SKKN Giáo dục cho học sinh miền núi kỹ năng phòng, chống bạo lực gia đình thông qua một số tác phẩm Văn học 12

PHẦN I. MỞ ĐẦU 

1.1. Lý do chọn đề tài 

Điều tra Quốc gia bạo lực với phụ nữ được Bộ Lao động thương binh – xã hội, Tổng cục Thống kê, Quỹ Dân số Liên hiệp quốc tại Việt Nam phối hợp thực hiện năm 2020 (công bố năm 2021) cho thấy, năm 2020 có 31,6% phụ nữ phải chịu ít nhất một hình thức bạo lực trong 12 tháng (kể từ lúc điều tra).  Đáng chú ý và đau lòng hơn có 90, 4% phụ nữ bị chồng bạo lực không có giải pháp phòng, chống và không tìm kiếm sự giúp đỡ. Năm 2020, bạo lực gia đình với nữ giới đã gây thiệt hại 1,8%GDP (tăng 0,2% so với năm 2012). Nhiều vụ việc xuất hiện những hành vi bạo lực gia đình có mức độ gây hại nghiêm trọng, diễn biến phức tạp, tinh vi, khó lường và khó xử lý bằng các quy định pháp luật hiện hành.  

Dữ liệu thống kê cho thấy những bức tranh bạo lực gia đình hết sức phức tạp, thậm chí mâu thuẫn… 

Đại dịch COVID – 19 trong hai năm qua đã gây tổn thất nặng nề trên toàn thế giới trong, đó có Việt Nam. Việc hạn chế đi lại, cách ly xã hội và những biện pháp ngăn chặn dịch bệnh, đi kèm với áp lực kinh tế và đời sống khó khăn tăng lên đối với các gia đình, dẫn đến bạo lực gia tăng với phụ nữ và trẻ em, nhất là bạo lực đối với trẻ em.  

Nhà trường có hai nhiệm vụ quan trọng góp phần ngăn ngừa, giảm thiểu bạo lực gia đình: 

Thứ nhất là trang bị cho học sinh kiến thức về bạo lực gia đình để các em hiểu và từ quá trình hiểu rồi, các em tránh thực hiện các hành vi bạo lực nói chung, bạo lực gia đình nói riêng, hoặc có những kỹ năng chống lại bạo lực gia đình  (BLGĐ; 

 Thứ hai là giúp đỡ, hỗ trợ các học sinh chính là nạn nhân của nạn BLGĐ. 

Bạo lực gia đình và bạo hành trẻ em, ép uổng trẻ em, nạn bắt cóc và buôn bán cô dâu – đặc biệt là các em gái tuổi vị thành niên vẫn là vấn đề thường xảy ra ở các địa phương miền núi, trong đó có địa phương tác giả sống. Theo Ủy ban Xã hội của Quốc hội Luật Phòng, chống bạo lực gia đình đã có từ khá lâu thế nhưng vấn nạn này vẫn diễn ra với các nạn nhân, trong khi đó, nếu xảy ra bạo lực thì phụ nữ, trẻ em luôn là đối tượng chịu thiệt. 

Môn học  Ngữ Văn lớp 12  có những văn bản rất gần gũi với cuộc sống của người dân miền núi ngày nay, với những câu chuyện buồn về bạo hành trong gia đình trong những gia đình miền núi nay vẫn còn. Những câu chuyện xuất phát từ đời sống và có nhiều liên hệ trong thực tiễn. Biết gắn những kiến thức đó vào tình huống thực tiễn sẽ giúp học sinh tích cực, chủ động, sáng tạo để chiếm lĩnh tri thức một cách hiệu quả từ đó vận dụng được các kiến thức đã học để giải quyết các sự việc, hiện tượng trong thực tiễn  để có thể giúp học sinh nói chung (học sinh nữ ở miền núi nói riêng) phát phát triển năng lực giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề khi chẳng may các em, người xung quanh các em lâm vào cảnh ngộ bị bạo hành. 

