SKKN Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 12 viết đoạn văn NLXH trong đề thi THPTQG

MỤC LỤC

1. 
   Mở đầu

1.1. Lí do chọn đề tài

Làm văn là một phân môn có vị trí rất quan trọng trong đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn của học sinh. Đây là một hoạt động sáng tạo. Thông qua các bài làm văn học sinh thể hiện nhận thức, tình cảm của mình đối với vấn đề văn học và cuộc sống. Nó cũng phản ánh năng lực tư duy, trình độ ngôn ngữ và một phần tính cách của học sinh.

Làm văn cũng là kĩ năng được kiểm tra, đánh giá nhiều nhất trong các bài thi Ngữ văn nói chung và bài thi Ngữ văn của kì thi Trung học phổ thông quốc gia (THPTQG) nói riêng. Trong cấu trúc đề thi THPTQG phần làm văn có thang điểm là 7/10 điểm. 

Có rất nhiều kiểu bài làm văn được dạy trong chương trình Ngữ văn THPT. Tuy nhiên kiểu bài làm văn trong đề thi THPTQG là kiểu bài nghị luận. Kiểu bài này xuất hiện ở cả 2 dạng thức: nghị luận xã hội (NLXH) và nghị luận văn học. 

NLXH là thể văn hướng tới phân tích, bàn bạc về các vấn đề liên quan đến các mối quan hệ của con người trong đời sống xã hội. Mục đích cuối cùng của nó là tạo ra những tác động tích cực đến con người và những mối quan hệ giữa người với người trong xã hội. Nó góp phần tăng cường sự tương tác của học sinh với xã hội, với những điều đang xảy ra xung quanh mình, giúp các em hình thành kĩ năng cũng như tư duy phản biện xã hội, làm cho bộ môn Ngữ văn trở nên hứng thú hơn, gần với đời sống và mang tính ứng dụng nhiều hơn. Vì thế NLXH đã trở thành một yêu cầu không thể thiếu trong các bài thi môn Ngữ văn THPTQG.

Phần NLXH trong đề thi THPTQG của các năm trước đây thường yêu cầu học sinh viết một bài văn ngắn (khoảng 600 chữ) với thang điểm là 3/10. Nhưng cùng với xu hướng đổi mới của kì thi năm nay, bài thi môn Ngữ văn từ 180 phút sẽ rút xuống chỉ còn 120 phút, theo đó phần NLXH sẽ chuyển từ yêu cầu viết bài văn (khoảng 600 chữ) sang viết đoạn văn (khoảng 200 chữ). Điều này đã được thể hiện trong đề thi minh họa và đề thi thử nghiệm mà bộ Giáo dục và Đào tạo (GD và ĐT) đã công bố. Sự thay đổi đó đã làm cho học sinh lớp 12 cảm thấy lúng túng. Bởi vì lâu nay các em đã quen viết thành một bài văn. Bây giờ các em chỉ viết có một đoạn, nghĩa là chuyển từ viết dài thành viết ngắn, các em phải viết làm sao để không vượt quá dung lượng mà vẫn phải đủ ý và đúng “chất” NLXH.

Hơn nữa, trước đây câu NLXH thường yêu cầu học sinh bàn về một vấn đề riêng, độc lập và gần như không liên quan gì đến phần đọc – hiểu trước đó. Còn trong đề minh họa và đề thi thử nghiệm mà bộ GD và ĐT công bố, câu NLXH có xu hướng tích hợp với phần đọc – hiểu. Câu NLXH thường yêu cầu học sinh trình bày suy nghĩ của mình về một vấn đề xã hội nào đó có liên quan đến ngữ liệu của phần đọc – hiểu. Viết về một vấn đề xã hội có liên quan đến ngữ liệu phần đọc – hiểu nghĩa là học sinh phải trình bày được ý kiến riêng, lập luận riêng của mình, khác với ngữ liệu đã cho thậm chí là phản biện lại ý kiến đưa ra trong ngữ liệu. Đây thực sự là một thử thách đối với học sinh lớp 12. Đó cũng là một vấn đề cần quan tâm của các giáo viên dạy 12 và ôn thi THPTQG môn Ngữ văn.

Thực tế giảng dạy ở trường THPT Nguyễn Quán Nho, qua bài làm của học sinh tôi nhận thấy phần lớn học sinh 12 không biết cách viết đoạn văn NLXH mà có yêu cầu tích hợp với nội dung ngữ liệu ở phần đọc – hiểu. Về mặt hình thức, nhiều em không viết đúng thể thức một đoạn văn. Về mặt nội dung, các em thường có xu hướng viết dựa, viết theo hoặc “đồ họa” lại ý của ngữ liệu đã cho, cá biệt có em còn chép lại nguyên văn cả phần ngữ liệu. Rất ít bài viết của học sinh có những suy nghĩ độc lập, không phụ thuộc vào ngữ liệu trong đề bài.

