SKKN Một số biện pháp chỉ đạo giáo viên nâng cao chất lượng dạy và học Lịch sử Lớp 4,5

PHẦN I – ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lí do chọn đề tài 

Trong bất kì một giai đoạn nào của xã hội, giáo dục luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Đặc biệt, trong thời đại hiện nay, cùng với sự phát triển không ngừng về mọi lĩnh vực: kinh tế, chính trị, khoa học, xã hội…thì ngành giáo dục càng đòi hỏi sự nâng cao về mặt chất lượng. Cùng với các cấp học khác, cấp Tiểu học tập trung thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm nhằm đẩy mạnh và phát triển giáo dục, tạo một môi trường dạy học thân thiện, tích cực cho học sinh.

Ở Tiểu học, mỗi môn học có một nhiệm vụ, mục tiêu đặc trưng riêng biệt nhằm hình thành những kĩ năng khác nhau như tính toán, tư duy cụ thể, trừu tượng, khả năng diễn đạt trong nói và viết, khả năng giao tiếp hay kĩ năng ứng xử… Tuy nhiên, các môn học đều có mối quan hệ mật thiết với nhau nhằm mục đích cung cấp cho các em kiến thức về mọi lĩnh vực, góp phần xây dựng nhân cách và trang bị cho các em tri thức cần thiết để các em có thể tiếp tục học ở các cấp học trên. 

Trong các bộ môn ở chương trình học của các cấp nói chung và Tiểu học nói riêng, không thể không nói đến phân môn Lịch sử – môn học nhằm dựng lại quá khứ thông qua các sự kiện, con số… để phân tích và rút ra bài học thực tiễn. Thông qua các bài lịch sử, nhân cách, tư tưởng và tinh thần của các em được hình thành. Như Bác Hồ đã viết:            

      Dân ta phải biết sử ta

Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam

Tuy nhiên, trên thực tế, cùng với sự phát triển kinh tế của đất nước, nhận thức của người dân ngày một nâng cao nhưng hiểu biết của học sinh ngày nay về lịch sử của dân tộc ngày càng mơ hồ. Nguyên nhân chủ yếu do đặc thù môn học là khó nhớ, khó nắm bắt đặc biệt đối với học sinh tiểu học. Ở lớp 4, 5, mặc dù các em đang ở trong giai đoạn phát triển cả về thể lực và trí tuệ, khả năng nhận thức, nắm bắt kiến thức đã tương đối ổn định nhưng chưa bền chặt. Mặt khác, các em thường cố gắng học thuộc lòng và nhớ từng sự kiện lịch sử mà không có khả năng khái quát, nhìn nhận sự kiện lịch sử trong bối cảnh thời đại để từ đó, thấy rõ bản chất, nguyên nhân, mối liên hệ của các sự kiện theo cách hệ thống hóa vấn đề cho dễ nhớ. Chính vì vậy, kết quả học bộ môn lịch sử của các em không cao, kiến thức nắm bắt không trọn vẹn và ổn định. Dần dần các em sẽ nảy sinh thái độ thiếu tích cực đối với môn học. Nắm bắt được thực tế đó, tôi đã chú trọng tìm hiểu những biện pháp chỉ đạo giáo viên dạy như thế nào để giúp học sinh có niềm say mê đối với môn học, dần dần coi trọng phân môn lịch sử để có thể học tốt hơn phân môn này nói riêng cũng như các môn học khác nói chung.

Để có thể dạy tốt, giúp học sinh học tốt phân môn lịch sử, bên cạnh việc chú trọng đổi mới phương pháp dạy học qua việc đưa các chủ đề, vấn đề lịch sử để học sinh tự tìm hiểu, phân tích và đánh giá, tổ chức các hoạt động học tập đa dạng, phong phú hoặc tận dụng sự hỗ trợ tích cực của các loại phương tiện dạy học hiện đại, trong phạm vi đề tài này, tôi đề cập đến vấn đề “Một số biện pháp chỉ đạo giáo viên nâng cao chất lượng dạy và học Lịch sử lớp 4,5”

2. Mục đích nghiên cứu

2.1. Xác định thực trạng việc giảng dạy và học tập phân môn lịch sử lớp 4, 5 ở trường Tiểu học.

2.2. Đề xuất và tiến hành thực nghiệm các biện pháp chỉ đạo nâng cao chất lượng dạy và học Lịch sử lớp 4,5.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình giảng dạy phân môn lịch sử trong nhà trường, lớp; nhận thức của phụ huynh, học sinh đối với tầm quan trọng của phân môn lịch sử.

