SKKN Hướng dẫn kỹ năng làm bài phần Đọc hiểu văn bản cho học sinh lớp 12

1. Tên sáng kiến, lĩnh vực áp dụng:

Nhóm tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: “Hướng dẫn kỹ năng làm bài phần Đọc hiểu văn bản cho học sinh lớp 12”

          Lĩnh vực áp dụng: 

          Phần Đọc hiểu văn bản dành cho học sinh lớp 12 trường THPT Nguyễn Huệ nói riêng và  tỉnh Ninh Bình nói chung.

2. Nội dung sáng kiến
3. Giải pháp cũ thường làm:

– Chi tiết giải pháp cũ: Nhiều năm trước đây, việc ôn tập phần Đọc hiểu văn bản thường thiên về cung cấp kiến thức kiến thức, rập khuôn máy móc theo lối mòn của các dạng câu hỏi quen thuộc; chưa chú trọng dạy kỹ năng làm bài cho học sinh, chưa cập nhật những dạng câu hỏi mới, chưa đa dạng hóa các kỹ năng làm bài mới. Điều đó khiến học sinh cảm thấy nhàm chán không muốn học.

– Ưu điểm, nhược điểm và những tồn tại cần khắc phục: Học sinh chỉ tập trung học thuộc kiến thức giáo viên truyền giảng; việc học tập, làm bài còn thụ động, rất hay bị mất điểm khi làm bài phần Đọc hiểu; học sinh chưa được rèn luyện các kỹ năng làm bài.

1. Giải pháp mới cải tiến: 

– Mô tả bản chất của giải pháp mới:  Chúng tôi vừa tiếp tục hướng dẫn học sinh kỹ năng làm các dạng câu hỏi đọc hiểu quen thuộc, vừa bổ sung kỹ năng làm các dạng câu hỏi, kiểu câu hỏi mới trong một hai năm gần đây. Do đó tạo được một hệ thống kỹ năng làm các dạng câu hỏi, kiểu câu hỏi phong phú, đa dạng; giúp học sinh không chỉ ôn tập nội dung, kiến thức, mà còn rèn luyện kỹ năng, phát triển tư duy, phát triển năng lực bản thân, đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn trong giai đoạn hiện nay.

– Tính mới, tính sáng tạo của giải pháp: Học sinh nắm được các dạng câu hỏi và kỹ năng làm các dạng câu hỏi đọc hiểu phong phú, đa dạng, mới mẻ hơn, vận dụng được kỹ năng làm bài vào các đề bài cụ thể; giúp các em biết cách làm bài tốt hơn để đạt hiệu quả trong thi cử, kiểm tra.

3. Hiệu quả kinh tế, xã hội dự kiến đạt được 

– Hiệu quả kinh tế: Giúp thời gian ôn luyện phát huy hiệu quả tốt hơn.Học sinh biết cách làm bài để đạt kết quả cao trong kỳ thi tốt nghiệp.

– Hiệu quả xã hội: Học sinh được chủ động, tích cực hơn. Học sinh rèn luyện được kỹ năng, tư duy, phát  huy năng lực bản thân.

4. Điều kiện và khả năng áp dụng: 

           Áp dụng được với tất cả giáo viên dạy khối 12 và HS khối 12 THPT trên toàn quốc.

            Chúng tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.

I.TÊN SÁNG KIẾN, LĨNH VỰC ÁP DỤNG

  Đổi mới căn bản GD&ĐT, đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đang là một thách thức lớn đối với sự nghiệp giáo dục nói chung và giáo dục THPT nói riêng. Trong quá trình  đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đang là mối quan tâm hàng đầu. Để làm được điều đó, rất cần có các phương pháp dạy học mới. Trong đó, việc trang bị cho học sinh phương pháp, rèn luyện kỹ năng nhằm đạt được kết quả là quan trọng, cần thiết hơn việc cung cấp, truyền thụ kiến thức một chiều. Trong đó phải hướng đến phát huy năng lực làm bài thi, bài kiểm tra của học sinh, đáp ứng các yêu cầu đặt ra trong thi cử, kiểm tra. 

         Trong cấu trúc đề thi Ngữ văn của học sinh THPT hiện nay, phần đọc hiểu có một vị trí vô cùng quan trọng khi chiếm tới 30% tổng số điểm toàn bài. Các dạng câu hỏi đọc hiểu ngày càng phong phú, đa dạng, mới mẻ hơn so với trước đây. Chính vì vậy, giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách thức, phương pháp làm các dạng câu hỏi đó, giúp các em có thể vận dụng vào làm các câu hỏi của phần đọc hiểu trong đề thi. 