Xuất phát từ những lí do trên, tôi luôn trăn trở làm sao để học sinh lớp 12 năm nay sẽ tự tin và đạt được điểm số cao ở câu NLXH nói riêng, ở bài thi môn Ngữ văn của kì thi THPTQG nói chung. Vì vậy tôi đã thực hiện đề tài “Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 12 viết đoạn văn NLXH trong đề thi THPTQG tại trường THPT Nguyễn Quán Nho”.

1.2. Mục đích nghiên cứu.

Mục đích của tôi khi thực hiện đề tài nhằm góp phần củng cố kĩ năng viết đoạn văn NLXH , nâng cao chất lượng dạy và học môn Ngữ văn lớp 12, nâng cao kết quả thi THPTQG cho học sinh lớp 12 trường THPT Nguyễn Quán Nho.

1.3. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài sẽ tập trung nghiên cứu các giải pháp để rèn luyện và nâng cao kĩ năng viết đoạn văn NLXH trong đề thi THPTQG thông qua các đề thi mô phỏng, đề thi khảo sát, các bài tập thực hành cho sinh lớp 12.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết: 

+ Nghiên cứu những tài liệu có liên quan đến đoạn văn, cách lập luận, trình bày nội dung đoạn văn.

+ Nghiên cứu các đề thi có câu làm văn NLXH tích hợp với ngữ liệu phần đọc – hiểu.

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin.

– Phương pháp thống kê, xử lí số liệu.

– Phương pháp thực nghiệm.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

2.1.1. Lý thuyết về đoạn văn, đoạn văn nghị luận và phương pháp dựng đoạn văn nghị luận

Khái niệm đoạn văn

Sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập một, trình bày khái niệm đoạn văn như sau:

Đoạn văn là một phần của văn bản. Đoạn văn thường có từ ngữ chủ đề

và câu chủ đề. Từ ngữ chủ đề là các từ ngữ được dùng làm đề mục hoặc được

lặp lại nhiều lần (thường là chỉ từ, đại từ, các từ đồng nghĩa) nhằm duy trì đối tượng biểu đạt. Câu chủ đề mang nội dung khái quát, lời lẽ ngắn gọn, thường đủ hai thành phần chính và đứng ở đầu hoặc cuối đoạn văn. Các câu trong đoạn văn có nhiệm vụ triển khai và làm sáng tỏ chủ đề của đoạn. 

Như vậy, một đoạn văn hoàn chỉnh phải thỏa mãn các tiêu chí sau:

– Về nội dung:

+ Đoạn văn phải có sự liên kết chủ đề.

+ Các câu trong đoạn phải được sắp xếp theo trình tự hợp lí, logic.

– Về hình thức: Các câu trong đoạn văn phải được liên kết với nhau bằng một số biện pháp chính như: phép lặp, phép thế, phép nối, phép đồng nghĩa, trái nghĩa và liên tưởng. 

Đoạn văn nghị luận

Đoạn văn nghị luận là một phần của văn bản nghị luận viết ra nhằm xác lập cho người đọc (người nghe) một quan điểm, một tư tưởng. Đoạn văn nghị luận bao gồm luận điểm và các luận cứ.

Phương pháp dựng đoạn văn nghị luận 

Có nhiều cách để trình bày một đoạn văn nhưng trong đó phổ biến nhất là các cách sau đây: diễn dịch, quy nạp, tổng – phân – hợp.

– Đoạn diễn dịch: Diễn dịch là phương pháp trình bày ý từ luận điểm suy ra các luận cứ (từ ý tổng quát suy ra ý cụ thể).

– Đoạn quy nạp: Quy nạp là phương pháp trình bày ý từ các luận cứ rút ra những nhận định tổng quát, rút ra luận điểm (từ các ý cụ thể rút ra nhận định chung).

– Đoạn tổng – phân – hợp: Đoạn tổng – phân – hợp là đoạn nghị luận có cách triển khai ý từ luận điểm suy ra các luận cứ, rồi từ các luận cứ khẳng định lại luận điểm. Qua mỗi bước vấn đề được nâng cao hơn.

Ngoài ra, còn có các cách trình bày khác như: móc xích, song hành…

2.1.2. Các thao tác lập luận

– Giải thích

Giải thích là vận dụng tri thức để hiểu vấn đề nghị luận một cách rõ ràng và giúp người khác hiểu đúng ý của mình. Hay nói cách khác người viết phải trả lời câu hỏi có mô hình: “A” là gì? Là như thế nào?

– Chứng minh