SKKN Thiết kế Rubric đánh giá năng lực trong tổ chức dạy học hoạt động Đọc- Viết ở chương trình Ngữ văn 10 THPT – bộ Kết nối tri thức với cuộc sống – KNTT

PHẦN A. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lý do chọn đề tài

1. 1. Trong bối cảnh cả thế giới đang ngày càng đổi thay nhanh chóng, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó hoạt động giáo dục. Nhận thức được vai trò to lớn của giáo dục trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thúc đẩy nền kinh tế tri thức ngày càng phát triển, các quốc gia trên thế giới luôn quan tâm chú trọng đầu tư vào hoạt động giáo dục. Mục tiêu đổi mới giáo dục nước nhà được Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hoà đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh.”
2. Để thực hiện được mục tiêu đổi mới giáo dục của nước nhà đòi hỏi mỗi nhà trường, mỗi cơ sở giáo dục, mỗi giáo viên phải không ngừng tự đổi mới về phương pháp, cách thức tổ chức dạy học để phát triển phẩm chất và năng lực, tự nâng cao chất lượng dạy học cho phù hợp với xu thế chung của toàn xã hội. Kiến thức của nhân loại là vô hạn, thầy cô giáo chỉ là người định hướng để học sinh tự tìm tòi, tự nghiên cứu để tự chiếm lĩnh tri thức. Chỉ có như vậy thì các em học sinh mới có đầy đủ kiến thức một cách toàn diện, sâu sắc, đáp ứng được yêu cầu của người học trong chương trình giáo dục phổ thông 2018.
3. Một trong những quan điểm xây dựng Chương trình GDPT 2018 của bộ môn Ngữ Văn mới là “lấy việc rèn luyện các kĩ năng giao tiếp (đọc, viết, nói và nghe) làm trục chính xuyên suốt cả ba cấp học. Các kiến thức phổ thông cơ bản, nền tảng về tiếng Việt và văn học được hình thành qua hoạt động dạy học tiếp nhận và tạo lập văn bản; phục vụ trực tiếp cho yêu cầu rèn luyện các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe. Quan điểm này vừa đảm bảo tính thống nhất trong toàn chương trình, vừa giúp cho việc tích hợp tốt, thể hiện rõ đặc điểm chương trình phát triển năng lực, phẩm chất của người học. Là một giáo viên đã nhiều năm giảng dạy bộ môn Ngữ Văn ở trường trung học phổ thông, việc lựa chọn nghiên cứu vấn đề thiết kế Rubric trong tổ chức hoạt động Đọc- Viết ở Ngữ văn 10 chương trình GDPT 2018 của chúng tôi là hết sức cần thiết, tất yếu cho việc thực hiện dạy học CT mới nói chung và trong tổ chức hoạt động Đọc- Viết nói riêng.
4. Rubric được xem là một trong số các công cụ ĐGNL hiệu quả. Rubric đã hiện diện ở nhiều quốc gia có nền GD tiên tiến. Với nhiều ưu điểm nổi bật, rubric rất phù hợp với yêu cầu đổi mới Kiểm tra, đánh giá (KTĐG) môn Ngữ văn hiện nay, đặc biệt là trong KTĐG NL tạo lập VB. Tuy nhiên, ở Việt Nam, công cụ trên vẫn chưa thực sự được đề cập một cách rộng rãi trong lí thuyết cũng như thực tiễn KTĐG trong dạy học Ngữ văn. Với những lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài Xây dựng rubric ĐG NL học sinh trong Chương trình Ngữ văn THPT với hi vọng, đề tài sáng kiến kinh nghiệm sẽ là nguồn tư liệu hữu ích cho dạy học Ngữ văn theo hướng phát triển phẩm chất năng lực học sinh ở các trường THPT. Hơn nữa, với mong muốn đổi mới hoạt động dạy học, đổi mới tư duy sáng tạo, linh hoạt cho GV trong quá trình dạy học, kiểm tra, đánh giá học sinh góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp giáo dục của nhà trường trong giai đoạn mới, chúng tôi mạnh dạn thực hiện đề tài: “Thiết kế Rubric đánh giá năng lực trong tổ chức dạy học hoạt động Đọc- Viết ở chương trình Ngữ văn 10 THPT – bộ Kết nối tri thức với cuộc sống”. Trong quá trình thực hiện đề tài chắc chắn đang có nhiều thiếu sót, kính mong được sự góp ý của Ban giám khảo và đồng nghiệp để đề tài của chúng tôi được hoàn thiện hơn!

Theo tinh thần của chương trình GDPT 2018 được xây dựng theo trục Đọc- Viết- Nói và Nghe  nhằm hình thành cho các em năng lực ngôn ngữ ở tất cả các hình thức: đọc, viết, nói và nghe, trong đó bao gồm cả năng lực tìm kiếm và xử lí thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để viết và nói; giúp HS sử dụng tiếng Việt chính xác, mạch lạc, có hiệu quả và sáng tạo với những mục đích khác nhau trong nhiều ngữ cảnh đa dạng. 

Số tiết dạy đọc hiểu văn bản ở cả chương trình hiện hành và chương trình GDPT 2018 thực hiện ở năm học tới chiếm tỉ lệ lớn vì thế khi dạy đọc- hiểu văn bản cho học sinh ở trường THPT giáo viên phải vận dụng một cách tổng hợp các tri thức và kĩ năng không chỉ của Ngữ Văn mà còn huy động các kiến thức và kĩ năng của các môn học khác nhằm đáp ứng yêu cầu về sự tăng lên của khối lượng tri thức ngày càng cao của cuộc sống hiện đại.

Trọng tâm vẫn là thông qua những văn bản văn học đặc sắc, giúp HS phát triển năng lực thẩm mỹ, nhạy cảm và tinh tế với các sắc thái của tiếng Việt, giúp HS biết đọc và có hứng thú đọc các tác phẩm văn học, biết viết, thảo luận và có hứng thú viết, thảo luận về các văn bản cùng thể loại nhờ đó các em có cơ hội khám phá bản thân và thế giới xung quanh, thấu hiểu con người, có cá tính và đời sống tâm hồn phong phú, có quan niệm sống và ứng xử nhân văn.

Giúp HS phát triển năng lực tư duy, đặc biệt là tư duy suy luận, phản biện, biết đánh giá tính hợp lí và ý nghĩa của những thông tin và ý tưởng được tiếp nhận; giúp HS phát triển năng lực tưởng tượng và sáng tạo, sự tự tin, năng lực tự lập, năng lực hợp tác và tinh thần cộng đồng.

Giúp HS hình thành và phát triển phương pháp học tập, nhất là phương pháp tự học để có thể tự học suốt đời và biết ứng dụng những kiến thức và kĩ năng học được vào cuộc sống. Nhờ được trang bị kiến thức, kĩ năng và có kinh nghiệm đọc nhiều kiểu văn bản (VB) khác nhau trong nhà trường, khi trưởng thành, HS có thể tự đọc sách để không ngừng nâng cao vốn tri thức và văn hóa cần thiết cho cuộc sống và công việc.

Trang bị cho HS những kiến thức phổ thông, cơ bản và hiện đại về tiếng Việt và văn học, góp phần phát triển vốn tri thức căn bản của một người có văn hóa. Giúp HS có được hiểu biết về mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn học với đời sống xã hội.

 Bồi dưỡng cho HS có thái độ tích cực và tình yêu đối với tiếng Việt và văn học, qua đó biết trân trọng, giữ gìn và phát triển các giá trị văn hóa Việt Nam, có thói quen và niềm vui đọc sách, có tinh thần tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại, có khả năng hội nhập quốc tế, trở thành những công dân toàn cầu, nhưng luôn có ý thức về cội nguồn và bản sắc của dân tộc Việt Nam.

Ngoài ra chương trình Ngữ văn ở bậc trung học phổ thông, môn Ngữ văn còn có thêm mục tiêu trang bị kiến thức và kĩ năng theo định hướng nghề nghiệp của HS. Chẳng hạn, những HS có xu hướng học đại học những ngành nghề có liên quan trực tiếp đến Ngữ văn thì được học sâu hơn dưới hình thức các chuyên đề tự chọn.

Chương trình Ngữ văn 2018 được xây dựng theo trục Đọc Viết-nói Và Nghe nhưng Đọc hiểu văn bản là nội dung dạy học then chốt của môn Ngữ văn.

Thứ nhất,  giáo viên cần xác định rõ vị trí của dạy học đọc hiểu văn bản nhìn từ cấu trúc chương trình: 

– Đọc hiểu văn bản là nội dung dạy học quan trọng bậc nhất, khi chương trình đã xác định rõ hai trục chính của dạy học Ngữ văn là đọc văn và làm văn.

– Thời gian dành cho dạy học đọc hiểu văn bản chiếm phần lớn thời gian dạy học toàn môn học. 

– Phần cung cấp dữ liệu phục vụ trực tiếp cho dạy học đọc hiểu văn bản chiếm phần lớn số trang của sách giáo khoa Ngữ văn cả trong chương trình hiện hành và SGK chương trình giáo dục phổ thông 2018 .

Thứ hai, giáo viên dạy Ngữ văn cũng cần xác định thêm vị trí của dạy học đọc hiểu văn bản nhìn từ mục tiêu của môn Ngữ văn. Dạy học đọc hiểu văn bản đảm bảo phần lớn mục tiêu bồi dưỡng “tri thức ngữ văn” cho học sinh (tri thức ngữ văn là một thuật ngữ mang tính quy ước, dùng để chỉ các loại tri thức mà môn Ngữ văn có nhiệm vụ đưa đến/bồi dưỡng/ củng cố cho học sinh hoặc giúp học sinh tự kiến tạo cho mình trong quá trình học).

Thứ ba, vị trí của dạy học đọc hiểu văn bản nhìn từ hoạt động kiểm tra, đánh giá.

– Nội dung kiến thức của dạy học đọc hiểu cũng là nội dung chính của kiểm tra, đánh giá (không chỉ đối với học sinh mà còn đối với cả giáo viên).

– Phương pháp dạy học đọc hiểu là thước đo chính để đánh giá việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên Ngữ văn.

– Năng lực dạy học đọc hiểu là tham số quan trọng nhất để đánh giá năng lực dạy học của giáo viên Ngữ văn (trong những kỳ thi giáo viên giỏi, giáo viên gần như bắt buộc phải dạy một “bài” đọc hiểu văn bản, ngoài những “bài” khác, hoặc làm văn, hoặc tiếng Việt).

Trong chương trình SGK Ngữ văn 2018 đã rất chú ý vấn đề dạy đọc.  Đọc là một trong bốn kĩ năng chính cần xác lập cho người học trong chương trình giáo dục phổ thông  mới.

Như vậy mục tiêu cốt lõi của hoạt động đọc là giúp học sinh nắm được cách đọc, rèn được cách đọc, từ đó có năng lực đọc, chiếm lĩnh cách đọc, có được những tri thức cần thiết về cách đọc để khi học sinh tiếp nhận với bất kì văn bản nào cùng loại thì vẫn đọc hiểu được. Nhằm giúp học sinh ở cấp THPT được trang bị thật kĩ lưỡng những kĩ năng quan trọng, cần thiết, các em cần được giáo dục để trở thành những thanh niên mạnh dạn, tự tin, chủ động và sáng tạo trong giao tiếp và công việc, có khả năng giải quyết vấn đề một cách độc lập trong nhiều tình huống. Chúng ta còn nhớ cố thủ tướng Phạm Văn Đồng từng phát biểu quan điểm chỉ đạo việc đổi mới dạy học văn trong nhà trường phổ thông: “Ngày nay, sự hiểu biết của con người luôn luôn đổi mới. Cho nên dù học được trong nhà trường bao nhiêu chăng nữa cũng chỉ là rất hạn chế. Thế thì cái gì là quan trọng? Cái quan trọng là rèn luyện bộ óc, rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp học tập, phải tìm tòi phương pháp vận dụng kiến thức, phải vận dụng tốt nhất bộ óc của mình…”. Như vậy dạy học văn là một quá trình rèn luyện toàn diện cho nên giáo viên phải không ngừng trăn trở đổi mới về phương pháp dạy học bộ môn nói chung, phương pháp dạy đọc hiểu văn bản nói riêng. Việc hình thành và củng cố kiến thức thể loại vào dạy học đọc hiểu văn bản cũng đồng thời đáp ứng được yêu cầu trên. Theo định hướng của Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018, việc hình thành kiến thức ngôn ngữ và văn học cho học sinh (HS) phải được tích hợp với các hoạt động đọc, viết, nói và nghe. Từ định hướng đó, sách giáo khoa (SGK) Ngữ văn sẽ được thiết kế theo mô hình tổ chức hoạt động thay cho mô hình cung cấp kiến thức. Làm thế nào để qua các hoạt động, HS có thể có được một nền tảng kiến thức vững vàng, đó là một vấn đề hiện nay cần được đặc biệt chú ý nghiên cứu.