Qua thực tế bài làm của học sinh trong nhiều năm gần đây, chúng tôi nhận thấy rằng, kỹ năng làm bài của nhiều học sinh chưa tốt, kết quả chưa cao. Nguyên nhân chủ yếu là do các em chưa phân biệt rõ các dạng câu hỏi, chưa nắm vững các yêu cầu, các bước làm các dạng câu hỏi. Khi chưa xác định được dạng câu hỏi, các bước làm bài của mỗi dạng, bài làm của các em sẽ sai lạc, thiếu ý, không đảm bào các yêu cầu nêu ra.

        Học sinh lớp 12 năm học 2020-2021  đang chuẩn bị bước vào kỳ thi tốt nghiệp THPT và xét tuyển Đại học, Cao đẳng. Những thách thức đặt ra cho các em rất lớn, một phần là do diễn biến phức tạp của dịch bệnh covid-19 khiến quá trình học tập bị gián đoạn, một phần là do những thay đổi trong thi cử năm nay. Vì thế, các thầy cô giáo cần có phương pháp ôn tập phù hợp , giúp các em đạt kết quả tốt trong những kỳ thi sắp tới. 

          Xuất phát từ tình hình và những nhiệm vụ thực tiễn trên, theo xu hướng đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn, giúp học sinh phát huy được năng lực của bản thân để đạt kết quả tốt trong các kì thi, chúng tôi đã nghiên cứu, biên soạn, tổng hợp các dạng câu hỏi đọc hiểu văn bản thành một hệ thống để hướng dẫn học sinh ôn tập. 

Đó chính là lí do chúng tôi lựa chọn đề tài sáng kiến năm 2021: “Hướng dẫn kỹ năng làm bài phần Đọc hiểu văn bản cho học sinh lớp 12”

       Lựa chọn đề tài này, chúng tôi muốn hiện thực hóa hoạt động dạy – học theo phương pháp đổi mới, phát huy năng lực của học sinh. Theo chúng tôi, đây cũng là một cách ôn tập hiệu quả cho học sinh trong tình hình hiện nay và trong giai đoạn nước rút này. Chúng tôi cũng hi vọng, với việc hướng dẫn cụ thể, rõ ràng phương pháp làm từng dạng câu hỏi học sinh sẽ có được chìa khóa để mở mọi cánh cửa, biết làm các dạng câu hỏi đọc hiểu, chinh phục được thử thách và đạt kết quả cao trong kỳ thi sắp tới.

         Đề tài sáng kiến của chúng tôi hướng tới đối tượng là học sinh khối 12. Chúng tôi tiến hành kiểm nghiệm, chứng minh đề tài thông qua việc ôn tập của học sinh các lớp 12A, 12B, 12C, 12D, 12E, 12G, 12H, 12I, 12K trường THPT Nguyễn Huệ. (Trong đó có khảo sát kết quả cụ thể qua phiếu khảo sát và bài kiểm tra phần đọc hiểu văn bản ở 3 lớp 12A, 12H và 12K).

         Thực tế, trong quá trình ôn thi cho HS khối 12, chúng tôi đã xây dựng chuyên đề Đọc hiểu văn bản. Trong đó, ngoài việc ôn tập, củng cố kiến thức đọc hiểu cơ bản cho học sinh còn ôn tập theo các dạng đề cụ thể. Nhưng với sáng kiến này, chúng tôi sẽ tập trung vào rèn kỹ năng cho học sinh thông qua việc tổng hợp, khái quát thành từng dạng câu hỏi đọc hiểu. Qua đó, chúng tôi thể hiện được minh chứng cho cách làm các dạng câu hỏi được nêu ra. 

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN
2. Giải pháp cũ thường làm

Như chúng ta đã biết trong cấu trúc đề thi THPTQG những năm gần đây, phần đọc hiểu có một vị trí vô cùng quan trọng. Vì thế, từ nhiều năm nay giáo viên thường tập trung vào ôn tập phần này. 

Mặc dù việc ôn tập phần đọc hiểu văn bản đã được thực hiện từ lâu nhưng nhìn chung trước đây mới chỉ dừng lại ở mức độ hệ thống hóa các kiến thức cơ bản, mới tập trung ở một vài dạng câu hỏi quen thuộc. 

 Khi ôn tập phần đọc hiểu, một số dạng câu hỏi quen thuộc mà giáo viên thường hướng dẫn học sinh là: Xác định phương thức biểu đạt chính, thao tác lập luận chủ yếu; giải thích một từ ngữ trong văn bản; đưa ra thông điệp…

       Việc tập trung vào một số dạng câu hỏi cơ bản đó xuất phát từ những yêu cầu cụ thể của các kỳ thi trước đây khi chương trình giáo dục cũ thiên về tiếp cận nội dung. Nhưng một vài năm trở lại gần đây, năng lực của người học được coi trọng. Nhiều dạng câu hỏi mới mẻ xuất hiện trong thi cử, kiểm tra. Đó là những câu hỏi yêu cầu học sinh phải có năng lực so sánh, liên hệ, nhận xét, phải có năng lực đánh giá, lí giải, thuyết phục, bày tỏ rõ quan điểm của bản thân về một vấn đề cụ thể chứ không chỉ đơn thuần là tái hiện lại. 