3.2. Đối tượng nghiên cứu: 

 – Học sinh khối 4-5.

 – Nội dung chương trình phân môn Lịch sử

  4. Nhiệm vụ nghiên cứu:

– Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu.

– Xác định thực trạng của việc học phân môn lịch sử của học sinh lớp 4, 5.

– Tổ chức thực hiện các biện pháp nâng cao chất lượng dạy lịch sử cho học sinh, đề xuất giải pháp. 

5. Phương pháp nghiên cứu:

6.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: Tham khảo các tài liệu, sách giáo khoa, phân phối chương trình lịch sử lớp 5, các văn bản chỉ đạo, các thông tin mạng… để xây dựng nên cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu.

6.2 Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

– Phương pháp điều tra cơ bản kết hợp với phương pháp đàm thoại, phỏng vấn, kết hợp rút kinh nghiệm trong thục tế dạy học.

– Phương pháp thực nghiệm sư phạm được dùng để thử nghiệm các các biện pháp nâng cao chất lượng dạy lịch sử cho học sinh.

6. Thời gian nghiên cứu: 

– Thời gian thực hiện đề tài:  từ tháng  ………..

   PHẦN II – NỘI DUNG

I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1. Cơ sở lí luận

Có nhà giáo dục trẻ đã nói: “Trẻ không sợ học mà chỉ sợ những tiết học đơn điệu nhàm chán”. Ở bậc tiểu học, do đặc điểm học sinh hiếu động, tư duy được hình thành từ trực quan sinh động, nên những khái niệm, sự kiện rất dễ nhớ và rất dễ quên. Đặc biệt là những sự kiện lịch sử, hiện tượng địa lý, hay những kiến thức về khoa học. Nếu như những sự kiện kiến thức hiện tượng đó được thể hiện bằng những hình ảnh sống động, đoạn phim, tư liệu tham khảo màu sắc đẹp kết hợp âm thanh …chắc chắn tiết học sẽ hiệu quả, học sinh nắm bài thích học hơn những tiết học chỉ với tranh tĩnh, bảng phấn.của giáo viên, học sinh chóng mệt mỏi, tiếp thu bài kém hơn.

Dạy học ngày nay không thể áp dụng phương pháp dạy học ngày xưa: thầy đọc trò chép, mà dạy học ngày nay ngoài việc đổi mới phương pháp, hình thức dạy học đa dạng phong phú, sử dụng đồ dùng dạy học có hiệu quả. Điều quan trọng là trong quá trình dạy học mỗi giáo viên cần biết lựa chọn phương pháp, hình thức như thế nào vào giảng dạy, giúp học sinh hứng thú học tập hơn, nắm sâu kiến thức góp phần nâng cao chất lượng dạy và học trong  mỗi nhà trường.

Vậy thế nào là nâng cao chất lượng dạy lịch sử cho học sinh?  Nghĩa là giáo viên có thể sử dụng các đồ dùng thiết bi dạy học hiện đại, bài giảng điện tử,máy chiếu, sưu tầm tranh ảnh, tư liệu LS và bằng thiết bị dạy học hiện đại làm cho nó sống lại, hiện lại quá khứ lịch sử, bổ sung thêm kiến thức để bài  học chất lượng, giờ học hiệu quả.

Trong các phân môn ở tiểu học, phân môn  Lịch sử và Địa lí là một môn khó dạy. Đối với học sinh tiểu học chưa yêu cầu các em học lịch sử theo các triều đại  và các niên kỉ, hiểu về đặc điểm điều kiện tự nhiên đất nước con người Việt Nam một cách có hệ thống như ở trường Trung học. Tuy nhiên  để đạt được những yêu cầu trên thì những tri thức về lịch sử và địa lí  được  trình bày thông qua tranh vẽ, ảnh chụp, lược đồ, bản đồ, các đoạn phim, sa bàn mô tả lại  trận đánh, các di tích khảo cổ, di tích lịch sử và những truyền thuyết, những câu chuyện về những sự kiện, những nhân vật lịch sử phải điển hình. Để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử và địa lí, giáo viên cần nắm vững mục tiêu của môn học, sử dụng hợp lí các phương pháp dạy học khác nhau, phối hợp các phương pháp, hình thức dạy học sao cho đạt hiệu quả cao nhất. 

1.1. Mục tiêu của môn Lịch sử lớp 4, 5:

1.1.1. Mục tiêu của môn Lịch sử lớp 4

 – Các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu tương đối có hệ thống theo dòng thời gian của Lịch sử Việt Nam từ buổi đầu dựng nước tới nửa đầu thế kỷ XIX.

