SKKN Một số kinh nghiệm tổ chức dạy học trực tuyến hiệu quả ở trường THPT

Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài: 

Dạy học trực tuyến (hay còn gọi là e-learning) là phương thức dạy học ảo thông qua máy vi tính, điện thoại thông minh nối mạng đối với một máy chủ ở nơi khác. Giáo viên có thể truyền tải hình ảnh và âm thanh qua đường truyền băng thông rộng hoặc kết nối không dây. 

Theo Thông tư số 09/2021/TT-BGDĐT, ngày 30 tháng 03 năm 2021, Quy định về quản lý và tổ chức dạy học trực tuyến trong cơ sở giáo dục phổ thông và cơ sở giáo dục thường xuyên thì:   

Mô hình dạy học mới được áp dụng tiêu biểu là “đào tạo trực tuyến” là một trong những giải pháp tối ưu có khả năng đáp ứng nhu cầu cấp thiết trong học tập, giảng dạy và thuận lợi trong đào tạo nhiều cấp học và những mặt tích cực mà phương pháp này mang lại trong quá trình giảng dạy và học tập. 

Dạy học trực tuyến là hình thức giáo dục phổ biến nhiều quốc gia. Trong bối cảnh hiện nay, dịch bệnh Covid-19 còn nhiều diễn biến phức tạp, nhiều trường học được trưng dụng cho công tác phòng, chống dịch, nhiều công trình xây dựng, sửa chữa trường lớp bị tạm ngưng, còn có một số giáo viên, học sinh là F0 đang điều trị tại nhà hoặc khu cách ly hay bệnh viện. Chính vì thế hình thức dạy học trực tuyến là một lựa chọn phù hợp và được quan tâm nhất của đội ngũ nhà giáo ngành giáo dục. Làm thế nào để dạy học trực tuyến mang lại hiệu quả nhất đang là vấn đề khiến các nhà quản lý giáo dục, giáo viên, cha mẹ và học sinh quan tâm. 

Tại tỉnh Nghệ An, do diễn biến phức tạp của đại dịch Covid-19 năm học 2019-2020 đã phải gián đoạn việc học tập trung một thời gian, bắt buộc các nhà trường phải tổ chức dạy học trực tuyến một cách “bất đắc dĩ” bởi vì hoàn toàn không có sự chuẩn bị nào, từ nhà quản lý, thầy cô giáo, các em học sinh. Tất cả đều trong tình trạng “mạnh ai nấy chạy”, với sự nổ lực, cố gắng của các nhà trường, thầy cô giáo và các em học sinh cùng phụ huynh chúng ta cũng đã hoàn thành chương trình năm học và cũng từ đó cụm từ “dạy học trực tuyến” đã trở nên thường xuyên với ngành giáo dục. Đến tháng 3/2021, Thông tư 09/2021/BGDĐT ra đời chính thức xác định dạy học trực tuyến là hoạt động nhằm hỗ trợ hoặc thay thế dạy học trực tiếp tại cơ sở giáo dục phổ thông thực hiện một phần hoặc toàn bộ nội dung bài học hoặc chủ đề trong chương trình giáo dục phổ thông để hỗ trợ hoặc thay thế dạy học trực tiếp bài học hoặc chủ đề đó tại cơ sở giáo dục phổ thông. Như vậy dạy học trực tuyến trở thành hình thức dạy học được áp dụng song song với dạy học trực tiếp, tập trung trên lớp học. 

Do đó, bên cạnh tổ chức tốt hoạt động dạy học tập trung thì nâng cao hiệu quả dạy học trực tuyến cũng là một nội dung quan trọng trong hoạt động của nhà trường. Là một cán bộ quản lý cơ sở giáo dục, trực tiếp chỉ đạo, điều hành và tổ chức hoạt động dạy học trực tuyến trong 3 năm qua cùng việc với tìm hiểu, nghiên cứu lý luận chúng tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm trong công tác và xây dựng đề tài: “MỘT SỐ KINH NGHIỆM TỔ CHỨC DẠY HỌC TRỰC TUYẾN HIỆU QUẢ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG”. 

2. Mục đích nghiên cứu: 

Khảo sát thực trạng hoạt động dạy học trực tuyến ở trường trung học phổ thông  Bắc Yên Thành trong 3 năm học  2019-2020, 2020-2021 và 2021-2022, xác định những điểm mạnh và hạn chế từ đó đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học trực tuyến. 

3. Phạm vi nghiên cứu: 

 Hoạt động dạy học trực tuyến ở trường THPT Bắc Yên Thành và một số trường THPT công lập khác trên địa bàn huyện Yên Thành. 

