SKKN Một số biện pháp hướng dẫn học sinh rèn luyện và nâng cao kỹ năng vẽ tranh đề tài môn Mỹ Thuật lớp 6 (Sách Kết nối tri thức)

1. Đặt vấn đề (Lý do chọn đề tài)

* Một số vấn đề trong thực tiễn về phân môn vẽ tranh đề tài trong giảng dạy bộ môn mĩ thuật:

Môn Mỹ thuật được đưa vào chương trình dạy học từ rất lâu. Có thể khẳng định rằng, môn học này có vai trò hết sức quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách của học sinh.

Tầm quan trọng đặc biệt của môn học này ở cấp Trung học cơ sở đó chính là nó là môn học về cái đẹp, khơi dậy tư duy sáng tạo trong tâm hồn của lứa tuổi thiếu nhi. Dạy nghệ thuật nói chung và dạy mỹ thuật nói riêng, không phải là đưa ra một công thức cứng nhắc để làm, để vẽ mà điều cốt lõi quan trọng là lối tư duy, tạo điều kiện cho sự phát triển trí tưởng tượng, khả năng quan sát, sáng tạo của các em.

Trong thực tế giảng dạy chương trình Mĩ thuật ở bậc THCS, tôi thấy rằng bộ môn Mĩ thuật đã giúp các em có rất nhiều chuyển biến tốt đẹp về nhận thức nghệ thuật. Khía cạnh nghệ thuật ở đây có thể chỉ là những bức tranh ngộ nghĩnh do chính tay các em vẽ mà khi nhìn vào đó thì người ta có thể bắt gặp được bao nhiêu là ước mơ, khát vọng được biểu hiện một cách khoáng đạt với những yếu tố màu sắc và hình hài ngồn ngộn chất trẻ thơ. Hay đơn giản hơn là cách mà các em vận dụng những hiểu biết thẩm mỹ để ăn mặc sao cho đẹp, để trao đổi và học hỏi nhau về những điều làm cho học trò trở nên văn minh hơn trong học tập và sinh hoạt tại trường. Và hơn lúc nào hết đó là sự cảm nhận bước đầu với cái đẹp, với nghệ thuật làm đẹp, từ đó hình thành trong các em ý thức tự làm đẹp.

* Ý nghĩa và tác dụng của phân môn vẽ tranh trong việc giảng dạy mĩ thuật 6

Trong môn Mĩ thuật ở bậc THCS nói chung và mĩ thuật nói riêng các em được làm quen với rất nhiều phân môn khác nhau, song vẽ tranh theo đề tài là một phân môn rất quan trọng, là tổng hợp của tất cả các phân môn khác vì vậy việc hướng dẫn các em hiểu và vẽ đúng đề tài yêu cầu là một vấn đề rất quan trọng của giáo viên hướng dẫn.

Không phải cứ lúc nào giáo viên nêu yêu cầu là học sinh có thể lĩnh hội được đầy đủ kiến thức và kỹ năng thực hành vi đối tượng học sinh không đồng nhất. Trong quá trình giáo dục muốn con người phát triển về mọi mặt thì phải hiểu con người về mọi mặt. Vì thế giáo viên phải hiểu được học sinh của mình nắm bắt được đặc điểm tâm lý, nhận thức của học sinh.

Cụ thể, đối với môn Mĩ thuật trong nhà trường phổ thông người giáo viên ngoài việc nắm bắt về đặc điểm tâm lý ra thì giáo viên cần nắm bắt được rõ và cụ thể hơn về những nhu cầu hứng thú trong học tập nắm bắt sự phát triển, ghi nhớ tư duy tưởng tượng của các em, kích thích làm cho tư duy sáng tạo trí tưởng tượng, phát triển tốt có hiệu quả trong môn Mĩ thuật nói chung và phân môn vẽ tranh đề tài nói riêng.

Tuy nhiên hầu hết các em vẽ theo cảm tính, không theo kỹ năng vẽ cơ bản, khi vẽ tranh đòi hỏi các em phát huy tính tích cực, trí tưởng tượng, khả năng phân tích, tổng hợp.

