SKKN Lựa chọn hệ thống bài tập để giúp học sinh lớp 3 cảm thụ văn học theo bộ sách Cánh diều (W+PPT)

I. PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đất nước ta đang trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa hội nhập với các nước trong khu vực trên thế giới. Để đáp ứng ngày càng cao của xã hội đối với giáo dục. Bộ trưởng BGD-ĐT đã chỉ đạo đổi mới chương trình tiểu học theo mục tiêu: Tiếp tục tăng cường thực hiện giáo dục toàn diện (đức, trí, thể, mỹ và các kĩ năng cơ bản) đảm bảo sự cân đối, hài hoà giữa các lĩnh vực học tập và giáo dục ở nhà trường tiểu học. Đứng trước thực trạng đó yêu cầu đối với bậc tiểu học, với nhà giáo dục phải đào tạo con người toàn diện trong đó tiếng mẹ đẻ (tiếng phổ thông) là một trong những điều kiện quyết định giúp HS nắm bắt tri thức một cách dễ dàng.

Tiếng Việt ở bậc tiểu học có vị trí hết sức quan trọng cùng với môn Toán và các môn khác nó góp phần vào việc hình thành và phát triển những cơ sở ban đầu của nhân cách con người là nền móng cho nền khoa học .

Trong giai đoạn hiện nay, việc đổi mới nội dung và phương pháp dạy học là rất cần thiết nhằm phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh tiểu học. Trong giảng dạy Tiếng việt ở Tiểu học, việc dạy học sinh cảm thụ văn học góp một phần rất quan trọng trong việc hình thành và phát triển cái đẹp trong tâm hồn của học sinh. Để trau dồi năng lực môn Tiếng Việt cho HS tiểu học nói chung và học sinh lớp 3 nói riêng, người giáo viên phải quan tâm đến nhiệm vụ bồi dưỡng và nâng cao năng lực văn học cho các em. 

  Cảm thụ văn học nó không phải học trong phạm vi một bài, một chương, một lớp mà nó được sử dụng liên tục ở các bài sau, chương sau và các lớp sau và còn được sử dụng trong thực tiễn hàng ngày. Vì vậy, yêu cầu rèn luyện về cảm thụ văn học như trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn, hay yêu cầu tích lũy vốn hiểu biết về thực tế cuộc yêu cầu nắm vững kiến thức cơ bản về Tiếng Việt, yêu cầu rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn về cảm thụ văn học.

 Qua nghiên cứu SGK Tiếng Việt lớp 3, SGV tôi thấy cần hình thành cho HS năng lực cảm thụ văn học thông qua hệ thống bài tập, yêu cầu đặt ra cho HS tập viết các đoạn văn hay, học tốt các giờ luyện từ và câu, luyện về cảm thụ văn học qua các giờ tập đọc, các tiết tiếng Việt để học sinh trở thành những công dân có ích cho xã hội. Vậy làm thế nào để giúp HS hình thành khả năng cảm thụ văn học và phát huy tính sáng tạo, kích thích niềm say mê học môn Tiếng Việt cho HS lớp 3 là lí do tôi chọn đề tài “Lựa chọn hệ thống bài tập để giúp học sinh lớp 3 cảm thụ văn học theo bộ sách Cánh diều”. 

2. Mục đích nghiên cứu

Mong muốn của tôi khi nghiên cứu nhằm tìm thêm các giải pháp nâng cao chất lượng cảm thụ văn học cho HS lớp 3 thông qua hệ thống bài tập.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 

Thông qua hệ thống bài tập giúp HS lớp 3 cảm thụ văn học.

4. Thời gian nghiên cứu

 Từ tháng ………..đến tháng ………..