4. Nhiệm vụ nghiên cứu  

Đề tài tập trung làm rõ một số vấn đề sau:  

• Nghiên cứu lý luận về dạy học trực tuyến 
• Thực trạng hoạt động dạy học trực tuyến tại trường THPT Bắc Yên Thành. 
• Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học trực tuyến tại trường trung học phổ thông.  

5. Phương pháp nghiên cứu  

• Nghiên cứu lý luận:  

Nghiên cứu, phân tích và tổng hợp các tài liệu về cơ sở pháp lý, các tài liệu giáo dục học, tâm lý học, các tạp chí, sách, báo, đặc san tham khảo có liên quan tới vấn đề nghiên cứu. 

• Điều tra quan sát: 

Điều tra, khảo sát thực tế; phỏng vấn các cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh trường THPT. 

• Thực nghiệm sư phạm: 

Tổ chức thực nghiệm đề tài vào thực tiễn để xem xét tính khả thi và hiệu quả của đề tài cũng như tiếp tục bổ sung, hoàn thiện. 

Phần II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TRỰC TUYẾN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG. 

1.1 Hoạt động Dạy học trực tuyến. 

1.1.1 Khái niệm Dạy học trực tuyến 

Dạy học trực tuyến (còn gọi là e-learning) là phương thức dạy học ảo thông qua máy vi tính, điện thoại thông minh hoặc máy tính bảng có kết nối 

Internet. Học sinh có thể học tập tại nhà hay bất cứ đâu mà không cần phải tới trường học. 

Dạy học trực tuyến bản chất cũng như dạy học truyền thống. Học sinh tiếp nhận thông tin qua một khóa học mà ở đó vẫn có giáo viên tổ chức, hướng dẫn học sinh tiếp nhận thông tin, tri thức, rèn luyện kỹ năng. Sự khác biệt là thông qua công nghệ kết nối internet để tương tác giữa các thành viên. Giảm thiểu sự tương tác và tiếp xúc về mặt khoảng cách vật lý. Giáo viên có thể dạy và học sinh có thể học thông qua nhiều thiết bị, học vào nhiều thời điểm, giới hạn về vị trí, thời gian dạy và học là hầu như không có. 

Một cách chung nhất, Dạy học trực tuyến (e-learning) là quá trình dạy học thông qua mạng Internet và Công nghệ Web. 

1.1.2 Các mô hình Dạy học trực tuyến 

1.1.2.1 Dạy học trực tuyến trực tiếp: 

Dạy học trực tuyến trực tiếp là mô hình dạy học trực tuyến cho phép học sinh tương tác đồng thời với giáo viên thông qua một nền tảng công nghệ. Với mô hình này, lớp học trực tuyến thực chất là mô hình lớp học truyền thống, nay được đưa lên online mà thôi. 

Điểm khác là việc tương tác giữa thầy – trò, trò – trò trong lớp học được thực hiện thông qua  tin nhắn, chat, gọi audio hay gọi video với nhiều người cùng lúc (nhắn tin nhóm, gọi nhóm,…). Điều ưu việt hơn là một số khóa học, người chủ trì hoặc các cá nhân (người dạy, người học) được người chủ trì cho phép có thể ghi lại để xem, nghe lại sau đó. 

Đây là hình thức được các nhà trường phổ thông Việt Nam sử dụng phổ biến trong những năm gần đây, khi mà đại dịch Covid-19 đã làm cho việc tổ chức dạy học tập trung của các nhà trường bị gián đoạn. Một số nền tảng được sử dụng nhiều cho mô hình này như: Zoom meeting; Google meet, Microsoft teams,… 

Ở mô hình này giáo viên sẽ “tương tác trực tiếp” với học sinh thông qua các phần mềm, khá giống với việc giảng dạy truyền thống tại các lớp học. 

Ưu điểm:  

Học sinh và giáo viên có thể tương tác tương tự như lớp học truyền thống, cho cảm giác không bị xa  lạ. Giáo viên có thể giải đáp ngay các câu hỏi mà học sinh đặt ra ở trên lớp. 

Giáo viên có thể chữa bài, hướng dẫn học sinh làm bài trực tiếp cho học sinh. Các học sinh có thể tương tác trực tiếp với nhau nên có thể tổ chức các hoạt động nhóm.  