Vậy trí tưởng tượng đối với các em có tầm quan trọng như thế nào? Nếu các em có trí tưởng tượng càng cao thì các em vẽ tranh càng đẹp, vậy hình vẽ của các em không chỉ là những gì thực tế mà còn có sự sáng tạo thông qua lăng kính chủ quan và khách quan cho ta những hình ảnh thật sinh động và ngộ nghĩnh, rất hồn nhiên đầy chất ngây thơ của chính các em. Vì thế khả năng tưởng tượng đối với các em rất quan trọng góp phần tạo ra hứng thú cần thiết trong khi làm bài.

* Những mâu thuẫn giữa thực trạng với yêu cầu nâng cao kỹ năng vẽ cho học sinh lớp 6:

Quá trình triển khai việc nghiên cứu bắt đầu từ việc nghiên cứu thực trạng, khả năng vẽ tranh của học sinh trong quá trình dạy và học bộ môn mĩ thuật ở trường THCS…. Thực trạng cho thấy việc sử dụng các kỹ năng trong vẽ tranh của học sinh lớp 6 còn chưa được thành thục, mặt khác các em còn chưa chú ý học, chưa sử dụng các kiến thức kỹ năng cơ bản trong quá trình vẽ. Việc rèn luyện kỹ năng sử dựng tranh vẽ còn hạn chế. cụ thể qua đợt khảo sát chất lượng đầu năm trong toàn trường kết quả còn thấp, đặc biệt ở khối lớp 6.

Kết quả khảo sát đầu năm học 20… – 20… của học sinh trường THCS…

khối

Sĩ số

Giỏi

Khá

T. Bình

Yếu

Kém

6

285

0

30,3%

51,5%

12,1%

6,1%

7

409

4,5%

27,3%

59,1%

9,1%

0

8

203

3,8%

34,6%

53,9%

7,7%

0

9

258

4%

28%

60%

8%

0

Cộng

1155

3.1%

29,7

56,3%

9,4%

1,5

Vì những kết quả như trên tôi thấy việc rèn luyện, nâng cao kỹ năng vẽ tranh cho học sinh lớp 6 là thực sự cần thiết.

Trên cơ sở thực tiễn đó, dựa vào kinh nghiệm giảng dạy kết hợp cùng đồng nghiệp về việc nâng cao phương pháp vẽ tranh đề tài đã tìm ra những kinh nghiệm trong việc nâng cao kỹ năng vẽ cho học sinh đạt kết quả cao. Như vậy thông qua việc nâng cao kỹ năng vẽ tranh giúp học sinh tích cực, chủ động chiếm lĩnh tri thức, nâng cao khả năng tích hợp, quan sát, vận dụng các kỹ năng vào tranh vẽ.

Tóm lại: Từ những lý do trên, bản thân tôi thấy được sự cần thiết của việc nâng cao kỹ năng vẽ tranh đề tài cho học sinh lớp 6. Để góp phần đưa chất lượng dạy học ngày một đi lên, góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ năm học của nhà trường, tôi đã mạnh dạn nghiên cứu vấn đề: “SKKN Một số biện pháp hướng dẫn học sinh rèn luyện và nâng cao kỹ năng vẽ tranh đề tài môn Mỹ Thuật lớp 6 (Sách Kết nối tri thức)”

2. Giải quyết vấn đề (Nội dung của sáng kiến kinh nghiệm)

2.1. Cơ sở lý luận của việc rèn luyện và nâng cao kỹ năng vẽ cho học sinh lớp 6

* Các khái niệm – Các căn cứ có liên quan đến đề tài

– Phương pháp dạy học:

Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên trong việc chỉ đạo, tổ chức các hoạt động học tập nhằm giúp học sinh chủ động đạt các mục tiêu dạy học.

– Đổi mới phương pháp dạy học:

Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.” Trích trong điều 24.2 – Luật giáo dục.

– Tính tích cực học tập:

Tính tích cực là một hiện tượng sư phạm biểu hiện ở sự gắng sức cao về nhiều mặt trong hoạt động học tập” (L.V. Rebrova, 1975).

Tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động nhận thức của học sinh đặc trưng ở khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững kiến thức khác với quá trình nhận thức trong nghiên cứu khoa học.

– Phương pháp dạy học tích cực:

Phương pháp dạy học tích cực là cách dạy hướng tới việc học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động.

Phương pháp dạy học tích cực đòi hỏi phát huy tính tích cực của cả người dạy và người học, thực chất phương pháp tích cực đòi hỏi người dạy phải phát huy tính tích cực chủ động của người học.

