SKKN Thiết kế bài giảng Thông tin giữa các tế bào, Sinh học 10; nhằm phát huy tính tự học và tự khám phá chiếm lĩnh hiệu quả kiến thức 2023

1. Tên sáng kiến, lĩnh vực áp dụng

Là nhóm tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến:

Thiết kế bài giảng: Thông tin giữa các tế bào, Sinh học 10; nhằm phát huy tính tự học và tự khám phá chiếm lĩnh hiệu quả kiến thức Sinh học đồng thời góp phần tạo ra bộ sưu tập về tư liệu dạy học cho chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Lĩnh vực áp dụng: Dạy học học sinh THPT theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

2. Nội dung

2.1. Giải pháp cũ thường làm

Trong những năm gần đây giáo viên từ học cách tiếp cận đã dần đổi mới phương pháp dạy học; lấy học sinh làm trung tâm; biết vận dụng thành thạo các phương pháp giáo dục một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với mục tiêu, nội dung giáo dục, đối tượng học sinh và điều kiện cụ thể. Tuỳ theo yêu cầu cần đạt, giáo viên đã có thể sử dụng phối hợp nhiều phương pháp dạy học trong một chủ đề. Các phương pháp dạy học truyền thống (thuyết trình, đàm thoại,…) được sử dụng theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học hiện đại đề cao vai trò chủ thể học tập của học sinh (dạy học thực hành, dạy học dựa trên giải quyết vấn đề, dạy học dựa trên dự án, dạy học dựa trên trải nghiệm, khám phá; dạy học phân hoá, … cùng những kĩ thuật dạy học phù hợp. Những thay đổi tích cực mang đến hiệu quả không nhỏ trong việc phát huy năng lực và phẩm chất của học sinh đồng thời góp phần mang lại sự yêu thích môn học đó.

2.2. Giải pháp mới cải tiến

Với sự thường xuyên đổi mới trong dạy và học, chính giáo viên tạo thành một thói quen về cách học cho học sinh; thành nếp học thường xuyên cho các em. Đan xen việc sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học nhằm phát huy năng lực và phẩm chất học sinh; chúng tôi đặc biệt tăng cường phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; tránh áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc; tập trung bồi dưỡng năng lực tự chủ và tự học để học sinh có thể tiếp tục tìm hiểu, mở rộng vốn tri thức. Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức để phát hiện và giải quyết các vấn đề trong thực tiễn; khuyến khích và tạo điều kiện cho học sinh được trải nghiệm, sáng tạo trên cơ sở tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động học tập, khám phá, vận dụng. Các hình thức tổ chức dạy học được thực hiện một cách đa dạng và linh hoạt; kết hợp các hình thức học cá nhân, học nhóm, học ở lớp, học theo dự án học tập, tự học,… Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học. Coi trọng các nguồn tư liệu ngoài sách giáo khoa và hệ thống các thiết bị dạy học; khai thác triệt để những lợi thế của công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học trên các phương tiện kho tri thức, đa phương tiện, tăng cường sử dụng các tư liệu điện tử (như phim thí nghiệm, thí nghiệm ảo, thí nghiệm mô phỏng, …).

Bài 17: Thông tin giữa các tế bào – nhà xuất bản Chân trời sáng tạo (hay bài 12: Thông tin tế bào – nhà xuất bản Cánh Diều; bài 12: Truyền tin tế bào – nhà xuất bản Kết nối tri thức với cuộc sống) là một bài mới hoàn toàn trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 so với chương trình giáo dục phổ thông cũ (chưa đưa vào); chúng tôi chọn bài này để thiết kế nhằm biểu hiện rõ ràng năng lực và phẩm chất học sinh; nhất là tính tự học, tự khám phá chiếm lĩnh hiệu quả kiến thức đồng thời vì là một bài mới nên tài liệu liên quan chưa nhiều; học sinh vận dụng và phát huy năng lực tối đa, sự yêu thích môn học, sự nhiệt tình và ham học hỏi đề hoàn thành nội dung bài học. Từ đó cùng giáo viên góp phần xây dựng nên bộ sưu tập về tư liệu dạy học cho chương trình giáo dục mới hiện hành.