– Bước đầu hình thành và rèn luyện cho HS các kĩ năng:

+ Quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử từ các nguồn thông in khác nhau.

+ Nêu thắc mắc, đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông tin để giải đáp.

+ Nhận biết đúng các sự vật, sự kiện, hiện tượng lịch sử.

+ Trình bày kết quả nhận thức của mình bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ, …

+ Vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống.

+ Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở HS những thái độ và thói quen:

+ Ham học hỏi, tìm hiểu để biết về lịch sử dân tộc. 

+ Yêu thiên nhiên, con người, quê hương, đất nước.

+ Tôn trọng, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và các di tích lịch sử văn hóa.

1.1.2. Mục tiêu của môn Lịch sử lớp 5

– Có một số kiến thức cơ bản, thiết thực về các sự kiện lịch sử tiêu biểu, tương đối có hệ thống theo dòng thời gian lịch sử Việt Nam từ nửa sau thế kỉ XIX đến nay.

– Bước đầu hình thành một số kĩ năng:

+ Quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập tìm kiếm tư liệu từ sách giáo khoa và trong thực tế.

+ Nhận biết đúng các sự vật, hiện tượng, sự kiện tiêu biểu.

+ Trình bầy được kết quả học tập bằng lời nói, bài viết, sơ đồ…

+ Vận dụng các kiến thức đã học vào đời sống thực tiễn.

–  Có thái độ:

+ Ham học hỏi, tìm hiểu để biết về lịch sử dân tộc.

+ Yêu quê hương, đất nước, con người.

+ Tôn trọng, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, di tích lịch sử, văn hóa của quê hương, đất nước.

1.2. Quan niệm về đổi mới PPDH:

ĐMPPPDH là một quá trình áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại vào nhà trường trên cơ sở phát huy những yêu tố tích cực của PPDH truyền thống nhằm thay đổi cách thức, phương pháp học tập của HS, chuyển từ học tập thụ động, ghi nhớ kiến thức là chính sang học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, chú trọng vào bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Để đổi mới phương pháp học tập của HS tất nhiên phải ĐMPPDH của GV và đổi mới môi trường diễn ra các hoạt động giáo dục. DMPPDH là quá trình:

– Chuyển từ giáo dục truyền thụ một chiều, học tập thụ động, chủ yếu là ghi nhớ kiến thức để đối phó với thi cử sang học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, chú trọng hình thành năng lực tự học dưới sự giúp đỡ, hướng dẫn, tổ chức của GV.

– Đổi mới các hình thức tổ chức dạy học, làm cho việc học tập của HS trở nên lí thú, gắn với thực tiễn, gắn với cuộc sống; kết hợp dạy học cá nhân với dạy học theo nhóm nhỏ, tăng cường sự tương tác, giúp đỡ lẫn nhau giữa HS trong quá trình giáo dục.

Cốt lõi của việc ĐMPPDH là làm cho HS học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, thay đổi thói quen học tập thụ động, ghi nhớ máy móc.

2. Cơ sở thực tiễn 

2.1. Thực trạng dạy học môn Lịch sử

2.1.1. Chương trình:  

–  Chương trình môn học Lịch sử hiện nay được xây dựng theo nguyên tắc “đồng tâm kết hợp với đường thẳng” từ tiểu học đến THPT. Vì vậy kiến thức được lặp đi lặp lại trong sách giáo khoa làm cho người dạy và người học nhàm chán. Ðiều đó không phù hợp với lứa tuổi học sinh tiểu học, cần đưa ra chương trình giáo dục lịch sử nhẹ nhàng thông qua các câu chuyện lịch sử, các nhân vật lịch sử, các cuộc dã ngoại tham quan.

–  Chương trình không trình bày một cách toàn diện, ví dụ như các đặc điểm kinh tế, văn hóa, xã hội… của từng giai đoạn lịch sử, mà chỉ trình bày những sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu. Nội dung dạy bị bó hẹp theo sách giáo khoa, mối liên kết, khái quát một giai đoạn lịch sử không rõ ràng, gây khó hiểu và không truyền được sự hứng thú học Sử cho học sinh.

– Hiện nay, Lịch sử được đánh giá là một môn học nặng về tái hiện thông tin, buộc ghi nhớ gượng ép, máy móc vì có rất nhiều thông tin về quá trình hình thành và phát triển của sự vật, hiện tượng, sự kiện, nhân vật, cộng thêm vô số số liệu, thời gian, địa điểm.