SKKN Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học chủ đề Tế bào nhân thực – Sinh học 10 chương trình Giáo dục phổ thông 2018 trong bối cảnh chuyển đổi số

Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ

1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Ngày 25/01/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 131/QĐ-TTg về phê duyệt Đề án Tăng cường ứng dụng CNTT và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022 – 2025, định hướng đến năm 2030. Quan điểm chỉ đạo nêu rõ “Tăng cường ứng dụng CNTT và chuyển đổi số tạo đột phá trong đổi mới hoạt động giáo dục và đào tạo; đổi mới quản lý nhà nước trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo; tác động tích cực, toàn diện tới phương thức hoạt động, chất lượng, hiệu quả và công bằng trong giáo dục”. 

Với sự phát triển không ngừng của khoa học và công nghệ, chuyển đổi số chính là xu hướng của xã hội nói chung và lĩnh vực giáo dục nói riêng. Sự bùng nổ về công nghệ 4.0 đang mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành giáo dục. Trong những năm gần đây, việc ứng dụng CNTT vào dạy học ở tất cả các bộ môn đã trở nên phổ biến rộng rãi, giúp người dạy và người học phát huy được khả năng sáng tạo, chủ động, hiệu quả hơn và tiết kiệm nhiều chi phí hơn. Do đó, giáo dục và đào tạo không thể nằm ngoài quy luật chuyển đổi để kịp thời nắm bắt những thành tựu của khoa học kỹ thuật, thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư để nâng cao chất lượng dạy và học. Chuyển đổi số giáo dục toàn diện là một hành trình dài, rất cần một hệ thống giải pháp đồng bộ và sự thay đổi tư duy của các cấp lãnh đạo, quản lý giáo dục đến từng thầy giáo, cô giáo, HS.

Từ năm học 2022 – 2023, HS lớp 10 sẽ chính thức học theo Chương trình GDPT 2018. Trong đó, Chương trình GDPT 2018 giúp HS phát triển những PC, NL cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với NL và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới.

Chương trình GDPT 2018 đòi hỏi HS phải thay đổi phương pháp học và cách tiếp cận kiến thức theo hướng tư duy mở, chủ động và sáng tạo. HS cần sớm làm quen và tiếp cận những cái mới để không bị bỡ ngỡ, từ đó tự tin học tập tốt để phát huy NL của bản thân. Một trong những NL cần rèn luyện và phát triển cho HS là NL tự học. Tự học là NL giúp các em tự xác định được nhiệm vụ và thực hiện nhiệm vụ học tập một cách tự giác, tích cực, chủ động để chiếm lĩnh kiến thức cho bản thân. Hình thành và phát triển được NL tự học cho HS là giải pháp quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong Chương trình GDPT 2018. Tuy nhiên, qua thực tế giảng dạy tại trường sở tại, chúng tôi nhận thấy còn rất nhiều HS lớp 10 vẫn chưa xác định được động cơ, mục đích học tập đúng đắn, vẫn chưa tìm ra được một phương pháp học thật sự phù hợp với bản thân. Một số HS vẫn  thiếu ý chí, thiếu tự giác; không có thói quen tư duy độc lập; dễ nản chí khi đứng trước những vấn đề mới mẻ, khó khăn.

Trong Chương trình GDPT 2018 môn Sinh học 10, chủ đề “Tế bào nhân thực” có nội dung là mô tả về cấu tạo và chức năng của các thành phần cấu trúc nên tế bào nhân thực. Nên việc xây dựng thành chủ đề tạo điều kiện giảm tải về nội dung, tăng cường khả năng làm việc của HS và khả năng thực hành trải nghiệm ở nhà của HS từ đó giúp HS tích cực, chủ động, sáng tạo để chiếm lĩnh kiến thức đồng thời tạo điều kiện cho GV áp dụng các phương pháp và KTDH tích cực.

 Từ những lý do đã được trình bày ở trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học chủ đề Tế bào nhân thực – Sinh học 10 chương trình Giáo dục phổ thông 2018 trong bối cảnh chuyển đổi số”. Hi vọng thông qua đề tài này, nhóm tác giả sẽ giúp HS tìm ra được một phương pháp học tập phù hợp với bản thân nhằm năng cao hiệu quả học tập trong Chương trình GDPT 2018. 

1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI

Mục tiêu của đề tài là nhằm hình thành, rèn luyện và phát triển NL tự học cho HS thông qua việc thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Tế bào nhân thực” trong bối cảnh chuyển đổi số của ngành hiện nay từ đó góp phần thiết thực nâng cao chất lượng dạy, học trong Chương trình GDPT 2018.

1.3. TÍNH MỚI VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI

– Đề xuất một số biện pháp dạy học môn Sinh học nhằm hình thành và phát triển NL tự học cho HS THPT trong bối cảnh chuyển đổi số.

– Đề xuất một số giải pháp thúc đẩy việc chuyển đổi số tại trường THPT Diễn Châu 3. 

– Thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học chủ đề “Tế bào nhân thực” nhằm phát triển NL tự học cho HS lớp 10 trong bối cảnh chuyển đổi số.

1.4. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

* Đối tượng nghiên cứu:

– NL tự học.

– Thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề “Tế bào nhân thực” – Sinh học 10 Chương trình GDPT 2018 nhằm phát triển NL tự học cho HS trong bối cảnh chuyển đổi số.

* Phạm vi nghiên cứu:

– Thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề “Tế bào nhân thực” – Sinh học 10 Chương trình GDPT 2018.

– Áp dụng cho HS khối 10 tại 3 trường (THPT Nguyễn Xuân Ôn, THPT Diễn Châu 3, THPT Diễn Châu 5) trong năm học 2022 -2023.

– Phạm vi và khả năng nhân rộng ở tất cả các trường THPT cho HS lớp 10 học Chương trình GDPT 2018.

1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

– Phương pháp nghiên cứu lý thuyết.

– Phương pháp điều tra – thống kê.

– Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

Phần II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

2.1.1. Tổng quan về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Việc thực hiện Chương trình GDPT 2018 đòi hỏi sự chuyển biến mạnh mẽ về tăng cường ứng dụng CNTT và chuyển đổi số trong dạy học, kiểm tra, đánh giá, để góp phần thực hiện nhiệm vụ đó, đội ngũ GV không ngừng học hỏi để nâng cao trình độ chuyên môn, tăng cường tìm hiểu và ứng dụng CNTT vào quá trình dạy học, sử dụng linh hoạt các phương pháp và KTDH nhằm phát triển PC và NL người học, đảm bảo hài hoà giữa “dạy chữ”, “dạy người” và định hướng nghề nghiệp.