Điểm nổi bật, ngay từ tiết đầu tiên của chương trình GDPT mới là đã đưa vào các ngành nghề liên quan đến Sinh học; thông qua bài Thông tin tế bào; khi giáo viên trao quyền chủ động cho học sinh; học sinh được nhập vai ngay thành nhà nghiên cứu (tiếp cận kiến thức hoàn toàn mới, tập hợp các sự kiện, điều tra chúng. Để hoàn thành công việc đó, các nhà nghiên cứu phải chuẩn bị quan sát chi tiết, phân tích dữ liệu nghiên cứu và sau đó hoàn thiện kết quả); hoặc nhà phân tích tài chính (đánh giá một sản phẩm mới, phân tích tiềm năng của nó và khả năng tồn tại của các sản phẩm hiện có), các lĩnh vực y tế hay nhà tư vấn sức khỏe (sử dụng các kỹ thuật khoa học để tiếp cận các nhu cầu và yêu cầu để thu thập thông tin liên quan đến sức khỏe con người, những bệnh tật liên quan để tư vấn)…

Khi học sinh được trao quyền chủ động, được hoàn toàn làm chủ bài học mới; chúng ta bất ngờ về những thành quả mà các em tìm tòi và sáng tạo ra. Như Ray Kurzweil, Điểm kỳ dị đang cận kề: “Bằng cách hiểu được các quá trình thông tin tiềm ẩn trong cuộc sống, chúng ta bắt đầu học lập trình lại sinh học của mình để loại bỏ bệnh tật, mở rộng đáng kể tiềm năng của con người và mở rộng cuộc sống triệt để” ; Học sinh của chúng ta đã triệt để thể hiện ưu thế của mình và mở rộng thêm tiềm năng ẩn chứa mỗi cá nhân, mở rộng cuộc sống xung quanh – không chỉ dừng kiến thức hàn lâm trong bài học.

Kế hoạch bài dạy, và những nội dung do giáo viên và học sinh tìm tòi, sưu tập (để phần ghi chú) là thành quả của sáng kiến.

KẾ HOẠCH BÀI DẠY SÁCH CHÂN TRỜI SÁNG TẠO

BÀI 17. THÔNG TIN GIỮA CÁC TẾ BÀO

I. MỤC TIÊU

1. Về năng lực:

– Nhận thức sinh học:

+ Nêu được khái niệm về thông tin giữa các tế bào.

+ Dựa vào sơ đồ thông tin giữa các tế bào, trình bày được các quá trình:

Tiếp nhận: Một phân tử truyền tin liên kết vào một protein thụ thể thay đổi hình dạng;

Truyền tin: Các chuỗi tương tác phân tử chuyển tiếp tín hiệu từ các thụ thể đến các phân tử đích trong tế bào;

Đáp ứng: Tế bào phát tín hiệu điều khiển phiên mã, dịch mã hoặc điều hòa hoạt động của tế bào.

– Tự chủ và tự học: Tích cực, chủ động nghiên cứu, tìm hiểu thông tin về truyền tin tế bào.

– Giao tiếp và hợp tác: Thảo luận nhóm, phân công nhiệm vụ trong nhóm để hoàn thành các phần việc được giao.

– Vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học: Vận dụng quá trình truyền thông tin tế bào để giải thích cơ chế tác dụng của hormone insulin từ đó đề xuất biện pháp giảm thiểu nguy cơ tiểu đường type 2.

2. Về phẩm chất

– Chăm chỉ: Nhiệt tình, tự giác tìm hiểu, nghiên cứu nội dung bài học để hoàn thành nhiệm vụ được giao.

– Trách nhiệm: Từ những hiểu biết về cơ chế truyền tin có ý thức bảo vệ sức khoẻ bản thân và gia đình.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU

– Hình 1. Các cách truyền tin giữa các tế bào (Nguồn internet)

– Hình 2. Truyền tin trong tế bào (Nguồn internet)

– Hình 3. Insulin giúp đường glucose đi vào các tế bào (Nguồn internet).

– Video: Cơ chế bệnh đái tháo đường type 2 https://youtu.be/gz3uWuJiJek

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

1. Hoạt động 1: Khởi động

a) Mục tiêu: Tạo hứng thú, khơi dậy mong muốn tìm hiểu kiến thức cho HS. Học sinh xác định được vấn đề cần tìm hiểu là quá trình truyền thông tin giữa các tế bào trong cơ thể.

b) Nội dung: HS trả lời nhanh câu hỏi của GV trong vòng 1 phút.

Nêu các cách mà con người trao đổi thông tin với nhau?

c) Sản phẩm: Các phương án trả lời khác nhau của học sinh. Ví dụ:

– Gọi điện thoại, nhắn tin, viết thư, ngôn ngữ, cử chỉ….

d) Tổ chức thực hiện: