SKKN Định hướng dạy học theo dự án một số chủ đề môn toán lớp 10 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lí do chọn đề tài
Mục tiêu của công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục của Đảng và Chính phủ là: “Chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực” (NQ 88/2014/QH13 của Quốc hội).
Năm học 2022-2023 là năm học đầy thách thức với chương trình giáo dục THPT nói chung và môn Toán nói riêng vì đây là năm học đầu tiên giáo viên THPT được tiếp cận với chương trình GDPT 2018. Đồng nghĩa với việc chương trình Giáo dục THPT thực sự đã chuyển mình thay đổi toàn diện từ nội dung, hình thức tổ chức dạy học đến cách thức tiếp cận kiến thức, định hướng hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh
Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh là xu thế của các nền giáo dục tiên tiến, mỗi giáo viên cần phải trau dồi cho mình một kĩ năng tổ chức các hình thức dạy học hiện đại, phù hợp với các đối tượng học sinh qua đó định hướng cho các em tiếp cận, làm quen với hoạt động nghiên cứu khoa học, thúc đẩy việc ứng dụng Toán học vào các tình huống thực tiễn.
Chương trình Toán 10 có một cách tiếp cận hoàn toàn mới và có tính trừu tượng cao đối với đa số học sinh đầu cấp, nội dung các chủ đề bám sát với các bài toán thực tiễn. Vì vậy, tổ chức dạy và học như thế nào để phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo cho học sinh là một vấn đề đầy khó khăn và thách thức. Tuy nhiên đó cũng là một cơ hội để người giáo viên chuyển mình tiếp cận dần với các hình thức dạy học hiện đại. Mỗi chúng ta cần mạnh dạn thay đổi đề cùng chung tay đưa con tàu giáo dục nước nhà tiếp cận với con đường mới và tiến gần hơn với các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới.
Năm học 2022-2023 sở GD&ĐT chỉ đạo các cơ sở giáo dục đẩy mạnh hình thức tổ chức dạy học theo dự án, yêu cầu mỗi đơn vị tổ chức được ít nhất một dựa án ở mỗi môn học (Công văn số 1776/SGD&ĐT GDTrH V/v hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2022-2023, ngày 26/8/2022). Qua đó ta thấy tầm quan trọng và tính cấp thiết của hình thức tổ chức dạy học này.
Bản thân là giáo viên dạy toán ở ngôi trường miền núi, nơi đây học sinh còn khó khăn về nhiều mặt. Nhưng với quyết tâm không để các em bị bỏ lại phía sau trên con tàu giáo dục nên chúng tôi chọn đề tài “Định hướng dạy học theo dự án một số chủ đề môn Toán lớp 10 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh” với mong muốn thúc đẩy mạnh mẽ quá trình đổi mới các hình thức tổ chức dạy học trong nhà trường THPT Đông Hiếu.
1
II. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài
1. Mục đích nghiên cứu
– Nghiên cứu các quan niệm và định nghĩa về dạy học theo dự án (DHTDA).
– Nghiên cứu ưu điểm và hạn chế của DHTDA trong dạy học môn Toán.
– Nghiên cứu vận dụng DHTDA vào một số chủ đề kiến thức môn Toán lớp 10, CT GDPT 2018.
– Nghiên cứu tính chủ động, tích cực sáng tạo của học sinh khi tham gia thực hiện các nhiệm vụ trong các dự án cụ thể.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Tác động của DHTDA đến quá trình hình thành kiến thức, phẩm chất và năng lực của học sinh.
Đề xuất thiết kế kế hoạch DHTDA một số chủ đề môn Toán 10 theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh.
Nhiệm vụ trọng tâm:
– Nghiên cứu cơ sở lý luận về DHTDA môn toán.
– Nghiên cứu thiết kế một số hoạt động giáo dục theo định hướng DHTDA môn Toán lớp 10.
– Phân tích các nhiệm vụ thành phần của dự án học tập, từ đó có các hoạt động chi tiết nhằm liên kết được nội dung dạy học với các nhiệm vụ thực tế đã giao cho học sinh.
– Định hướng và xây dựng một số dự án dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh.
III. Đối tượng, phạm vị nghiên cứu
– Đối tượng thực hiện là học sinh (các lớp 10C7, 10C8, 10C9) trường THPT Đông Hiếu, các chủ đề kiến thức trong chương trình môn toán lớp 10, các năng lực cần đạt có liên quan,…
– Đề tài thực hiện trong phạm vi kiến thức môn Toán lớp 10, sách KNTT&CS.
IV. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp khảo sát và thử nghiệm (trao đổi với học sinh và tìm hiểu khả năng quan sát, đưa thực tế vào bài học của học sinh).
– Thực nghiệm sư phạm.
– Thống kê chất lượng .
– Khảo sát tính khả thi của đề tài.
2

V. Tính mới và những đóng góp của đề tài
Thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học theo dự án sử dụng một số chủ đề trong chương trình Toán 10 – KNTT&CS nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học toán ở trường THPT Đông Hiếu.
Tổng hợp lại một cách hệ thống quy trình thực hiện bài học theo dự án. Đề xuất và tổ chức thực hiện các hình thức (mức độ) khác nhau của DHTDA gắn liền với các chủ đề NCKH và chủ đề STEM.
Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong các hoạt động chiếm lĩnh tri thức.
3

PHẦN II. NỘI DUNG I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài khoa học
1. Cơ sở lí luận
1.1. Dạy học theo dự án
DHTDA là một trong những phương pháp dạy học (PPDH) hiện đại phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Có nhiều quan điểm khác nhau về DHTDA nhưng điểm chung của các quan điểm đó là đều nhấn mạnh đến “tính tự quyết” và sự tự hoạt động như là cơ sở, nền móng của dạy học. DHTDA tạo điều kiện cho học sinh tự quyết trong tất cả các giai đoạn học tập và tạo được sản phẩm hoạt động nhất định. Vì vậy, DHTDA được coi là phương pháp dạy học giải quyết được cả mặt lý thuyết và thực tiễn.
Một số quan điểm về DHTDA:
Theo [5]: DHTDA là một hình thức tổ chức dạy học, bên cạnh đó, DHTDA có thể hiểu là một phương pháp dạy học phức hợp. “Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của DHTDA”.
Trong chương trình dạy học của Intel: DHTDA là một mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Cách học này phát triển kiến thức và kĩ năng của học sinh thông qua một nhiệm vụ mở rộng, đòi hỏi các em phải nghiên cứu và thể hiện kết quả học tập của mình thông qua các sản phẩm lẫn phương thức thực hiện.
Theo Trần Thị Hoàng Yến: DHTDA là một PPDH, trong đó dưới sự định hướng, tổ chức, hướng dẫn, điều chỉnh của giáo viên, học sinh tự lực lập kế hoạch hành động, tiến hành thực hiện các nhiệm vụ học tập để tạo ra sản phẩm, qua đó lĩnh hội tri thức mới thông qua các dự án có ý nghĩa thực tiễn [6;tr26].
Qua các quan điểm trên ta thấy, DHTDA là một phương pháp có chức năng kép (kết hợp giữa học tập và nghiên cứu), góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động có vai trò tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc sáng tạo, giải quyết vấn đề cho học sinh. Mục tiêu của DHTDA là thông qua thực hiện các DAHT, HS không những trả lời được những câu hỏi, giải quyết được những nhiệm vụ học tập, lĩnh hội được những kiến thức cần thiết mà còn hình thành được cách thức làm việc, phát triển được kĩ năng tự học, tự nghiên cứu đặc biệt là hình thành và phát triển năng lực NCKH cho bản thân.
1.2. Ưu điểm và nhược điểm trong việc DHTDA
1.2.1. Ưu điểm
– Gắn lí thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội.
4

– Kích thích động cơ, hứng thú học tập của học sinh.
– Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm, phát triển khả năng sáng tạo.
– Rèn luyện năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp và hợp tác.
– Rèn luyện phẩm chất kiên trì, nhẫn nại trong học tập và trong đời sống.
