MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ………………………………………………………………………… 1

PHẦN II: NỘI DUNG …………………………………………………………………………… 6

1. TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI………………………………………………………………….. 6

1. Cơ sở lí luận ………………………………………………………………………………… 6 1.1. Năng lực ………………………………………………………………………………………… 6
   1. Năng lực thực nghiệm ………………………………………………………………….. 7
      1. Khái niệm năng lực thực nghiệm ……………………………………………………. 7
      2. Cấu trúc năng lực thực nghiệm ………………………………………………………. 8
   2. Bài tập……………………………………………………………………………………….. 13
      1. Khái niệm ………………………………………………………………………………….. 13
      2. Cấu trúc bài tập ………………………………………………………………………….. 13
      3. Phân loại bài tập …………………………………………………………………………. 13
      4. Chức năng của bài tập………………………………………………………………….. 14
   3. Bài tập thực nghiệm …………………………………………………………………….. 14
      1. Khái niệm ………………………………………………………………………………….. 14
      2. Phân loại bài tập thực nghiệm ………………………………………………………. 15
      3. Vai trò của bài tập thực nghiệm trong dạy học ở trường phổ thông …… 15 1.4.4. Hình thức sử dụng bài tập thực nghiệm ………………………………………….. 16 1.4.5. Biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng bài tập thực nghiệm ……………….. 17
2. Cơ sở thực tiễn của đề tài …………………………………………………………….. 17

2.1. Thực trạng việc sử dụng bài tập rèn luyện năng lực thực nghiệm cho học sinh trong quá trình dạy học Sinh học ở trường Trung học phổ thông………………………………………………………………………………………………….. 17

1. Mục tiêu, nội dung, đối tượng điều tra …………………………………………. 17
2. Kết quả và phân tích …………………………………………………………………… 18

1. Thực trạng việc rèn luyện năng lực thực nghiệm của học sinh ở trường Trung học phổ thông …………………………………………………………………………….. 21
   1. Mục tiêu, nội dung, đối tượng điều tra ………………………………………….. 17
   2. Kết quả và phân tích …………………………………………………………………… 18
2. Phân tích thực trạng …………………………………………………………………… 23
   1. Ưu điểm ……………………………………………………………………………………. 23
   2. Hạn chế …………………………………………………………………………………….. 23

1. SỬ DỤNG BÀI TẬP ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM CHO 

HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT VÀ 

NĂNG LƯỢNG TRONG TẾ BÀO – SINH HỌC 10 ……………………………….. 24

1. Phân tích mục tiêu và cấu trúc nội dung chương Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào – Sinh học 10 năn………………………………………………. 24

1.1. Mục tiêu chương Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào – Sinh học 

10 ……………………………………………………………………………………………………… 24

1.2. Phân tích cấu trúc nội dung chương Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào – Sinh học 10………………………………………………………………………..25 

1. Sử dụng bài tập để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học chương Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào – Sinh học 10………………………………………………………………………………………………………26
   1. Nguyên tắc sử dụng…………………………..……………………………………..26 
   2. Quy trình sử dụng ……………………………………………………………………. 27
2. Kết quả thực nghiệm ………………………………………………………………… 31 

3.1. Phân tích định lượng …………………………………………………………………… 31

3.2. Phân tích định tính……………………………………………………………. ……….. 34

PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ……………………………………………. 36

1. Kết luận ……………………………………………………………………………………….. 36 
2. Kiến nghị ……………………………………………………………………………………… 36

TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………………………………………………………….. 37

PHỤ LỤC  ……………………………………………………………………………………….. 39

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

            – Xuất phát từ chủ trương đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực 

Trong bối cảnh toàn cầu hóa – hội nhập quốc tế đòi hỏi con người phải năng động, sáng tạo và có khả năng thích ứng với sự thay đổi không ngừng của xã hội. Vì thế, giáo dục – bộ máy đào tạo nhân lực phải có sự thay đổi  phù hợp với sự phát triển của thế giới. Đổi mới giáo dục đã, đang và sẽ diễn ra trên quy mô toàn cầu để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của nhân dân về giáo dục và đào tạo tạo ra những thế hệ con người hiện đại, tích cực, chủ động, sáng tạo; vừa có kiến thức, kỹ năng, vừa có năng lực tự học suốt đời và có khả năng thích ứng với sự phát triển không ngừng của xã hội. Định hướng đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục Việt Nam được nêu rõ trong Văn kiện Đại hội lần thứ XI của Đảng ta: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”.   

Tiếp đó, trong chương trình giáo dục phổ thông môn Sinh học dự thảo ngày 19 tháng 01 năm 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo có nêu mục tiêu chương trình môn Sinh học là “… góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung cốt lõi và năng lực chuyên môn. Môn Sinh học phát triển ở học sinh năng lực tìm hiểu tự nhiên, cụ thể là năng lực sinh học, bao gồm các thành phần là năng lực nhận thức kiến thức sinh học, năng lực tìm tòi, khám phá thế giới sống dưới góc độ sinh học và năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn thông qua việc hệ thống hoá, củng cố kiến thức, phát triển kĩ năng và giá trị cốt  lõi của sinh học đã được học ở giai đoạn giáo dục cơ bản”.  

Vì thế, để thực hiện tốt về mục tiêu đổi mới căn bản và toàn diện Giáo dục và Đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và mục tiêu chương trình môn Sinh học mà dự thảo gần đây đã đề ra, hiện nay chúng ta cần có nhận thức đúng về bản chất của sự đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học cùng một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này.               – Xuất phát từ đặc điểm nội dung kiến thức chương Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào – Sinh học 10  

Đối với môn Sinh học nói riêng, đặc thù là bộ môn khoa học có nhiều nội dung kiến thức gắn liền với thực nghiệm, đây là con đường giúp người học hiểu bản chất, vận dụng lý thuyết hiệu quả, do đó sử dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn đóng vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục của bộ môn Sinh học. Tuy nhiên, hiện nay việc dạy và học bộ môn Sinh học trong nhiều trường phổ thông chưa được GV và HS chú trọng đúng mức, hình thức chỉ mang tính đối phó, bên cạnh đó điều kiện về cơ sở vật chất – kĩ thuật, trang thiết bị, thông tin điện tử… chưa được đáp ứng đầy đủ, chưa đảm bảo chất lượng để thực hiện đúng yêu cầu dạy học của bộ môn, nhất là đối với việc dạy học các bài thực hành. Nội dung chương Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào – Sinh học 10 thuộc vào một trong những kiến thức khá trừu tượng, khó hiểu sâu bản chất vấn đề, hiện tượng. Chính vì thế, việc nghiên cứu xây dựng hệ thống các BTTN và sử dụng chúng một cách hợp lý, hiệu quả trong dạy học SH ở trường phổ thông là một việc làm quan trọng nhằm cụ thể hóa mục tiêu phát triển NLTN của người học, vừa góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Sinh học. 

           – Xuất phát từ hiệu quả của việc sử dụng bài tập để phát triển năng lực thực nghiệm trong quá trình dạy học 

Trong quá trình dạy học, BTTN là dạng BT gắn liền với phương pháp thực nghiệm, nó được hiểu là một loại BT mà khi giải phải tiến hành hoặc đề xuất giả thuyết hoặc phương án thí nghiệm, có khi phải tiến hành thí nghiệm để đi tới kết quả, có khi phải lấy số liệu để giải BT, có khi phải dùng thí nghiệm để kiểm chứng phương án đã đề xuất. Khi giải BTTN HS luôn phải vận dụng tổng hợp kiến thức lý thuyết và thực nghiệm, kết hợp các kĩ năng hoạt động trí óc và thực hành, các vốn hiểu biết về Sinh học, kĩ thuật và thực tế cuộc sống [13]. Vì vậy, BTTN Sinh học giúp HS phát huy tối đa nguồn tri thức, kĩ năng đã có của HS, giúp HS tìm kiếm tri thức mới, vừa rèn luyện NL vận dụng tích hợp nguồn tri thức để cũng giải quyết vấn đề nghiên cứu. BTTN chứa đựng mối quan hệ giữa những cái đã biết và yêu cầu của BT để tạo nên tình huống có vấn đề, qua đó kích thích được tính tích cực, chủ động, sáng tạo, hứng thú học tập của HS, nhiều BTTN đòi hỏi HS phải trực tiếp thực hiện các thao tác chân tay một cách cẩn thận, khéo léo cùng với sự quan sát chi tiết mới đem lại kết quả chính xác, từ đó rèn luyện cho HS những kĩ năng thực nghiệm. Trong dạy HS học, BTTN Sinh học không chỉ là phương pháp để GV tổ chức hoạt động nhận thức cho HS, rèn luyện những kĩ năng thực nghiệm, phát triển tư duy thực nghiệm khoa học, mà còn thông qua các BTTN GV có thể phát hiện và bồi dưỡng những HS có năng khiếu, có niềm đam mê với môn học [3]. Vì vậy, việc GV xây dựng và sử dụng hợp lý các BTTN trong quá trình dạy học thì không chỉ có ý nghĩa giúp HS dễ nắm vững các kiến thức của bài, đạt được mục tiêu dạy học mà còn là cơ hội giúp cho HS phát triển một số NL cơ bản, trong đó có NLTN. 

Mặc khác, khi phân tích chương trình Sinh học bậc THPT cho thấy chương Chuyển hóa vật chất và năng lượng trong tế bào – Sinh học 10 có nhiều nội dung kiến thức phù hợp cho việc lựa chọn vật liệu để xây dựng hệ thống BTTN, đồng thời thuận lợi cho quá trình thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài và từng bước cụ thể hóa cơ sở lý luận của đề tài vào thực tiễn dạy học bộ môn Sinh học ở trường phổ thông. 

Từ những lý do trên, tôi quyết định chọn và thực hiện đề tài: “Sử dụng bài tập để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học chương