Xuất phát từ thực trạng học sinh sống trên miền núi, nhất là học sinh con em đồng bào dân tộc thiểu số vùng sâu vùng xa hiện học tại trường THPT trên địa bàn vẫn còn gặp phải tình cảnh bạo hành gia đình, các hủ tục lạc hậu vẫn còn diễn ra trong cuộc sống của các em. Hơn nữa, học sinh nữ (nữ sinh)  sống ở trong vùng sâu, vùng xa thường rụt rè, nhút nhát, mang tâm lí cam chịu và trầm lặng không tâm sự, không chia sẻ và rất ngại ngùng khi giao tiếp với thầy cô giáo. Đặc biệt hầu hết không biết phải ứng phó thế nào trước bạo lực và thường không chia sẻ với giáo viên về những câu chuyện buồn trong cuộc sống các em. 

Thêm nữa, các ông bố bà mẹ độ tuổi 6x, 7x, 8x cũng ít được đi học đầy đủ, chu đáo nên cũng có những khó khăn và rào cản trong việc giáo dục con em. 

Đặc điểm của Huyện miền núi Quỳ Hợp, với diện tích đất tự nhiên của huyện là 94.172,8 ha đứng thứ 7 diện tích tự nhiên của tỉnh Nghệ An. Tuy nhiên Huyện miền núi Quỳ Hợp có hơn 50% đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống tập trung ở 14 xã vùng cao đặc biệt khó khăn, đặc điểm các em học sinh dân tộc thiểu số là rất nhút nhát trong giao tiếp; không tự tin, mạnh dạn đưa ra ý kiến trước đông người; một số em còn tự ti vào bản thân nên dẫn tới việc tự chủ trong học tập bị giảm sút, giao tiếp, ứng xử trong xã hội có rất nhiều hạn chế. Trong các phương pháp dạy học tích cực bản thân nhận thấy nên dạy học kết hợp với giáo dục cho học sinh miền núi kỹ năng phòng, chống bạo lực gia đình thông qua một số tác phẩm Văn học ở lớp 12.  

Các phương pháp dạy học chủ động, ngày càng được ứng dụng rộng rãi, là phương pháp dạy học cơ bản và tốt nhất để dạy về kỹ năng giao tiếp – một kỹ năng cần thiết và quan trọng để người học hoạt động được trong một tập thể, cộng đồng. Trong quá trình giao tiếp với mọi người, con người truyền đạt cho nhau những tư tưởng tình cảm, thấu hiểu, thấu cảm và có điều kiện tiếp tục học tập, biết cách cư xử như thế nào là phù hợp với chuẩn mực xã hội. 

 Dạy học lồng ghép giáo dục kỹ năng sống, gợi mở, liên hệ thực tế với cuộc sống, môi trường sống của các em là một trong các phương pháp dạy học chủ động, ngày càng được ứng dụng rộng rãi, là phương pháp dạy học cơ bản nhất  và tốt nhất để dạy về kỹ năng giao tiếp – một kỹ năng cần thiết và quan trọng để người học hoạt động được trong một tập thể,  một cộng đồng. Trong hai tác phẩm: Vợ chồng A Phủ của nhà văn Tô Hoài và Chiếc thuyền ngoài xa  (Nguyễn Minh Châu), giáo viên có thể lồng ghép để giáo dục học sinh miền núi, học sinh con em người dân tộc thiểu số, đặc biệt là học sinh nữ có kỹ năng phòng, chống bạo lực. 

Để giúp học sinh trở thành chủ thể tích cực, sáng tạo chiếm lĩnh tri thức, tôi lựa chọn và nghiên cứu đề tài “Giáo dục cho học sinh miền núi kỹ năng phòng, chống bạo lực gia đình thông qua một số tác phẩm Văn học 12” 

1.2. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu: 

• Phạm vi nghiên cứu: Các vấn đề thực tiễn có liên quan đến những bài học 

trong phần đọc hiểu văn bản lớp 12 qua hai truyện ngắn: Vợ chồng A Phủ (Trích, Tô Hoài) và Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu) đó là vấn đề về nạn bạo hành gia đình. 

