SKKN Hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận về một đoạn trích văn xuôi bằng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình

1. MÔ TẢ SÁNG KIẾN 
2. Tình trạng các giải pháp đã biết

Để tiếp cận một tác phẩm, đoạn trích không chỉ là sự cảm thụ mà còn cần đến một số các kĩ năng. Hiện nay tiếp cận tác phẩm theo đặc trưng thể loại là xu hướng phổ biến và cũng là yêu cầu của đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn giúp học sinh khám phá, phát hiện, phân tích các khía cạnh hình thức của tác phẩm văn học nghệ thuật để rút ra ý nghĩa thẩm mĩ của nó. Cùng với rèn luyện kĩ năng đọc, nói, nghe thì việc dạy kĩ năng viết cho học sinh trung học phổ thông như thế nào để giúp học sinh phát triển được năng lực viết là một vấn đề được chú trọng trong dạy học Ngữ văn. Thông qua việc được tập huấn, bồi dưỡng học tập Mô đun 2: Sử dụng phương pháp dạy học và giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực học sinh THPT, tôi nhận thấy để phát triển năng lực viết thì sử dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình sẽ góp phần xác định rõ các bước người học cần được trải nghiệm trong tiến trình viết. Bởi nếu như cách dạy viết truyền thống chú trọng vào sản phẩm của HS, tức văn bản mà các em tạo lập thì dạy viết dựa trên tiến trình chú trọng vào việc hướng dẫn HS trong suốt tiến trình tạo ra sản phẩm. Và điều này thực sự rất cần thiết trong quá trình hình thành và phát triển năng lực tạo lập văn bản cho HS.  

Trong những năm gần đây, cùng với sự đổi mới kiểm tra, đánh giá các đề kiểm tra định kì theo Hướng dẫn xây dựng đề kiểm tra, đánh giá định kì lớp 11,12 của Bộ Giáo dục và Đào tạo và và đề thi tốt nghiệp THPT câu nghị luận văn học (chiếm 50% tổng số điểm bài thi) đã có sự thay đổi. Với văn bản văn xuôi đề thi thường yêu cầu học sinh phân tích/cảm nhận vẻ đẹp/tâm trạng/diễn biến tâm lí của nhân vật A trong đoạn trích văn bản văn xuôi. Từ đó nhận xét về một đặc điểm nội dung/nghệ thuật tiêu biểu của tác phẩm/tác giả hoặc phân tích/cảm nhận một đoạn trích văn bản văn xuôi. Từ đó nhận xét về một đặc điểm nội dung/nghệ thuật tiêu biểu của tác phẩm/tác giả. Đứng trước một đề văn như vậy nhiều học sinh còn cảm thấy lạ lẫm, băn khoăn không biết làm dạng đề này như thế nào mới đúng, trúng, đủ và đạt điểm cao. Trong quá trình giảng dạy, dự giờ, chấm bài của học sinh tôi nhận thấy:  

• Đối với GV: Do phân phối chương trình và thời gian trên lớp hạn chế, nên hầu hết giáo viên chủ yếu dành thời gian để dạy cách viết bằng truyền đạt lí thuyết chưa chú trọng vào việc hướng dẫn học sinh trong suốt tiến trình tạo ra sản phẩm làm cho học sinh khó hình dung cần phải viết gì? Viết như thế nào?  
• Đối với HS: Một bộ phận không nhỏ học sinh không hứng thú với việc viết văn. Nguyên nhân, do kiến thức của học sinh chưa vững, năng lực tạo lập văn bản nói chung và viết văn nghị luận văn học của học sinh vẫn còn yếu dẫn một số lỗi thường gặp như không đảm bảo bố cục, bài viết rời rạc, không xác định đúng đối tượng nghị luận dẫn đến lạc đề, xa đề; luận điểm không rõ ràng, lập luận không chặt chẽ; diễn xuôi viết lan man; chỉ liệt kê dẫn chứng, không phân tích dẫn chứng. Có những học sinh còn kể lại tác phẩm, chép lại nguyên văn đoạn trích… ( bài viết của học sinh )  

Để đánh giá thực trạng trên, tôi đã thống kê kết quả bài kiểm tra cuối học kì I năm học 2020 – 2021 khi chưa áp dụng giải pháp ở 2 lớp 12A4, 12A5. Kết quả đạt được như sau: 

Bảng kết quả bài kiểm tra cuối học kì I năm học 2020 – 2021 

Nhìn vào bảng số liệu, ta thấy:  

• Lớp 12A4: Số học sinh đạt điểm Giỏi: 01, Khá: 13, Yếu: 11 chiếm tới  25%; Tỉ lệ (%) điểm từ 5 trở lên chỉ đạt 75%.  
• Lớp 12A5: Số học sinh đạt điểm Giỏi: 02, Khá: 07, Yếu: 09 chiếm tới 22,5 %; Tỉ lệ (%) từ 5 điểm trở lên chỉ đạt 77,5 %.  
• Số HS đạt điểm Khá, Giỏi chưa cao chỉ đạt 27,3%  
• Số học sinh điểm Yếu của 2 lớp là 20/84 chiếm tới 23,8%.  

Từ kết quả trên, nếu như GV không có phương pháp dạy viết phù hợp với việc đổi mới kiểm tra, đánh giá thì chất lượng bộ môn Ngữ văn nói chung và kết quả thi tốt nghiệp THPT của trường THPT Hồng Quang sẽ không khả quan, không đạt được như mong đợi bởi môn Ngữ văn là một trong những môn giúp HS nâng cao hơn kết quả thi tốt nghiệp. Mặt khác, với số HS đạt điểm Khá, Giỏi chưa cao chỉ đạt 27,3% các em sẽ rất khó khăn trong việc xét điểm vào các trường Đại học. Xuất phát từ thực trạng trên và với tính khả thi của phương pháp dạy viết theo tiến trình nhằm phát triển năng lực tạo lập văn bản cho học sinh tôi đã lựa chọn sáng kiến“Hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận về một đoạn trích văn xuôi bằng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình” 

• Nội dung  giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến 

2.1 Mục đích của giải pháp 

• Nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Ngữ văn THPT nói chung và lớp 12 nói riêng; nâng cao kết quả thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn.  – Đổi mới, đa dạng hoá các phương pháp dạy học trong dạy Làm văn – Phát triển phẩm chất: Chăm chỉ, trách nhiệm. 
• Phát triển năng lực:  

+ Giải quyết vấn đề, tự học, sáng tạo, tạo lập văn bản 

+ Viết một đoạn văn, bài văn nghị luận về một đoạn trích văn xuôi theo tiến trình. Từ đó, giúp học sinh biết vận dụng vào tất cả các dạng đề nghị luận văn học. 2.2. Nội dung giải pháp 

2.2.1. Củng cố kiến thức, kĩ năng viết bài văn nghị luận về một đoạn trích văn xuôi theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực  

• Khái niệm: Thế nào là nghị luận về một đoạn trích văn xuôi? 

Nghị luận về một tác phẩm văn xuôi là việc dùng lí lẽ, lập luận, kết hợp sử dụng các thao tác nghị luận (giải thích, chứng minh, phân tích, bình luận…) để làm rõ một vấn đề nào đó của một đoạn trích văn xuôi, qua đó thuyết phục người đọc, người nghe về nội dung cần nghị luận. 

• Các dạng câu hỏi về một đoạn trích văn xuôi thường gặp 

Dạng 1: Phân tích/Cảm nhận vẻ đẹp/tâm trạng/diễn biến tâm lí của nhân vật 

A trong đoạn trích văn bản văn xuôi. Từ đó nhận xét về một đặc điểm nội dung/nghệ thuật tiêu biểu của tác phẩm/tác giả.