SKKN Một số giải pháp đổi mới hoạt động ngoại khóa ở trường THPT

1. ĐẶT VẤN ĐỀ 
2. Lí do chọn đề tài 

Ủy ban Giáo dục của UNESCO cho rằng: Giáo dục cho thế kỉ XXI dựa trên cơ sở xây dựng xã hội học tập với 4 trụ cột: Học để biết, học để làm, học để cùng sống với nhau (trên cơ sở hiểu nhau) và học để làm người (trên cơ sở hiểu bản thân). Đảng ta thì cho rằng giáo dục cần: “Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, coi trọng giáo dục đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, khả năng lập nghiệp” (Văn kiện Đại hội XI). Từ đó, chúng ta thấy rằng, mục tiêu của giáo dục nước ta hiện nay không chỉ đơn thuần là dạy học tri thức mà nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao  dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế (Điều 2 Luật Giáo dục). 

Để cụ thể cho mục tiêu trên, những năm gần đây, ngành giáo dục đã có được những chuyển biến mạnh mẽ và sâu rộng. Các thầy, cô giáo và HS đã tích cực làm theo các phong trào như: “Nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục” (năm 2006), “Mỗi thầy, cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo” (năm 2007), “Xây dựng trường học thân thiện, HS tích cực” (năm 2008),… Các trường học đã tổ chức nhiều hoạt động giáo dục bổ ích với nội dung khá phong phú và đa dạng như giáo dục pháp luật, giáo dục kĩ năng sống, giáo dục đạo đức, các câu lạc bộ,… bằng các cách thức khác nhau. Những hoạt động này dần đi sâu vào suy nghĩ, nhận thức, hành động của các thầy cô giáo và mỗi đối tượng HS. Các hoạt động này giúp HS thấy rõ hơn các tri thức, kĩ năng mà các em được học hoàn toàn không khô khan, đơn điệu mà nó được vận dụng đa dạng vào cuộc sống, nó giúp cho cuộc sống trở nên thuận lợi hơn. 

Công việc chính và chiếm thời lượng chủ yếu ở trường học là giáo dục nội khóa. Bên cạnh đó, tổ chức các HĐNK cũng là một nhiệm vụ hết sức quan trọng. HĐNK là sự tiếp nối hoạt động dạy học trên lớp, là con đường gắn lí thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức và hành động của HS, là việc tổ chức giáo dục thông qua các hoạt động thực tiễn của HS về khoa học kĩ thuật, lao động công ích, hoạt động xã hội, hoạt động nhân đạo, văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, vui chơi giải trí,… HĐNK đóng một vai trò hết to lớn trong việc bổ sung những kĩ năng và kinh nghiệm sống cho HS, giúp các em trở thành những con người toàn diện hơn, năng động hơn và cuộc sống của các em sẽ trở nên thú vị hơn. Nếu tổ chức tốt HĐNK sẽ tạo điều kiện cho HS tăng cơ hội hình thành nhiều kĩ năng, phẩm chất quan trọng để khi bước chân ra xã hội đầy rẫy những biến động và thử thách, các em không còn phải bỡ ngỡ. Thực tế, đã có một số HS khi ngồi trên ghế nhà trường thì có thành tích điểm số rất tốt nhưng khi trưởng thành, công tác thì lại không thành công; ngược lại có những người có bảng điểm thời phổ thông không thực sự nổi bật song khi bước chân vào xã hội lại rất thành công vì  hài hòa giữa học tập và các hoạt động giáo dục khác. 

Thực tiễn giáo dục Việt Nam hiện nay vẫn còn chú trọng nhiều đến nhiệm vụ dạy học mà đôi khi thờ ơ với các hoạt động giáo dục khác; HĐNK là một ví dụ. Ở môi trường THPT, do áp lực thi cử, áp thực về học theo khối, được gia đình quá lo lắng, nhiều HS đang có xu hướng quàng quan với nhiều môn học, thiếu hiểu biết kiến thức xã hội, kiến thức đời sống hàng ngày; bàng quan, vô cảm trước các biến cố Tổ quốc, quê hương; ỷ lại vào gia đình, thiếu tính sáng tạo, linh hoạt với các tình huống của cuộc sống,… 

Ta thấy rằng HĐNK thường có quy mô lớn. Để có thể tiến hành đạt hiệu quả cao đòi hỏi cần có những người phụ trách phải thực sự có kinh nghiệm và năng lực; việc chuẩn bị phải hết sức công phu, nghiêm túc. Song ở một số nhà trường hiện nay, cách thức thực hiện lại hoàn toàn khác. Việc tổ chức các HĐNK còn nặng tính đối phó, chưa chú trọng các cá nhân, tổ chức phụ trách mà đang còn  phân công theo mặt bằng chuyên môn, chưa có một kế hoạch mang tính tổng thể, chưa quan tâm đến nhu cầu, sở thích của HS,…Do đó, sức hấp dẫn cũng như hiệu quả của hoạt động này chưa cao. 