– Kiểm tra:

Kiểm tra được xem là phương tiện và hình thức của đánh giá. Hoạt động kiểm tra cung cấp những dữ kiện, những thông tin làm cơ sở cho việc đánh giá.

– Đánh giá:

Đánh giá trong giáo dục là quá trình thu thập và xử lý kịp thời, có hệ thống thông tin về hiện trạng, khả năng hay nguyên nhân của chất lượng và hiệu quả giáo dục căn cứ vào mục tiêu dạy học (mục tiêu đào tạo) làm cơ sở cho những chủ trương, biện pháp và hành động giáo dục tiếp theo”.

* Những kiến thức cơ bản về nâng cao kỹ năng vẽ trong phân môn vẽ tranh trong giảng dạy mĩ thuật lớp 6:

Như chúng ta đã biết, dạy các môn khoa học tự nhiên đã khó, trừu tượng như Mĩ thuật lại càng khó hơn. Cảm nhận khó, sáng tạo khó, dạy học sinh cách cảm nhận và sáng tạo Mỹ thuật là một điều rất khó. Cho nên cách thức truyền đạt của người giáo viên Mĩ thuật là cả một nghệ thuật.

Sự đổi mới căn bản về phương pháp dạy học từ quan điểm “lấy người dạy làm trung tâm” sang quan điểm “lấy người học làm trung tâm” đối với môn Mĩ thuật cũng là một cuộc cách mạng, thông qua con đường ấy cái bản chất của Mĩ thuật sẽ ngấm sâu vào tâm hồn học sinh của chúng ta. Đó là cái đích của đội ngũ giáo viên mĩ thuật chúng ta cần phải thực hiện.

Ngày nay, cái đẹp đã trở thành một trong những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống con người. Tất cả những gì phục vụ cho con người đều cần đẹp về hình thể và màu sắc. Và khi cuộc sống ngày càng cao thì cái đẹp lại càng trở nên quan trọng, có thể nói nó đóng góp một phần đáng kể vào phát triển nền kinh tế quốc dân. Vì thế, dạy học mĩ thuật ở trường phổ thông là cần thiết.

Với nhiều lợi thế, môn mĩ thuật sẽ tạo điều kiện cho học mĩ thuật có điều kiện thể hiện qua các môn học khác, thể hiện ở khả năng quan sát, nhận xét, cách suy nghĩ, tìm tòi sáng tạo, tư duy hình tượng và phương pháp làm việc khoa học, góp phần hình thành phẩm chất của con người lao động trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Song, hiện nay việc dạy – học mĩ thuật ở bậc THCS vẫn còn nhiều bất cập từ việc cho học sinh hiểu, vận dụng được kiến thức tới bài thực hành; cách truyền thụ kiến thức của người dạy. Việc học sinh lĩnh hội được đầy đủ kiến thức để áp dụng vẽ được một bức tranh có hiệu quả cao nhất còn phụ thuộc vào rất nhiều ở yếu tố người dạy. Chính vì vậy, qua kinh nghiệm giảng dạy thực tế môn Mĩ thuật ở bậc THCS, tôi xin được trao đổi một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh rèn luyện kỹ năng thực hành, đặc biệt thể hiện các bức tranh vẽ theo đề tài.

2.2. Thực trạng của việc nâng cao kỹ năng vẽ tranh đề tài trong giảng dạy mĩ thuật 6

* Thuận lợi:

Về phía nhà trường: Được sự quan tâm của nhà trường đối chất lượng dạy học, sự hỗ trợ và giám sát chặt chẽ từ lúc bắt đầu nghiên cứu cho đến khi tiến hành thực hiện phương pháp. Luôn nhận được những ý kiến đóng góp cũng như sự hỗ trợ đến từ nhà trường và đồng nghiệp.

Về phía giáo viên: Giáo viên trẻ, được tập huấn và hỗ trợ trong việc đổi mới phương pháp dạy học, thường xuyên được nhà trường hỗ trợ những buổi tập huấn để trau dồi thêm về kiến thức, kỹ năng và đạo đức nghề giáo. Những kiến thức của Mỹ thuật lớp 6 được phân chia rõ ràng từ những kiến thức đơn giản cho đến phức tạp. Vì vậy việc thực hiện và áp dụng các phương pháp dạy học cũng trở nên khá thuận tiện.

