SKKN Nâng cao hiệu quả hoạt động vận dụng trong dạy học đọc hiểu (Ngữ văn 10)

MÔ TẢ SÁNG KIẾN 

• Tình trạng sáng kiến đã biết  

     Việc tổ chức hoạt động vận dụng cho học sinh có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc giải quyết những nhiệm vụ đặt ra như: yêu cầu học sinh phải kết nối và sắp xếp lại các kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết thành công tình huống/vấn đề tương tự như tình huống/vấn đề đã học; vận dụng kiến thức để làm các bài tập luyện tập, bài kiểm tra; tiếp thu và xây dựng tri thức cho những bài học mới hay cao hơn là vận dụng được các kiến thức, kĩ năng để giải quyết các tình huống/vấn đề mới; đưa ra những phản hồi hợp lý trước một tình huống/vấn đề mới trong học tập hoặc trong thực tiễn đời sống. Vì vậy, để tổ chức hiệu quả hoạt động vận dụng trong dạy học đọc hiểu văn bản nói chung và chương trình Ngữ văn 10 nói riêng, trước hết giáo viên cần phải xác định rõ mục tiêu của hoạt động này để từ đó đề xuất các câu hỏi/bài tập và cách thức tổ chức sao cho đạt hiệu quả cao nhất nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới toàn diện và sâu sắc nền giáo dục nước nhà.  

• Nội dung giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến 

   2.1. Mục đích của giải pháp 

   Qua các tài liệu tập huấn, các lớp bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nghiệp vụ và thực tế dạy học tôi nhận thấy phát triển năng lực vận dụng kiến thức có thể giúp cho học sinh:  

• Nắm vững kiến thức đã học, trên cơ sở đó học sinh vận dụng kiến thức để giải quyết những bài tập hoặc xây dựng kiến thức cho bài học mới; nắm vững kiến thức đã học, có khả năng liên hệ, liên kết các kiến thức bởi những vấn đề thực tiễn liên quan  
• Vận dụng các kiến thức, kĩ năng vào trong học tập, trong cuộc sống giúp các em học đi đôi với hành. Giúp học sinh xây dựng thái độ học tập đúng đắn, phương pháp học tập chủ động, tích cực, sáng tạo; lòng ham học, ham hiểu biết, đặc biệt là năng lực tự học;… 
• Hình thành cho học sinh kĩ năng quan sát, thu thập, phân tích và xử lý thông tin, hình thành phương pháp nghiên cứu khoa học; hình thành và phát triển kĩ năng nghiên cứu thực tiễn; có tâm thế luôn luôn chủ động trong việc giải quyết những vấn đề đặt ra trong thực tiễn. 

• Giúp cho học sinh có được những hiểu biết về cuộc sống, những tác động tích cực cũng như tiêu cực đối với con người cũng như ảnh hưởng của con người đến cuộc sống.  
• Thông qua việc hiểu biết về thế giới quanh mình bằng việc vận dụng kiến thức đã học để tìm hiểu, các em sẽ ý thức được hoạt động của bản thân, có trách nhiệm với chính mình, với gia đình, nhà trường và xã hội ngay trong cuộc sống hiện tại cũng như tương lai sau này của các em. 
• Đem lại niềm vui, tạo hứng thú học tập cho học sinh, phát triển ở các em tính tích cực, tự lập, sáng tạo để vượt qua khó khăn trên con đường dẫn tới thành công.  

• Nội dung của giải pháp 

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài này là: Nâng cao hiệu quả hoạt động vận dụng trong dạy học đọc hiểu ( Ngữ văn 10)  

Một số kinh nghiệm của bản thân và học hỏi của đồng nghiệp qua thực tế giảng dạy. 

Một số kết quả thử nghiệm trong quá trình nghiên cứu. 