1.2.2. Nhược điểm
– DHTDA không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lí thuyết mang tính trừu tượng, hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kĩ năng cơ bản
– DHTDA đòi hỏi nhiều thời gian, vì vậy DHTDA không thay thế cho phương pháp thuyết trình và luyện tập mà là hình thức dạy học bổ sung cần thiết cho các PPDH truyền thống.
– DHTDA đòi hỏi phương tiện vật chất và tài chính phù hợp.
Các phương diện so sánh
Dạy học theo phương pháp truyền thống
Dạy học theo dự án
Quan niệm
Học là quá trình tiếp thu và lĩnh hội, qua đó hình thành kiến thức, kĩ năng, tư tưởng, tình cảm.
Học là quá trình kiến tạo; HS tìm tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và xử lí thông tin,… tự hình thành kiến thức, năng lực và phẩm chất
Bản chất
Truyền thụ tri thức và chứng minh chân lí.
Tổ chức hoạt động nhận thức cho HS. Hướng dẫn, tư vấn cho HS cách tìm ra chân lí, tri thức,…
Mục tiêu
Chú trọng cung cấp tri thức, kĩ năng, kĩ xảo.
Chú trọng hình thành các năng lực (sáng tạo, tư duy, hợp tác,…), hướng dẫn HS hoạt động, chủ động chiếm lĩnh tri thức
Nội dung
Từ sách giáo khoa, tài liệu tham khảo + giáo viên.
Từ nhiều nguồn khác nhau: SGK, tài liệu tham khảo, GV, các tài liệu khoa học phù hợp, thí nghiệm, thực tế, đặc biệt là các nguồn tài liệu dạng mở online,…; gắn với vốn hiểu biết, kinh nghiệm và nhu cầu của HS, tình huống thực tế, bối cảnh và môi trường ứng dụng,…
5

Phương pháp dạy học
Thường sử dụng các phương pháp diễn giảng, thuyết trình,…
Các phương pháp dạy học tích cực: Phát hiện và giải quyết vấn đề; dạy học tương tác, kiến tạo,…
Hình thức Thường giới hạn trong một Hoạt động nhóm, trải nghiệm thực tổ chức lớp học tế, học trên lớp, phòng thí nghiệm,…
Cách đánh giá kết quả học tập
– GV ra đề thi, chấm thi và công bố kết quả
– Thang điểm thường có sẵn, dùng chung
cho cả lớp
– Sản phẩm: Điểm số
GV và HS (có thể có cả đối tượng khác) tham gia vào hoạt động đánh giá. Công cụ đánh giá cần được xây dựng bởi GV và HS cho từng dự án học tập.
Sản phẩm: Sản phẩm của dự án có tính ứng dụng trong thực tế.
2. Cơ sở thực tiễn
Thực hiện Nghị quyết Trung ương số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, phương thức giáo dục tích cực, tích hợp với mục đích rèn luyện năng lực cho học sinh.
Công văn số 1776/SGD&ĐT GDTrH V/v hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2022-2023, ngày 26/8/2022 của SGD&ĐT Nghệ An: Năm học 2022-2023 các cơ sở giáo dục đẩy mạnh hình thức tổ chức dạy học theo dự án, mỗi đơn vị tổ chức được ít nhất một dựa án ở mỗi môn học.
2.1. Thuận lợi
Nhà nước đang trong giai đoạn đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nên CSVC, TB dạy học đang dần được đầu tư đầy đủ.
Ý thức và trách nhiệm của người GV ngày càng được nâng cao, tài liệu về chuyên đề, phương pháp cũng khá đầy đủ.
Học sinh đã được tiếp cận với nhiều hình thức dạy học, nhiều nguồn tài liệu bên trong và ngoài nhà trường: học trên internet, học các trung tâm GD, …
2.2. Khó khăn
Học sinh miền núi còn nhiều khó khăn nên thời gian tự học, tự nghiên cứu còn nhiều hạn chế nên việc chủ động tìm và tiếp cận dự án học tập bị ảnh hưởng.
Do đặc thù của DHTDA là có tính trừu tượng, tiếp thu kiến thúc thông qua việc giải quyết các nhiệm vụ học tập nên dễ gây nản chí cho học sinh trong quá trình hoạt động khám phá tri thức.
6

Học sinh lớp 10 (khóa 2022-2023) vừa hoàn thành chương trình THCS (CT 2006) với các phương pháp dạy học truyền thống nên sẽ bỡ ngỡ khi các em bắt đầu tiếp cận CTPT 2018 (với nội dung, cách trình bày và phương pháp học tập hoàn toàn thay đổi).
3. Thực trạng dạy học theo hình thức DHTDA tại trường THPT Đông Hiếu
3.1. Về phía giáo viên
Chúng tôi sử dụng phiếu để tiến khảo sát với 26 giáo viên (GV) thuộc các môn Toán học (8 GV), Vật lí (7 GV), Hóa học (4 GV), Sinh học (4 GV), Công
nghệ (3 GV) của trường THPT Đông Hiếu
Câu 1. Thầy/Cô hãy đánh giá tầm quan trọng của hoạt động dạy học theo dự án cho học sinh tại trường THPT Đông Hiếu.
Tầm quan trọng
Rất quan Quan Bình Không quan trọng trọng thường trọng
Ý kiến
SL 21 5 0 0 % 80,77% 19,23% 0,00% 0,00%
Câu 2. Mức độ quan tâm của Thầy/ Cô đối với dạy học theo dự án cho học sinh?
Mức độ
Không quan tâm
Đang tìm hiểu
Vừa thực hiện vừa tìm hiểu
Đã thực hiện thành thạo.
Ý kiến
SL 0 18 8 0 % 0,00% 69,23% 30,77% 0,00%
Câu 3. Thầy/Cô đã thực hiện dạy học theo dự án bao nhiêu chủ đề cho học sinh? Tên chủ đề là gì?
Chưa từng dạy học
SL 22 SL % 84,62% %
Đã từng dạy học, tên chủ đề là?
4 15,38%
Từ kết quả điều tra ở trên, chúng tôi thấy rằng hầu hết GV đều có quan tâm đến dạy học theo dự án. Đa số cho rằng dạy học theo dự án cho học sinh trường THPT Đông Hiếu là quan trọng và rất quan trọng. Phần lớn GV mong muốn thực hiện được các kĩ thuật dạy học theo dự án. Tuy nhiên nhiều GV còn gặp khó khăn khi dạy học theo dự án vì nguồn tài liệu đang hạn chế, chưa được tập huấn kĩ càng và đặc biệt là không gian, thời gian và kinh phí chưa bảo đảm.
3.2. Về phía học sinh
Câu 1. Ở cấp THCS Em đã được tiếp cận với “dự án học tập” môn Toán nào chưa? Dự án liên quan đến chủ đề gì ? Trước khi tiến hành áp dụng phương pháp dạy học theo dự án, chúng tôi phát phiếu điều tra cho 127 học sinh (HS) thuộc các lớp 10C7(41), 10C8(44), 10C9(42) tại Trường THPT Đông Hiếu, kết quả thu được như sau:
Chưa từng Đã từng học
SL % SL %
Chủ đề liên quan đến kiến thức:
107 84.25% 20 15.75% – Hàm số bậc 2.
– Tam giác đồng dạng. Câu 2. Em đánh giá thế nào về thái độ học tập của bản thân khi thực hiện các dựa án học tập môn Toán?
Rất hứng thú Không hứng thú Không đánh giá được
SL 15 SL 5 SL 107 % 11.81% % 3.94 % 84.25%
Ở câu 2, chúng tôi lấy thông tin từ 20 học sinh đã từng được tiếp cận với DHTDA (15 20=75% HS thấy hứng thú với các DAHT). Điều đó chứng tỏ
dạy học theo dự án thật sự là phương pháp dạy học tạo được tính chủ động, tích cực và sáng tạo cho học sinh.
Câu 3. Những kỹ năng sau đây em đã được Thầy/ Cô rèn luyện ở mức độ nào?