Về phía phụ huynh: Nhận được sự hỗ trợ nhiệt tình của các phụ huynh, khi về nhà các gia đình cũng hướng dẫn cho con học theo những phương pháp mà giáo viên đề xuất.

Về phía học sinh: Học sinh ngoan ngoãn, tiếp thu bài tốt và nắm vững được những nền tảng kiến thức từ các lớp dưới. Các em học sinh đều có hứng thú học tập bộ môn và có ý thức học tập.

* Khó khăn:

Tuy nhiên, qua quá trình giảng dạy bộ môn Mĩ thuật trong nhà trường phổ thông tôi nhận thấy:

Môn học Mĩ thuật là một trong những môn học quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều học sinh vẫn chưa bắt nhịp với bộ môn này và cho rằng đây là một môn học phụ không quan trọng. Điều này cho thấy sự thiếu nhận thức của học sinh về tầm quan trọng của môn học này.

Bên cạnh đó, việc chuẩn bị phương tiện học tập cũng còn sơ sài, với tư liệu phục vụ môn học còn hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến quá trình học tập của học sinh và gây khó khăn trong việc nâng cao kỹ năng và hiểu biết về môn học.

Học sinh cũng thường vẽ theo cảm tính, suy nghĩ độc lập cá nhân mà chưa đưa vào cân nhắc các yếu tố chuyên môn. Việc này khiến cho các tác phẩm của học sinh thiếu sự đồng nhất và không đáp ứng được yêu cầu của môn học.

Ngoài ra, tinh thần tự học, sáng tạo chưa được đẩy mạnh, học sinh chưa phát huy được tiềm năng sáng tạo bên trong mình. Điều này càng khiến cho học sinh khó khăn trong việc nâng cao kỹ năng và hiểu biết về môn học Mĩ thuật.

* Nguyên nhân:

Môn học mỹ thuật vẫn đang gặp phải nhiều khó khăn trong quá trình giảng dạy và học tập. Xét về nguyên nhân, có thể nhận thấy một số vấn đề chính sau:

Trước tiên, chúng ta những người trực tiếp xây dựng nền tảng giáo dục vẫn chưa đủ nhận thức về tầm quan trọng của môn mỹ thuật. Môn học này thường bị xem nhẹ và coi là môn học phụ, không quan trọng bằng các môn học khác. Điều này gây ảnh hưởng đến tầm quan trọng của môn học và làm giảm sự quan tâm của học sinh đối với môn học này.

Giáo viên hướng dẫn bộ môn mỹ thuật cũng chưa thực sự nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của môn học này và sự tác động của nó đến các môn học khác. Họ thường chỉ khai thác nội dung trong môn mỹ thuật ở khía cạnh hạn hẹp, không đưa ra được những ứng dụng thực tế để giúp học sinh hiểu rõ hơn về môn học này.

Nội dung môn mỹ thuật cũng chưa có tính liên hệ thực tiễn cao. Các bài học thường không liên kết được với cuộc sống thực tế, không đưa ra được những ứng dụng và vận dụng của môn học trong đời sống hằng ngày. Điều này khiến cho học sinh chưa thực sự hiểu được giá trị của môn học mỹ thuật.

Cách thức dạy học mỹ thuật truyền thống cũng chưa khơi dậy được tính sáng tạo trong tâm hồn trẻ. Hầu hết các bài học đều dạy theo tính áp đặt, chỉ để hoàn thành mục tiêu của bài nhưng ở mức độ hoàn thành thấp. Điều này khiến cho học sinh cảm thấy chán nản và không đam mê với môn học này.

Cụ thể, với môn mĩ thuật trong nhà trường phổ thông người giáo viên ngoài việc nắm bắt về đặc điểm tâm lý ra thì giáo viên cần nắm bắt được rõ và cụ thể hơn về những nhu cầu hứng thú trong học tập, nắm bắt sự phát triển, ghi nhớ tư duy tưởng tượng của các em, kích thích làm cho tư duy sáng tạo trí tưởng tượng, phát triển tốt có hiệu quả trong môn mĩ thuật nói chung và phân môn vẽ tranh đề tài nói riêng

2.3. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề nâng cao kỹ năng vẽ tranh đề tài mĩ thuật 6

Nếu các em có trí tưởng tượng càng cao thì các em vẽ tranh càng đẹp, vậy hình vẽ của các em không chỉ là những gì thực tế mà còn có sự sáng tạo thông qua lăng kính chủ quan và khách quan cho ta những hình ảnh thật sinh động và ngộ nghĩnh, rất hồn nhiên đầy chất ngây thơ của chính các em. Vì thế khả năng tưởng tượng đối với các em rất quan trọng góp phần tạo ra hứng thú cần thiết trong khi làm bài .