• Các bước thực hiện giải pháp 

Bài viết nghiên cứu một số vấn đề mang tính chất lí luận về: 

• Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập cho hoạt động vận dụng khi dạy học 

Đọc hiểu các văn bản trong chương trình Ngữ văn 10, 

Để hoàn thành đề tài này tôi đã sử dụng phương pháp :thử nghiệm, phân loại, thống kê, khảo sát, đúc rút từ thực tiễn của bản thân đồng thời tham khảo các tài liêụ và trao đổi các đồng nghiệp trong tổ Ngữ Văn . 

• Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập Để xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập cho hoạt động vận dụng khi dạy học Đọc hiểu các văn bản trong chương trình Ngữ văn 10, chúng tôi đã nghiên cứu kĩ đặc trưng của từng thể loại; xác định rõ mục tiêu của hoạt động vận dụng cho từng bài, từng chủ đề để làm căn cứ. Hệ thống câu hỏi, bài tập vận dụng phải đảm bảo phù hợp với mục tiêu của bài học đồng thời tạo hứng thú, phát huy tính tích cực chủ động của học sinh. Trên cơ sở đó, giáo viên tiến hành xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập để học sinh tổng kết và vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã học thông qua việc phản hồi, chiêm nghiệm và giải quyết những tình huống mới. Dưới đây  tôi xin đề xuất một số dạng câu hỏi và bài tập minh họa tương ứng với mỗi chủ đề khi dạy học Đọc- hiểu văn bản Ngữ văn 10 2.3.1. Tác phẩm tự sự dân gian  

1. Đặc trưng thể loại  Thể loại tự sự dân gian nổi bật với đặc điểm: 

 + Các tác phẩm đều có cốt truyện, có thể kể lại hoặc tóm tắt được.  

+ Tác phẩm tự sự với mức độ khái quát cao, hiện lên nhiều mặt của cuộc sống, chủ đề phong phú.  

+ Cốt truyện nặng về hư cấu với hệ thống nhân vật được khắc họa nhiều mặt, chú trọng miêu tả hành động của nhân vật, nhân vật có xu hướng được xây dựng theo bút pháp lãng mạn, lý tưởng hóa.  

+ Truyện dân gian có thời gian và không gian phiếm chỉ.  

1. Xác định rõ mục tiêu của hoạt động vận dụng khi dạy các tác phẩm tự sự dân gian Để hoạt động vận dụng mang tính định hướng, bám sát mục tiêu giáo dục, việc đầu tiên của mỗi giáo viên là phải xác định được mục tiêu cần phải hướng tới khi thiết kế hệ thống câu hỏi và bài tập vân dụng. Khi dạy các văn bản tự sự dân gian trong chương trình Ngữ văn 10, chúng tôi tổ chức các hoạt động vận dụng theo mục tiêu sau:  

+ Nhớ được cốt truyện, những sự kiện, chi tiết tiêu biểu, phát hiện được các chi tiết nghệ thuật đặc sắc để vận dụng và kể lại một cách sáng tạo.  

+ Nhận xét ý nghĩa, bài học hoặc thông điệp mà tác giả dân gian muốn gửi gắm  

+ Vận dụng kĩ năng để đọc hiểu một văn bản cùng thể loại.  

+ Từ văn bản được học, chuyển thể sang các loại hình nghệ thuật khác.              c. Hệ thống câu hỏi, bài tập  

Dạng 1: Bài tập liên hệ bản thân, rút ra bài học hoặc thông điệp ý nghĩa nhất. 

“Trong bài thơ “Trước đá Mị Châu”, nhà thơ Tràn Đăng Khoa viết: 

Máu vẫn thấm qua từng trang tập đọc 

Vó ngựa Triệu Đà còn đau đến hôm nay 

Nỗi đau đến hôm nay trong truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu – 

Trong Thủy nhắc nhở em điều gì?” 

Gợi ý: Nỗi đau đến hôm nay trong truyền thuyết Truyện An Dương Vương và Mị Châu Trọng Thủy nhắc nhở ta phải luôn đề cao tinh thần cảnh giác trước những âm mưu thâm độc của kẻ thù đồng thời phải biết xử lí mối quan hệ giữa cái riêng, giữa nợ nước với tình nhà, giữa cá nhân với cộng đồng. 