5. Phương pháp nghiên cứu

5.1. Nghiên cứu lý luận 

Thông qua sách báo, tài liệu, các tập san chuyên đề GD để nắm bắt tâm lý HS, tham khảo các phương pháp dạy học kỹ thuật tích cực như: Phương pháp kỹ thuật đặt câu hỏi, phương pháp kỹ thuật hoạt động nhóm, phương pháp kỹ thuật trính bày một phút, phương pháp kỹ thuật chúng em biết ba, phương pháp kỹ thuật đọc tích cực, phương pháp kỹ thuật viết tích cực, phương pháp kỹ thuật KWLH.

5.2. Điều tra thực nghiệm

 – Dự giờ rút kinh nghiệm.

 – Phỏng vấn trò chuyện với HS.

 – Khảo sát chất lượng học tập của HS.

6. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm

 GV đã vận dụng phương pháp dạy học kỹ thuật tích cực vào giảng dạy nhằm nâng cao được chất lượng giờ học, giúp HS nâng cao được hiệu quả chất lượng học tập.

II. NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận

Khi dạy học Tiếng Việt phải hiểu rõ những cơ sở về tâm lí giáo dục để dự kiến được nhiều hình thức và phương pháp dạy học phù hợp với tâm lí lứa tuổi học sinh tiểu học. Quá trình dạy học sinh cảm thụ được các bài tập đọc sẽ mang lại kết quả khả quan nếu như thầy biết tổ chức đúng đắn và khêu gợi được những hoạt động cần thiết ở các em, vì tư duy của trẻ ở lứa tuổi tiểu học thường thiên về tính cụ thể. Ở lứa tuổi này có những yếu tố của tư duy trừu tượng nhưng còn hạn chế nhiều so với học sinh ở các lớp trên. Quá trình nhận thức của học sinh lớp 3 phải đi từ cụ thể đến tư duy trừu tượng. Vì thế người giáo viên cần phải quan tâm đúng mức và giúp học sinh cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong bài văn. 

 Có thể nói rằng: khi học sinh cảm thụ được bài văn, đoạn thơ là sự kết tinh của những nhận xét tinh tế, là sản phẩm, là sự đúc kết của việc tiếp thu và vận dụng những kiến thức đã học. Căn cứ vào đặc điểm tâm lý, học sinh Tiểu học và đặc điểm môn Tiếng Việt. Nội dung môn Tiếng Việt bậc tiểu học được sắp xếp theo cấu trúc đồng tâm theo các chủ đề. Nhờ sắp xếp theo cấu trúc đồng tâm mà các nội dung của môn Tiếng Việt được củng cố thường xuyên và phát triển dần từ dễ đến khó từ đơn giản đến phức tạp. Nhà sư phạm người Pháp đã từng nói: “Dạy học chân chính của nó không chỉ là dạy con người chung chung mà còn là dạy từng con người cụ thể …” Bởi vậy việc dạy học rất đa dạng và phong phú về nhận thức mỗi con người có một thể chất riêng, một tư duy, tình cảm riêng biệt, do đó không thể rập khuôn tùy vào lứa tuổi, tính cách, năng lực cảm thụ văn học của các đối tượng để chúng ta có thể lựa chọn hệ thống bài tập để giúp HS cảm thụ văn học.

2. Thực trạng của việc dạy cảm thụ văn học của lớp 3 trường tiểu học …..

2.1. Đối với việc dạy của giáo viên

  Năm học ………..tôi được phân công chủ nhiệm lớp 3A sĩ số là 40 HS. Sau thời gian một tháng đầu nhận lớp, qua quá trình giảng dạy tôi đã nhận ra một điều khả năng cảm thụ văn học của các em còn hạn chế. Các em không hào hứng mạnh dạn phát biểu bài. 

  Để hiểu biết thực trạng việc dạy học cảm thụ văn học tôi tiến hành dự giờ trao đổi với giáo viên, học sinh đồng thời cho HS làm bài kiểm tra về cảm thụ văn học qua các tiết tập đọc, giờ tự học, các buổi sinh hoạt ngoại khóa cho học sinh .

  Dự giờ tập đọc của GV khối 3 bài “Hai bàn tay em” (Chủ điểm 3 sách Cánh Diều). Thông qua dự giờ và khảo sát học sinh tôi nhận thấy rằng GV chỉ dựa vào SGK và sách hướng dẫn để truyền đạt thông tin có sẵn trong SGK, không sáng tạo và chủ yếu khai thác bài bằng hệ thống câu hỏi có sẵn trong SGK và luyện đọc là chủ yếu, phần cảm thụ văn học không đề cập tới hoặc chỉ là sơ sài. Giáo viên và HS phụ thuộc vào tài liệu như SGK, sách bài soạn mà không nắm bắt chương trình yêu cầu gì ở HS có năng khiếu.

– Ví dụ : Khi dạy bài “Lễ chào cờ đặc biệt” (Bài 1 trang 8 Tiếng Việt 3 Bộ sách Cánh diều tập 1). 

GV chỉ khai thác câu hỏi trong SGK rồi cho luyện đọc. Qua dự giờ tôi thấy HS phải chấp nhận giá trị đã có mà chưa độc lập sáng tạo trong suy nghĩ đặc biệt phần cảm thụ văn học.

Hạn chế của việc dạy học theo tôi thường gặp ở GV là :

+ Kiến thức bó gọn trong bài 

+ HS không được chuẩn bị đúng mức để hoạt động độc lập, sáng tạo, luôn lệ thuộc vào thầy cô.

+ HS học tập thường ít hứng thú không bộc lộ và phát triển năng lực cá nhân.

+ Một số GV còn làm việc máy móc, rập khuôn, không năng động sáng tạo.

  Chính vì vậy các em không cảm nhận được những câu thơ, câu văn, đoạn thơ, đoạn văn, bài thơ hoặc bài văn hay. 

2.2. Tình hình cảm thụ văn học của HS

Qua khảo sát chất lượng đầu năm lớp 3A, kết quả môn Tiếng Việt như sau : 

Từ chất lượng trên tôi đã tìm hiểu sâu nguyên nhân HS chưa giỏi ở môn Tiếng Việt, tôi nhận thấy :

  – Khả năng cảm thụ văn của HS còn yếu, HS chưa hiểu rõ nội dung văn bản, chưa biết cách để làm một bài cảm thụ. Bài viết còn quá sơ sài, vụng về, dùng từ còn nghèo nàn chưa có nhiều hình ảnh…

  – Qua phần kiểm tra kĩ năng đọc, HS chưa đọc hay được vì các em chưa cảm nhận được cái hay cái đẹp của mỗi khổ thơ, bài thơ…

  – HS chưa có ý thức được việc cần hiểu nội dung khi đọc một bài văn, một bài thơ và tác dụng của nó như thế nào?

  Từ thực trạng trên, tôi đã nghiên cứu và lựa chọn một hệ thống bài tập, đổi mới phương pháp để giúp HS lớp 3 cảm thụ tốt văn học.

 3. Các giải pháp và tổ chức thực hiện

3.1. Giải pháp 1: Xác định nội dung dạy học phù hợp với đối tượng học sinh

GV có thể soạn ra các bài tập từ dễ đến khó, không quá phụ thuộc vào SGK có sẵn và sử dụng những nội dung dễ cho các em cảm thụ. Tìm hiểu các bài văn, bài thơ trong SGK, tìm tòi đề xuất những câu hỏi phát vấn HS phù hợp với đối tượng học sinh kích thích được sự hứng thú say mê sáng tạo khi viết văn một cách chủ động và phát triển năng lực cá nhân của từng HS. Ngoài phân môn Tập đọc, tận dụng tối đa nội dung các môn học khác để có cơ hội là triển khai ngay vấn đề “ cảm thụ văn học” .

Ví dụ: Từ bài đọc “Mùa thu của em” (Bài 1 trang 15 Tiếng Việt 3 Bộ sách Cánh diều tập 1), ngoài câu hỏi trong sách giáo khoa đã thực hiện trong giờ tập đọc, trong tiết dạy bồi dưỡng giáo viên mở rộng bằng cách hỏi học sinh: Em thích hình ảnh nào? Vì sao?

Từ ví dụ đó học sinh sẽ tìm được rất nhiều hình ảnh đẹp trong bài và câu trả lời vì sao sẽ giúp các em tìm hiểu sâu về giá trị nghệ thuật và giá trị nội dung của bài đó. 

3.2. Giải pháp 2: Lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức dạy học một cách linh hoạt, sáng tạo gây hứng thú học cảm thụ văn học 

  Trước hết giáo viên cần tổ chức cho HS học tập theo phương pháp tích cực “ Lấy HS làm trọng tâm” thông qua các hình thức học tập… GV là người hướng dẫn tổ chức hoạt động, HS tự huy động vốn hiểu biết của bản thân để tự chiếm lĩnh tri thức mới rồi dùng các tri thức đó vào trong thực hành.

  Trong các tiết dạy, giáo viên cần đưa ra nhiều yêu cầu cảm thụ khác nhau, nhằm củng cố bổ sung kiến thức bồi dưỡng trong từng bài tập đọc cụ thể. Ví dụ : Nêu ý nghĩa đoạn bài hoặc dạng bài chỉ ra những hình ảnh đẹp, dạng bài phát hiện các biện pháp tu từ, dạng bài phát hiện từ đắt…

  GV cần nhiều thời gian nhận xét, chữa bài học sinh để kịp thời động viên và phát hiện các thiếu sót của học sinh. Có kế hoạch và biện pháp giúp đỡ HS sửa chữa những thiếu sót của mình, trong quá trình dạy học giáo viên phải cảm nhận những cái gì nổi bật, những điều sâu sắc, tế nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác phẩm (cuốn truyện bài văn, bài thơ….).

  Trong quá trình dạy học phân môn Tập đọc, GV phải căn cứ vào chương trình, vào từng loại bài, vào điều kiện thực tế của nhà trường để dạy tốt phân môn Tập đọc, đồng thời chú ý rèn luyện cho học sinh những kĩ năng cảm thụ văn học ở phương diện lý thuyết và đặc biệt kĩ năng vận dụng thực hành phù hợp với mục đích yêu cầu của tiết dạy. Yêu cầu tất cả HS phải tham gia làm bài, nhưng cách chữa, nhận xét bài cho HS khác nhau. Học sinh khá giỏi: chữa cả bài. HS trung bình: rèn HS viết đoạn. HS yếu: rèn viết câu. Mức độ nâng dần trong hai học kì của năm học. tôi yêu cầu HS cố gắng học tập tốt các yêu cầu về rèn luyện cảm thụ văn học.

– Gợi ý cho HS tiếp xúc câu văn gây nhiều ham thích.

– Lập sổ tay khi tích lũy về thực tế cuộc sống về văn học

– Bước đầu nắm vững cơ bản về Tiếng Việt

– Rèn luyện kĩ năng viết một số câu, đoạn văn về cảm thụ văn học.

Trong quá trình giảng dạy ở các tiết Tập đọc, tiết tự học, tiết TiếngViệt chọn ở bất kì dạng bài tập nào tôi cũng kết hợp nhiều phương pháp hướng dẫn các em thực hiện bài tập về cảm thụ văn học. Dù vận dụng bất kì phương pháp, hình thức học tập nào tôi luôn chú trọng phát huy tính độc lập sáng tạo của các em, không áp đặt ở bất kì tình huống nào.Yêu cầu các em phải thực hiện tốt các thao tác cơ bản sau : 

– Đọc kĩ đề bài, nắm chắc yêu cầu của bài tập (Phải trả lời được điều gì ? Cần nêu bật được điều gì? )

– Đọc và tìm hiểu câu thơ, câu văn hay đoạn trích được nêu trong bài.

– Hình thành được những thói quen trước khi bước vào thực hiện bài tập.