Là những GV có nhiều năm tuổi nghề, chúng tôi luôn tâm niệm rằng tổ chức các hoạt động phải hướng đến nhiệm vụ quan trọng nhất đối với HS là học tập, giáo dục đạo đức, rèn luyện kỹ năng sống và phát triển các năng lực, năng khiếu. 

Từ những tìm tòi, học hỏi cùng với kinh nghiệm của bản thân, chúng tôi đã mạnh dạn tham mưu với BGH nhà trường, các tổ chức, đoàn thể trong nhà trường để xây dựng một kế hoạch tổng thể cho HĐNK. Song hành là việc điều tra, thăm dò về nhu cầu, sở thích mong muốn của HS, chúng tôi đã làm việc một cách nghiêm túc để tổ chức các chủ đề giáo dục. Hiệu quả mang lại rất đáng khích lệ. 

Trên cơ sở của thực tiễn việc tổ chức HĐNK, chúng tôi đã tổng hợp lại thành đề tài: “Một số giải pháp đổi mới HĐNK ở trường THPT Diễn Châu 5”. 

2. Mục đích nghiên cứu 

Trên cơ sở phân tích lí luận và tình hình thực tiễn, đề tài chúng tôi nghiên cứu và triển khai nhằm các mục đích: 

• Tạo ra môi trường trường học thân thiện, gần gũi giữa thầy trò, đoàn kết trong nhà trường, hướng tới xây dựng một môi trường học tập an toàn – tôn trọng – yêu thương, vì hạnh phúc của người học, hướng tới xây dựng trường học hạnh phúc; 
• Định hình không gian văn hóa lành mạnh và làm phong phú vốn hiểu biết các mặt tri thức và kiến thức cuộc sống đối với HS; 
• Làm sinh động hơn về kiến thức một số môn học, đặc biệt như: Lịch sử, Địa lý, Ngoại ngữ, Giáo dục công dân,… giúp HS hiểu và biết vận dụng linh hoạt các kiến thức được học vào các tình huống thực tế; 
• Khơi dậy tình yêu, niềm tự hào về Tổ quốc, quê hương, gia đình; từ đó có trách nhiệm với bản thân, gia đình và cộng đồng; 
• Tuyên truyền, quảng bá, phát huy các giá trị di sản văn hóa của địa phương, các danh nhân của địa phương, giúp các em hiểu biết hơn và tự hào hơn về con người và mảnh đất mình đang sống; 
• Giúp các em có nhận thức đúng đắn về pháp luật, đặc biệt như luật giao thông, luật hôn nhân gia đình, về chống sản xuất, buôn bán, tàng trữ hay sử dụng ma túy, chất gây nổ,… 
• Kết hợp tuyên truyền, phổ biến về một số vấn đề của lứa tuổi như giới tính và sức khỏe sinh sản vị thành niên; 
• Xây dựng một một môi trường thuận lợi để học sinh có thể thể hiện được các phẩm chất, năng lực, năng khiếu, sở trường, đặc biệt về thể thao, võ thuật, nghệ thuật,… 

• Phạm vi đối tượng nghiên cứu 

Đề tài tập trung nghiên cứu, đề xuất và triển khai thực hiện một số chủ đề giáo dục ở HĐNK và tính hiệu quả của nó. 

• Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Phân tích thực trạng việc tổ chức HĐNK trước lúc thực hiện các giải pháp. 
• Trình bày một số giải pháp trong tổ chức HĐNK. 
• Trình bày về hiệu quả của các giải pháp. 

5. Phương pháp nghiên cứu 

Để phục vụ cho mục đích nghiên cứu, chúng tôi đã thực hiện các phương pháp nghiên cứu sau: 

• Nhóm nghiên cứu về lí luận HĐNK. 
• Nhóm nghiên cứu thực tiễn: Tìm hiểu thực trạng thông qua việc thăm dò, điều tra, khảo sát, để từ đó đề xuất các giải pháp, cách thực hiện các giải pháp, kiểm nghiệm tính hiệu quả của các giải pháp, đề xuất các giải pháp mới trong thời gian tiếp theo. 

1. NỘI DUNG 
2. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn 
3. Cơ sở lí luận về HĐNK 

1.1. Khái niệm HĐNK 

HĐNK là hoạt động giáo dục nằm ngoài chương trình học chính khóa, bao gồm các hoạt động thực hiện bên ngoài giờ học, liên quan đến các hoạt động Văn hóa – Xã hội – Thể thao – Giải trí. 

Tùy vào sở thích, hứng thú của mỗi HĐNK trong điều kiện và khả năng mà nhà trường có thể tổ chức. HĐNK có nhiều dạng như hoạt động thể thao, hoạt  động nghệ thuật, hoạt động văn hóa hay hoạt động của trường cùng các hoạt động tình nguyện và từ thiện. 

1.2. Vị trí của HĐNK 

Hoạt động dạy học hiện nay chủ yếu là truyền thụ tri thức về tự nhiên, về xã hội, về tư duy và rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo tương ứng, thông qua đó giáo dục nhân cách HS. Tuy nhiên, hoạt động dạy học không thể thay thế chức năng của các hoạt động khác. Thậm chí, hoạt động dạy học cũng có những hạn chế, đòi hỏi phải có các hoạt động khác bổ sung, hỗ trợ. 

Để khắc phục những hạn chế trên, HĐNK lại rất đa dạng, mềm dẻo và linh hoạt, các hoạt động hết sức phong phú, có thể thỏa mãn nhu cầu của mỗi cá nhân HS, nhất là nhu cầu vui chơi, giải trí, nhu cầu giao tiếp, kết bạn. 

1.3. Vai trò của HĐNK 

Tham gia các HĐNK không chỉ giúp các em tăng cường sức khỏe, giải tỏa mệt mỏi sau những giờ học căng thẳng mà còn có ý nghĩa hỗ trợ cho giáo dục chính khóa, góp phần phát triển và hoàn thiện nhân cách, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của HS là cơ hội để các em phát triển các kĩ năng cần thiết trong cuộc sống. Có thể thấy những tác dụng quan trọng của HĐNK như sau: 

• Giúp giảm áp lực, tạo niềm vui và hứng thú trong học tập. 
• Nâng cao thể lực. 
• Rèn luyện kĩ năng sống, mở rộng kiến thức xã hội. 
• Tạo ra nhiều sân chơi bổ ích để HS thể hiện các hoạt động sáng tạo, năng khiếu về nghệ thuật hay thể thao. 
• Gắn kết mối quan hệ bạn bè. 

1.4. Nội dung của HĐNK 

1.4.1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung 

• Lựa chọn nội dung phải phù hợp với từng chủ đề và tuân theo kế hoạch đã được phê duyệt. 
• Phù hợp với thực tế của nhà trường và thuần phong mỹ tục của địa phương. 
• Nội dung, hình thức tổ chức đa dạng, phong phú, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý HS. 
• Tạo được sự hứng thú và lôi cuốn được nhiều HS tham gia. 
• Nội dung ngoài kiến thức mở nên gắn liền với kiến thức các môn học. 

1.4.2. Nội dung của chương trình HĐNK – Hoạt động văn hóa nghệ thuật. 

• Hoạt động thể thao. 
• Hoạt động cộng đồng. 
• Hoạt động câu lạc bộ. 

1.5. Xây dựng kế hoạch HĐNK

Bước 1: Đặt tên cho hoạt động 

Đặt tên cho hoạt động là một việc làm cần thiết vì tên hoạt động nói lên được chủ đề, mục tiêu, nội dung, hình thức của hoạt động. Việc đặt tên cho hoạt động cần phải đảm bảo các yêu cầu sau: 

• Rõ ràng, chính xác, ngắn gọn. 
• Phản ánh được chủ đề và nội dung hoạt động. 
• Tạo được ấn tượng ban đầu cho những người tham gia. 

Bước 2: Xác định mục tiêu của hoạt động 

Mục tiêu của hoạt động là dự kiến trước kết quả của hoạt động. Các mục tiêu hoạt động cần phải được xác định rõ ràng, cụ thể và phù hợp; phản ánh được các mức độ cao thấp của yêu cầu đạt được về tri thức, kĩ năng, thái độ và định hướng giá trị. Khi xác định mục tiêu, cần phải trả lời các câu hỏi sau: 

• Hoạt động có thể hình thành cho HS những kiến thức ở mức độ nào? 
• Những kĩ năng nào có thể hình thành ở HS và các mức độ của nó đạt được sau khi tham gia hoạt động? 
• Những thái độ, giá trị nào có thể được hình thành hay thay đổi ở HS sau hoạt động? 

Bước 3: Xác định nội dung, hình thức, sản phẩm