• Đối tượng nghiên cứu: Các bài đọc – hiểu văn gắn liền với thực tiễn. 

1.3. Mục đích nghiên cứu: 

• Thiết kế bài đọc – hiểu văn bản có nội dung liên quan đến thực tiễn. 
• Giáo dục ý thức, kỹ năng phòng, chống bạo lực gia đình và rộng hơn là bạo lực ở ngoài xã hội, trong cuộc sống các em nữ sinh ở miền núi Quỳ Hợp.  
• Vận dụng một cách phù hợp, linh hoạt phương pháp đóng vai trong dạy học nhằm phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, tạo niềm vui và sự hứng thú đối với môn học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. 
• Định hướng áp dụng phương pháp dạy học gắn với thực tế cho môn học, các hoạt động trải nghiệm và các hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho HS trong trường học. 

• Tính mới và những đóng góp của đề tài: 

Đề tài thiết kế và vận dụng hoạt động học tập lồng ghép với vấn đề thực tế để bồi dưỡng kỹ năng sống, khả năng ứng dụng thực tiễn.  Đảm bảo tiếp thu kiến thức đặc thù của bộ môn Ngữ văn đồng thời lồng ghép giáo dục học sinh thêm kỹ năng sống.  

Đưa vào bài dạy các quy trình đánh giá năng lực giao tiếp trong quá trình dạy học Ngữ văn Cấp THPT, có tính mới và tính sáng tạo về mặt khoa học giáo dục dựa trên nội dung và nhu cầu của học sinh miền núi, các em cần trang bị các nhóm năng lực cần có để hình thành và phát triển nhân cách – một tiêu chí trong chương trình giáo dục phổ thông mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. 

Đề tài xây dựng được các nội dung và kĩ thuật dạy học phù hợp với quy trình rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh trong dạy học Ngữ văn THPT phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh cấp THPT với các mức độ phát triển năng lực khác nhau giúp người dạy cũng như người học dễ dàng tiếp cận và vận dụng vào thực tiễn.  

• Phương pháp nghiên cứu  

1.5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận 

• Nghiên cứu cơ sở tâm lí học, Giáo dục công dân, Triết học của việc phát triển năng lực và một số lý thuyết về kỹ năng phòng, chống BLGĐ cho HS dân tộc thiểu số sinh sống ở miền núi. 
• Nghiên cứu các nội dung các tài liệu liên quan đến lí luận dạy học, PPDH môn Ngữ văn. 
• Tìm hiểu một số vấn đề về tâm sinh lí lứa tuổi HS. 

1.5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 

• Phương pháp đóng vai: sân khấu hóa một số đoạn truyện trong hai tác phẩm : Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài) và Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)  nhằm giúp đỡ cho  HS  trước hết là nhận diện sau đó à các em biết phòng ngừa từ xa và tránh được bạo hành gia đình. 
• Điều tra xã hội học, phỏng vấn: Phỏng vấn trực tiếp GV, HS. Điều tra thực tiễn dạy và học các tác phẩm gắn với lồng ghép kỹ năng mềm cho HS 

+ Quan sát sự thay đổi tâm lí, nắm bắt những tâm tư, tình cảm, các biến động trong đời sống HS. 

• Thực nghiệm sư phạm:  

Nhằm kiểm tra tính khả thi, hiệu quả của đề tài, tôi đã sử dụng các phương pháp sau đây: 

+ Phương pháp đóng vai,  +PP hỏng vấn, 

+ PP tổ chức trò chơi,  

+vẽ tranh… +PPthể nghiệm : 

qua giáo án với thời lượng 03 tiết trong  Chương trình Ngữ văn 12.