2.3.1. Nâng cao tư tưởng và ý thức tìm tòi, sáng tạo của giáo viên trong việc giảng dạy phân môn vẽ tranh

* Vai trò:

Nâng cao ý thức trong việc dạy học phân môn vẽ tranh đề tài nói riêng và môn mĩ thuật nói chung. Từ đó giúp giáo viên có thêm kỹ năng và nâng cao chất lượng dạy học.

* Tác dụng:

Nâng cao tư tưởng và ý thức chủ động, sáng tạo trong giảng dạy cho giáo viên sẽ góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà trường, đào tạo học sinh trở thành những con người năng động, độc lập và sáng tạo.

* Các bước tiến hành:

Thông qua đợt bồi dưỡng hè đầu năm, giáo viên đã có được nhận thức đúng đắn về việc sử dụng đồ dùng trực quan trong giảng dạy, từ đó giúp cho quá trình giảng dạy trở nên sinh động và hiệu quả hơn. Những buổi sinh hoạt chuyên môn của tổ chuyên môn cũng đã mang lại những lợi ích to lớn cho các giáo viên, giúp họ nâng cao ý thức tìm tòi, sáng tạo và tìm ra những phương pháp tích cực nhất trong dạy và học.

Thực tế cho thấy, việc sử dụng đồ dùng trực quan như hình ảnh, video, mô hình, bảng phụ,… trong giảng dạy giúp cho học sinh dễ dàng hình dung và hiểu được nội dung bài học. Đặc biệt, đối với môn mỹ thuật, sử dụng các tư liệu phù hợp sẽ giúp học sinh thấy rõ hơn về màu sắc, hình dạng, cấu trúc và các yếu tố khác trong tranh.

Ngoài ra, việc tham gia các buổi sinh hoạt chuyên môn cũng giúp giáo viên nâng cao ý thức làm tìm tòi, sáng tạo và tìm ra những phương pháp tích cực nhất trong dạy và học. Các đồng nghiệp trong tổ chuyên môn cùng chia sẻ kinh nghiệm và phương pháp dạy học, từ đó giúp cho giáo viên có nhiều cách tiếp cận khác nhau trong giảng dạy. Điều này giúp giáo viên phát triển khả năng tư duy đa dạng và sáng tạo hơn trong việc giảng dạy môn mỹ thuật.

(Giáo viên tham gia bồi dưỡng nâng cao tư tưởng và ý thức chuyên môn)

* Hiệu quả của biện pháp:

Việc bồi dưỡng, tập huấn và phát triển trình độ chuyên môn là những hoạt động rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Trong lĩnh vực mỹ thuật, các hoạt động này có tác động rất lớn đến quá trình giảng dạy và học tập của học sinh. Thông qua các hoạt động này, giáo viên đã có thêm kiến thức, kinh nghiệm, tiếp cận với các phương pháp dạy học mới, cùng với đó là nâng cao tư tưởng, nhận thức và ý thức tìm tòi, sáng tạo.

Với những kiến thức mới và các phương pháp dạy học hiện đại, giáo viên có thể giảng dạy môn mỹ thuật một cách sáng tạo, đa dạng hóa các hoạt động học tập để học sinh có thể tập trung và hứng thú hơn. Những hoạt động này sẽ giúp học sinh có những trải nghiệm thực tế, giúp họ phát triển kỹ năng vẽ tranh, tư duy sáng tạo, trình bày ý tưởng một cách rõ ràng và sáng tạo.

Ngoài ra, việc nâng cao tư tưởng, nhận thức và ý thức tìm tòi, sáng tạo của giáo viên cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc đưa ra các bài giảng chất lượng cao. Những giáo viên có tư duy sáng tạo, luôn tìm tòi, khám phá những điều mới sẽ giúp cho quá trình giảng dạy trở nên thú vị hơn, giúp cho học sinh có động lực học tập và phát triển bản thân một cách toàn diện.