2. Giải pháp mới cải tiến

        2.1. Các yêu cầu cần lưu ý

Quan niệm về đọc hiểu: Đọc hiểu là hoạt động cơ bản của con người để lĩnh hội tri thức và bồi dưỡng tâm hồn. Đọc là một hoạt động của con người, dùng mắt để nhận biết các kí hiệu và chữ viết, sử dụng bộ máy phát âm phát ra âm thanh nhằm truyền đạt đến người nghe, và dùng trí óc để tư duy và lưu giữ những nội dung mà mình đã đọc. Hiểu là trả lời được các câu hỏi: Cái gì? Như thế nào? Làm thế nào?, tức là phát hiện và nắm vững mối liên hệ của sự vật, hiện tượng, đối tượng nào đó và ý nghĩa của mối quan hệ đó. Hiểu còn là sự bao quát được nội dung và có thể vận dụng vào đời sống. Như vậy đọc hiểu là đọc kết hợp với sự hình thành năng lực giải thích, phân tích, khái quát, biện luận đúng- sai về logic, nghĩa là kết hợp với năng lực, tư duy và biểu đạt.

 Cấu trúc của phần đọc hiểu trong đề thi: Trong đề thi môn Ngữ văn hiện nay, cấu trúc đọc hiểu gồm 2 phần: Phần thứ nhất sẽ cho một ngữ liệu (ngữ liệu này thường ở ngoài chương trình, nội dung ngữ liệu chủ yếu phản ánh các vấn đề mang tính thời sự của đất nước, của thế giới. hoặc đề cập đến các giá trị truyền thống, các giá trị văn hóa mang tính nhân văn, nhân bản… nó có thể đựơc biểu hiện dưới dạng một tác phẩm trữ tình như môt bài thơ hoặc ngữ liệu có thể là một bản tin,một phóng sự, một bài phát biểu…), Phần thứ 2 sẽ là một hệ thống câu hỏi gồm 4 câu với 3 mức độ: Nhận biết, thông hiểu, vận dụng(ví dụ như xác định phương thức biểu đạt, thao tác lập luận, phương tiện liên kết, phân tích biện pháp tu từ hay cũng có những câu hỏi mang tính suy luận, giải thích…). Để công phá được phần này nhằm đạt được số điểm cao nhất, chúng ta phải nắm chắc được kiến thức và kĩ năng làm bài. 

2.2. Kỹ năng làm bài phần Đọc hiểu văn bản

2.2.1. Cách tìm hiểu đề phần Đọc hiểu văn bản

Bước 1: Đọc lướt cả 4 câu hỏi để nắm được khái quát nội dung đề muốn hỏi. Bước này giúp chúng ta định hình và xác định được phạm vi kiến thức mà đề yêu cầu, từ đó có định hướng cách tiếp cận văn bản đọc hiểu

Bước 2: Đọc kỹ văn bản đọc hiểu, gạch chân những từ khóa quan trọng hướng đến giải mã câu hỏi dựa trên định hướng đã có qua việc đọc lướt hệ thống câu hỏi trong bước 1

Bước 3: Đọc kỹ lại từng câu hỏi và đối với mỗi câu hỏi cần xác định chúng thuộc dạng câu hỏi nào, định hình kỹ năng làm bài của từng dạng câu hỏi 

Bước 4: Tiến hành làm bài dưới dạng các gạch đầu dòng với yêu cầu: Ngắn gọn, rành mạch và trình bày dưới dạng các câu hoàn chỉnh

        2.2.2. Các dạng câu hỏi đọc hiểu thường gặp

        Khi thực hiện đề tài sáng kiến kinh nghiệm “Hướng dẫn kỹ năng làm bài phần Đọc hiểu văn bản cho học sinh lớp 12”, chúng tôi đã nghiên cứu, tập hợp, phân loại, sắp xếp các dạng câu hỏi cơ bản và nâng cao, trong đó có kết hợp cả những dạng câu hỏi quen thuộc trước đây cùng với việc bổ sung thêm những dạng câu hỏi mới trong một hai năm gần đây. Với mỗi dạng câu hỏi, chúng tôi đều hướng dẫn các bước và phương pháp làm bài cho học sinh. Đó coi như là những công thức chung giúp học sinh vận dụng vào giải quyết nhiều đề đọc hiểu. Trong khuôn khổ của sáng kiến kinh nghiệm này, chúng tôi hướng dẫn học sinh vận dụng lý thuyết về các câu hỏi đọc hiểu