nhận lớp (đầu năm học) tôi làm công tác điều tra cơ bản, lấy thông tin từng hoàn cảnh gia đình, điều kiện sống của từng học sinh, tìm hiểu tính cách, cá tính, trình độ năng lực, khả năng hiểu biết của các em, sau đó phân loại để có các cách khác nhau giúp đỡ học sinh.

Trong quá trình giảng dạy, tôi cố gắng dạy tốt tất cả các môn học, thành lập tủ sách măng non của lớp (do học sinh đóng góp). Nhờ vậy các em đã được bổ sung rất nhiều kiến thức nâng dần trình độ hiểu biết về mọi mặt. Tôi thường xuyên gần gũi trò chuyện với các em và đặc biệt quan tâm đến hai đối tượng học sinh. Một là học sinh có cá tính mạnh dạn, hai là những học sinh còn e dè nhút nhát trong các hoạt động. 

Thực trạng của việc tổ chức trò chơi vào trong những tiết dạy Đạo đức còn nhiều hạn chế. Giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình, giảng giải. Hình thức tổ chức dạy học trong các hoạt động còn đơn điệu. Sau giờ học, học sinh chưa biết biết vận dụng kiến thức đã học vào thực tế. Chẳng hạn học sinh vừa được học bài giữ trật tự vệ sinh nơi công cộng song lại rất ồn ào mất trật tự, nhiều học sinh làm việc riêng trong giờ học hay là còn vứt rác bừa bãi trong sân trường. Học sinh vừa được học bài biết ơn thầy cô giáo nhưng ra khỏi lớp chỉ chào hỏi cô giáo dạy mình. Hoặc là học sinh không biết cảm ơn, xin lỗi khi được giúp đỡ hay làm điều gì không phải với bạn bè, thầy cô, người khác v.v.. Rộng hơn nữa hiện nay ngoài xã hội một số bộ phận thanh thiếu niên đang có nhiều biểu hiện xuống cấp về đạo đức ngày một nhiều. Đâu đó vẫn còn hiện tượng học sinh chưa biết lễ phép với người lớn với mọi người xung quanh. Đây cũng là điều mà những người làm công tác giáo dục phải suy nghĩ. 

2.3. Các biện pháp tổ chức trò chơi trong dạy học môn Đạo đức lớp 4

Hình thức đóng vai trong học tập giúp các em hình thành được những thao tác, những hành động phù hợp với mẫu hành vi, chuẩn mực rút ra từ tiết kể chuyện đạo đức, làm cơ sở hình thành thói quen đạo đức hàng ngày. Khi chuẩn mực hành vi đạo đức được luyện tập, thực hành thường xuyên sẽ trở thành thói quen hành vi đạo đức hàng ngày của các em thì bài dạy có hiệu quả nhất. Vì vậy mà để củng cố và khắc sâu kiến thức ở tiết 1 thì việc tổ chức trò chơi trong các hoạt động thực hành ở tiết 2, các môn học khác, hoạt động ngoài giờ lên lớp và trải nghiệm trong thực tế cuộc sống gia đình, cộng đồng dân cư là biện pháp hữu hiệu nhất để các em thay đổi hành vi thói quen. 

2.3.1. Trò chơi “Hóa thân nhập vai”

Ví dụ: Dạy tiết 2 bài “Quý trọng đồng tiền”(trang 48, Đạo đức 4, sách Kết nối tri thức với cuộc sống)

– Mục đích: 

+ Học sinh nhận thức được vai trò của đồng tiền, biết cách quý trọng đồng tiền 

+ Học sinh biết các quản lý và tiết kiệm tiền bạc

+ Nhắc nhở và khuyên nhủ mọi người xung quanh biết tiết kiệm tiền khi chi tiêu

– Các vai: Tuệ Trân: phóng viên. Cả lớp học sinh: khán giả (đều được phỏng vấn).

– Nội dung:

Tuệ Trân: (Bước từ cửa lớp vào tay giơ lên chào khán giả) Xin chào các bạn tôi là phóng viên báo Nhi Đồng được biết lớp các bạn có nhiều thành tích trong việc tiết kiệm tiền của tôi đến đây xin được phỏng vấn các bạn.

Tuệ Trân: (Cầm MIC) đến gần một học sinh chào bạn tên bạn là gì

Học sinh: (khán giả) trả lời.

Tuệ Trân: Là một học sinh bạn đã làm gì để tiết kiệm tiền của?.

Học sinh: ( được phỏng vấn) Tôi giữ gìn sách vở cẩn thận không bị mất sách hay để sách bị rách

Học sinh: (khán giả) trả lời.

Tuệ Trân: Là một học sinh bạn đã làm gì để tiết kiệm tiền của?.

Học sinh: ( được phỏng vấn) Tôi giữ gìn sách vở cẩn thận không bị mất sách hay để sách bị rách.

Tuệ Trân: (Đến chỗ một học sinh khác) thế còn cậu, cậu đã làm gì để tiết kiệm tiền của.

Học sinh: (Khán giả) tôi giữ bút thước cẩn thận không để mất hay gãy….

Tuệ Trân: (Đến chỗ một học sinh khác) ở lớp bạn đã làm gì để tiết kiệm tiền của?.

Học sinh: Tôi có thói quen khi mọi người ra chơi là tôi tắt quạt điện hễ có bạn nào trèo lên bàn ghế là tôi nhắc nhở.

Tuệ Trân: Chào bạn, bạn tên là gì?

Học sinh: (khán giả) trả lời: 

Tuệ Trân: Ở gia đình bạn làm gì để tiết kiệm tiền của?

Học sinh: Ra khỏi nhà là tôi tắt bóng đèn, tôi không xin bố mẹ tiền để mua những thứ không cần thiết lắm mà chỉ mua những gì cần thiết nhất.

Tuệ Trân: (Đến chỗ học sinh khác) còn bạn bạn đã làm gì để tiết kiệm tiền của.

Học sinh: Tôi mặc quần áo rất giữ gìn, không trèo cây, nghịch ngợm để quần áo luôn được bền đẹp. Quần áo bị đứt chỉ tôi may lại (như cô giáo đã bày) để mặc. Không đòi bố mẹ mua quần áo mới.

– Câu hỏi nhận xét.

+ Để tiết kiệm được tiền của một cách phù hợp các bạn đã nói lên việc làm của mình như thế đúng chưa? 

+ Ngoài ra em có cách nào để tiết kiệm tiền của nữa không? Hãy nói rõ cách của mình?