 Dạng 2: Bài tập nhận xét về vẻ đẹp của tác phẩm hoặc nhân vật trong tác phẩm đó. 

“Trong bài thơ “Nghĩ về Pauxtop ki”, nhà thơ Bằng Việt viết: 

Những trang sách suốt đời đi vẫn nhớ 

Như đãm mây ngũ sắc ngủ trong đầu” 

Sau khi học xong truyện cổ tích Tấm Cám, điều gì đã để thương, để nhớ sâu đậm trong tâm hồn em? Hãy viết đoạn văn 200 chữ trình bày cảm nhận về những điều khiến em “suốt đời đi vẫn nhớ” ấy? 

Gợi ý: + Sức sống mãnh liệt của nhân vật Tấm trong cuộc chiến đấu không khoan nhượng chống lại cái xấu và cái ác.  

+ Tinh thần lạc quan của nhân dân lao động qua giấc mơ về công bằng xã hội, về chiến thắng tất yếu của cái thiện trong cuộc đấu tranh với cái xấu và cái ác. 

 + Ý nghĩa của những yếu tố kì ảo được sử dụng trong truyện Tấm Cám.  

2.3.2. Tác phẩm thơ trữ tình dân gian  

1. Đặc trưng thể loại – Thơ ca dân gian là một thể loại nghệ thuật ngôn từ 

mang tính đặc trưng riêng biệt. Ngôn ngữ thơ ca dân gian có nguồn gốc dân dã, thể hiện bản chất bình dị, chất phác, hồn nhiên của người nông dân lao động. – Thơ ca dân gian diến tả đời sống tinh thần, tư tưởng, tình cảm của nhân dân trong các quan hệ đôi lứa, gia đình, quê hương, đất nước…Trong đó chủ đề chính là những khúc hát than thân, những lời ca yêu thương tình nghĩa cất lên từ cuộc đời còn nhiều xót xa, cay đắng nhưng đằm thắm của con người Việt Nam và những ca dao hài hước thể hiện tinh thần lạc quan của người lao động. Thơ trữ tình dân gian giống như cây đàn muôn điệu rung lên những tiếng tơ lòng của người dân đất Việt với âm điệu thiết tha, sâu lắng cùng lối ví von, so sánh đặc trưng. – Những tác phẩm thơ ca dân gian được sáng tác dưới nhiều hình thức: song thất, song thất lục bát, bốn chữ, hỗn hợp…nhưng phổ biến nhất là thể thơ lục bát. – Thơ trữ tình dân gian bộc lộ trực tiếp những tâm tình nảy sinh từ thực tiễn đời sống, thể hiện từ những bức tranh lao động đến suy nghĩ về cuộc đời, từ khoảnh khắc vô tư hồn nhiên của con người đến những diễn biến tình cảm trữ tình phong phú. Thơ ca dân gian nhắc nhở nhẹ nhàng mà không khô khan, khuyên nhủ mà không giáo huấn. Ca dao chính là tiếng lòng mang chở cả tư tưởng, triết lí đạo đức của nhân dân. Thơ ca dân gian đã trở thành viên ngọc quý trong kho tàng văn học Việt Nam.  

1. Xác định rõ mục tiêu của hoạt động vận dụng khi dạy các tác phẩm thơ trữ tình dân gian Khi dạy các văn bản thơ trữ tình dân gian trong chương trình Ngữ văn 10, chúng tôi tổ chức các hoạt động vận dụng theo mục tiêu sau:  

+ Vận dụng kĩ năng để đọc hiểu một bài ca dao theo đặc trưng thể loại: Thể thơ, cấu tứ, cách diễn đạt và lập ý, ngôn ngữ, một số hình ảnh mang tính biểu tượng thường gặp…  

 + Nhận xét được tư tưởng, tình cảm hoặc rút ra thông điệp mà các tác giả dân gian muốn gửi gắm.