Nhược điểm:  

Học sinh có thể bị giới hạn thời lượng giao tiếp, đặc biệt là với số lượng đông của một lớp học truyền thống, một số trường hợp chúng ta sẽ không thể cho tất cả học sinh được phát biểu, bày tỏ ý kiến. Giáo viên và học sinh không chủ động thời gian mà phụ thuộc vào lịch học cụ thể của nhà trường. Ngoài ra tốc độ đường truyền internet, chất lượng thiết bị làm ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng dạy học. Hơn nữa nếu thực hiện theo chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, học sinh học mỗi buổi 5 tiết, mỗi tiết 45 phút sẽ gây ra ức chế tâm lý ảnh hưởng đến sức khỏe tâm sinh lý của thế hệ trẻ. 

1.1.2.2 Dạy học trực tuyến gián tiếp: 

Khác với mô hình dạy học trực tuyến trực tiếp, mô hình này yêu cầu học sinh phải hoàn thành khóa học dựa trên chính bản thân họ, gần như không có nhiều sự hỗ trợ từ thầy cô giáo. 

Đây là mô hình được các hệ thống đào tạo từ xa, đào tạo trực tuyến bậc học đại học của chúng ta sử dụng. Ở mô hình này, thầy cô giáo sẽ quay clip trước bài học và đưa lên hệ thống quản lý dạy học trực tuyến của nhà trường, học sinh sẽ xem video bất cứ lúc nào họ muốn và họ có thể. Sau đó học sinh làm các bài tập mà thầy cô giáo giao trong khóa học và so sánh với đáp án. Học sinh có thể thảo luận với các bạn khác trên các nền tảng ứng dụng của nhà cung cấp khóa học hoặc thông qua ứng dụng chat, nhắn tin của mạng xã hội như Zalo, messenger,… Trong một số trường học thầy cô giáo có thể gửi cho học sinh các clip bài học để học sinh xem trước, sau đó thảo luận online với thầy cô giáo và các bạn. 

Ưu điểm:  

Học sinh có thể chủ động thời gian và ít bị ảnh hưởng của tốc độ đường truyền internet, chất lượng thiết bị học tập. Mô hình này giúp học sinh tăng cường kỹ năng tự học. 

Giáo viên có thể giao nhiều bài tập cho học sinh. 

Nhược điểm:  

Trong mô hình này, không có sự tương tác giữa người dạy và người học, thiếu sự chữa bài và hướng dẫn trực tiếp nên học sinh khó hiểu bài ngay. Do đó nó không phù hợp cho các đối tượng học sinh các bậc học Tiểu học, THCS. Với bậc THPT cũng chỉ nên áp dụng trong những môn, bài không cần nhiều sự tương tác và cho các lớp có khả năng học độc lập, chủ động, tự giác cao. 

1.1.2.3 Mô hình kết hợp: 

Là mô hình hòa trộn, phối hợp hai mô hình dạy học trực tuyến trực tiếp và gián tiếp  với nhau. Tại mô hình này, mỗi bài học được chia thành 3 giai đoạn: 

Giai đoạn 1: Học sinh tìm hiểu một số kiến thức thông qua các hình thức chủ động như đọc tài liệu, xem video, tìm hiểu các nội dung bài học. Dưới sự hướng dẫn, giao việc của thầy cô giáo, các học sinh trong lớp sẽ tiếp cận cùng một lượng tài liệu giống nhau để đảm bảo kiến thức chung như nhau (giai đoạn này sử dụng mô hình thứ 2: Trực tuyến gián tiếp). 

Giai đoạn 2: Thực hiện nội dung dạy học trực tuyến trực tiếp thông qua các ứng dụng nền tảng để thảo luận, chữa bài, luyện tập trực tiếp với giáo viên (giai đoạn này chính là mô hình dạy học trực tuyến trực tiếp). 

Giai đoạn 3: Học sinh giải quyết các bài tập về nhà do giáo viên giao, ở giai đoạn này tiếp tục sử dụng mô hình dạy học trực tuyến gián tiếp. 

Trong mô hình kết hợp, học sinh chủ động học, tiếp cận kiến thức, không bị bó buộc thời gian, đồng thời có sự tương tác thầy trò nhằm bù lấp khiếm khuyết kiến thức, khắc phục được các sai lầm từ đó đạt được hiệu quả giờ học. 

Việc phân chia tiết học trực tuyến thành các phần, áp dụng các mô hình dạy học trực tuyến khác nhau giúp giảm thiểu những hạn chế của từng mô hình và đặc biệt giúp giảm thời lượng online của mỗi bài học từ đó giúp cho giờ học hiệu quả hơn, học sinh hứng thú hơn… 

1.2. Cơ sở pháp lý cho việc triển khai dạy học trực tuyến tại các trường Trung học phổ thông. 

Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”, xác định: