SKKN Một số biện pháp quản lý dạy học trực tuyến ở trường phổ thông

MỞ ĐẦU 

1. Lý do chọn đề tài 

Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên tin học với sự phát triển vượt bậc của ngành công nghệ thông tin và sự bùng nổ của mạng Internet toàn cầu. Công nghệ thông tin không chỉ dừng lại ở mục đích phục vụ cho khoa học kỹ thuật mà nó đi sâu vào đời sống xã hội. Trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo của nước nhà, công nghệ thông tin cũng mang lại những đóng góp quan trọng. 

Những năm gần đây, việc dạy và học trực tuyến ngày càng trở nên phổ biến trên thế giới và bắt đầu được nhiều trường đại học, các trung tâm ngoại ngữ, tin học, các cơ sở đào tạo trong nước triển khai áp dụng giảng dạy. Đặc biệt trong thời điểm mà dịch Covid-19 đang “bùng” lên phức tạp thì việc dạy học trực tuyến được xem là sự lựa chọn hợp lý nhất. 

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chính phủ, sự vào cuộc quyết liệt, trách nhiệm, hiệu quả của cả hệ thống chính trị, ngành Giáo dục và đào tạo ở nước ta đã có nhiều đổi mới, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, cải thiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học; thay đổi, điều chỉnh các hoạt động dạy học, tổ chức dạy học trực tuyến góp phần phát triển năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy-học, thúc đẩy chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo; mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục cho học sinh, tạo điều kiện để trẻ em, học sinh, sinh viên được học ở mọi nơi, mọi lúc và bảo đảm công tác phòng, chống dịch, thích ứng với tình hình của dịch COVID-19; đồng thời thực hiện tốt phương châm “tạm dừng đến trường, không dừng học” đáp ứng mục tiêu chương trình, kế hoạch công tác của năm học. 

Từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát ở Việt Nam, cùng với các trường phổ thông trên địa bàn tỉnh Nghệ An, trường THPT Lê Viết Thuật và trường phổ thông Hermann Gmeiner Vinh  đã triển khai tổ chức dạy học trực tuyến qua Internet theo chỉ đạo của Sở GD và ĐT tỉnh Nghệ An, phù hợp với điều kiện của nhà trường, bảo đảm tổ chức dạy học qua mạng có chất lượng và tuân theo kế hoạch thời gian năm học. Hai trường đã linh hoạt sáng tạo trong việc sử dụng các phần mềm, ứng dụng hỗ trợ tích cực trong các hoạt động giáo dục như sử dụng phòng học ảo qua hệ thống LMS của VNedu, ứng dụng Microsoft Teams để tổ chức dạy học trực tuyến, sử dụng Google form để giao bài tập cho học sinh; tổ chuyên môn các trường xây dựng kế hoạch, nội dung ôn tập, ngân hàng đề đăng tải trên website của trường để học sinh theo dõi nghiên cứu bài học, ôn tập… 

Tuy nhiên, trong thời gian đầu, việc triển khai hình thức dạy học trực tuyến còn có sự lúng túng. Cán bộ quản lý, giáo viên chưa được tập huấn hình thức dạy học mới; học sinh chưa được chuẩn bị tâm thế; điều kiện hạ tầng kỹ thuật còn tự phát, chưa đồng bộ, công tác kiểm tra đánh giá còn nhiều bất cập… Những điều này tác động không nhỏ đến chất lượng, hiệu quả của việc dạy và học của nhà trường. 

Sau một thời gian triển khai dạy học trực tuyến, đặc biệt là sau khi Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Thông tư 09/2021/TT-BGDÐT về quản lý và tổ chức dạy học trực tuyến trong cơ sở giáo dục phổ thông trong đó đã quy định cụ thể tổ chức dạy học và các hoạt động giáo dục trực tuyến, hạ tầng kỹ thuật dạy học trực tuyến, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan, Ban giám hiệu của các nhà trường đã có được sự định hướng cụ thể trong quản lý và tổ chức triển khai việc dạy học trực tuyến, từ đó có những chỉ đạo cụ thể, kịp thời đến tận từng giáo viên, phụ huynh và học sinh. Với sự chuẩn bị chu đáo về hạ tầng kỹ thuật, chương trình giảng dạy bộ môn, làm tốt công tác tư tưởng trong cán bộ, giáo viên, học sinh, cho đến nay hai trường đã thực sự chủ động, sẵn sàng chuyển đổi hình thức dạy học từ trực tiếp sang trực tuyến, trong trực tiếp có dạy học trực tuyến…  để đối phó với mọi tình huống dịch bệnh xảy ra mà vẫn đảm bảo đáp ứng mức độ hoặc yêu cầu cần đạt của chương trình giáo dục phổ thông đề ra. Với mong muốn được chia sẻ kinh nghiệm trong quản lý dạy học, chúng tôi đã chọn đề tài: “Một số biện pháp quản lý dạy học trực tuyến ở trường phổ thông”. 

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài 

Từ nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng quản lý dạy học trực tuyến đề xuất các biện pháp để quản lý dạy học trực tuyến có hiệu quả trong trường phổ thông. 

Nếu có phương pháp quản lý phù hợp sẽ nâng cao chất lượng dạy học cho nhà trường, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay và chủ động linh hoạt trong mọi tình huống phải nghỉ dạy ở trường để đối phó với dịch bệnh Covid và các tình huống bất khả kháng khác. 

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 

• Đối tượng nghiên cứu: Quản lý dạy học trực tuyến ở trường THPT Lê Viết Thuật và trường phổ thông Hermann Gmeiner Vinh. 
• Không gian: Thực nghiệm tại trường THPT Lê Viết Thuật và trường phổ thông Hermann Gmeiner Vinh. 
• Thời gian thực hiện: Từ năm học 2020-2021 đến năm học 2021-2022. 

4. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý dạy học nói chung và quản lý dạy học trực tuyến nói riêng. 
• Nghiên cứu, đánh giá thực trạng quản lý dạy học trực tuyến ở trường THPT Lê Viết Thuật và trường phổ thông Hermann Gmeiner Vinh. 
• Đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học trực tuyến ở trường THPT. 

5. Đóng góp mới của đề tài 

Góp phần làm rõ quản lý dạy học trực tuyến ở trường phổ thông. Đồng thời đánh giá được thực trạng về việc quản lý dạy học trực tuyến ở các trường phổ thông trên địa bàn thành phố Vinh để thấy được tính cấp thiết của đề tài. 

Trong đề tài này nhóm  tác giả nghiên cứu và đưa ra được các biện pháp nhằm quản lý dạy học trực tuyến ở trường phổ thông mà các nhà trường hoàn toàn có thể áp dụng một cách có hiệu quả ở tất cả các khối lớp, ở các trường thuộc nhiều vùng miền khác nhau. 

Triển khai thực nghiệm đề tài tại trường THPT Lê Viết Thuật và trường phổ thông Hermann Gmeiner Vinh thu được những kết quả thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý dạy học trực tuyến ở trường phổ thông, góp phần vào phong trào thi đua đổi mới sáng tạo trong dạy học đáp ứng với yêu cầu của chương trình GDPT tổng thể. 

  CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DẠY HỌC TRỰC TUYẾN 

1.1. Các khái niệm cơ bản 

1.1.1. Quản lý, quản lý giáo dục và quản lý nhà trường 

1.1.1.1. Quản lý 

Khái niệm quản lý được hình thành từ xa xưa, khi loài người xuất hiện sự hợp tác phân công lao động. Từ nhu cầu hướng đến hiệu quả tốt hơn, năng suất cao hơn trong sự hợp tác lao động của cộng đồng đòi hỏi phải có sự chỉ huy, phối hợp, phân công, kiểm tra, điều chỉnh… Do đó xuất hiện vai trò người quản lý. 

Về khái niệm quản lý có nhiều cách định nghĩa khác nhau: 

Theo Từ điển Tiếng Việt: “Quản lý là tổ chức, điều khiển và theo dõi thực hiện như đường lối của chính quyền quy định” 

Theo Từ điển Tiếng Anh Oxford Advanced Learner’s Dictionary: “Quản lý là chỉ huy và điều khiển một công việc hay một tổ chức” 

Trong cuốn “Giáo trình Khoa học  quản lý ” của Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (2004), đã dạy: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra” 

“Quản lý là quá trình thực hiện các công việc xây dựng kế hoạch hành động (bao gồm cả xác định mục tiêu cụ thể, chế định kế hoạch, quy định tiêu chuẩn đánh giá và thể chế hóa), sắp xếp tổ chức (bố trí tổ chức, phối hợp nhân sự, phân công công việc, điều phối nguồn lực tài chính và kỹ thuật…), chỉ đạo, điều hành, kiểm soát và đánh giá kết quả, sửa chữa sai sót (nếu có) để đảm bảo hoàn thành mục tiêu của tổ chức đề ra” [Học viện Quản lý giáo dục (2012)- Tài liệu bồi dưỡng cán bộ quản lý trường trung học phổ thông. Module 2. Lãnh đạo và quản lý] 

Những định nghĩa trên đây tuy khác nhau về cách diễn đạt, nhưng đều gặp nhau ở quan niệm: Quản lý là sự tác động có tổ chức, có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý bằng các quyết định, các cơ chế chính sách và phẩm chất uy tín của cơ quan quản lý hay của người quản lý nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra một cách có hiệu quả nhất. 

Quản lý có các chức năng cơ bản như sau: 

• Chức năng kế hoạch: Là quá trình xác định các mục tiêu và quyết định những biện pháp tốt nhất để thực hiện mục tiêu đó. Đây là chức năng đầu tiên của một quá trình quản lý, nó có vai trò khởi đầu, định hướng cho toàn bộ các hoạt động của mọi quá trình quản lý và là cơ sở để huy động tối đa các nguồn lực cho việc thực hiện các mục tiêu và là căn cứ cho việc kiểm tra, đánh giá quá trình thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ của tổ chức, đơn vị và từng cá nhân. 
• Chức năng tổ chức: Là quá trình phân phối và sắp xếp nguồn nhân lực theo những cách thức nhất định để đảm bảo thực hiện tốt các mục tiêu đã đề ra. Đây là chức năng thứ hai trong quá trình quản lý, nó có vai trò hiện thực hóa các mục tiêu của tổ chức và đặc biệt là có khả năng tạo ra sức mạnh mới của tổ chức, cơ quan, đơn vị, thậm chí của cả hệ thống nếu việc phân phối, sắp xếp nguồn nhân lực được khoa học và hợp lý. 
• Chức năng chỉ đạo: Sau khi kế hoạch đã được lập, cơ cấu bộ máy đã hình thành, nhân sự đã được tuyển dụng thì phải có quá trình tác động chỉ đạo. Chỉ đạo bao hàm cả việc liên kết các thành viên và động viên họ hoàn thành nhiệm vụ. 

Chức năng chỉ đạo là cơ sở để phát huy các động lực cho việc thực hiện các mục tiêu quản lý và góp phần tạo nên chất lượng và hiệu quả cao của các hoạt động. 

• Chức năng kiểm tra: Là chức năng của quản lý nhằm đánh giá, phát hiện và điều chỉnh kịp thời giúp cho hệ quản lý vận hành tối ưu, đạt mục tiêu đề ra. Kiểm tra là nhằm xác định kết quả thực tế so với yêu cầu tiến độ và chất lượng vạch ra trong kế hoạch, phát hiện những sai lệch, đề ra những biện pháp uốn nắn điều chỉnh kịp thời. Kiểm tra không chỉ là giai đoạn cuối cùng của chu trình quản lý, mà luôn cần thiết trong suốt từ đầu đến cuối quá trình thực thi kế hoạch. 

1.1.1.2. Quản lý giáo dục 

Trên cơ sở của khoa học quản lý, xuất hiện nhiều hoạt động quản lý chuyên ngành, trong đó có quản lý giáo dục. Các nhà nghiên cứu về lĩnh vực quản lý giáo dục đưa ra nhiều định nghĩa về quản lý giáo dục. Có thể nêu ra một số định nghĩa như sau: 

Trong tác phẩm “Cơ sở lý luận của khoa học quản lý giáo dục” của M.I. 

Kônđacốp, chuyên gia giáo dục Liên Xô cũ đã định nghĩa: Quản lý giáo dục là tập hợp những biện pháp tổ chức, phương pháp cán bộ, kế hoạch hoá v.v… nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống giáo dục để tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt chất lượng cũng như số lượng. 

PGS.TS. Phạm Khắc Chương cho rằng: “Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường XHCN Việt Nam mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học, giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ giáo dục đến mục tiêu dự kiến lên trạng thái mới về