SKKN Thiết kế và sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào’’ – sinh học 10 thpt nhằm giáo dục định hướng nghề nghiệp cho học sinh

1. ĐẶT VẤN ĐỀ 
2. Lý do chọn đề tài 

Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế xã hội trong giai đoạn hiện nay đòi hỏi con người phải năng động, sáng tạo, không ngừng đổi mới để thích nghi. Nhằm đáp ứng nhu cầu đó của xã hội, nền giáo dục Việt Nam đã không ngừng đổi mới về nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức dạy học nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS. Trong đó việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn trong đời sống, nhằm xây dựng thế hệ tương lai sống chủ động hơn, tích cực hơn, tác động hợp lý vào thực tiễn để phát triển bền vững được đặc biệt chú trọng. Vì thế, việc sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học là rất cần thiết trong quá trình giáo dục nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS. 

Chương trình giáo dục tổng thể 2018 được xây dựng dựa trên quan điểm bảo đảm phát triển phẩm chất, năng lực người học, chú trọng thực hành, vận dụng các kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống. Trong đó chương trình giáo dục THPT tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động. Về nội dung giáo dục hướng nghiệp, theo chương trình 2018 ở cấp THPT được thực hiện thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục trong và ngoài nhà trường. 

Chương trình môn Sinh học tuân thủ các quy định trong chương trình tổng thể, trong đó xu hướng giáo dục định hướng nghề nghiệp cho HS đặc biệt coi trọng. Để thực hiện được định hướng đó, nội dung môn Sinh học vừa phản ánh các thuộc tính cơ bản của tổ chức sống, vừa giới thiệu các nguyên lí công nghệ ứng dụng Sinh học nhằm định hướng cho HS lựa chọn ngành nghề trong bối cảnh phát triển của công nghệ sinh học và cuộc cách mạng công nghệp lần thứ tư. Nội dung phần Sinh học tế bào – Sinh học 10 nói chung, trong đó chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào” nói riêng có rất nhiều nội dung có thể sử dụng các bài tập thực tiễn trong dạy học để phát triển phẩm chất, năng lực cũng có rất nhiều nội dung có thể giáo dục định hướng nghề nghiệp cho HS. Tuy nhiên, nghiên cứu thực trạng dạy học Sinh học tại trường THPT hiện nay, phần lớn GV mới chỉ chú ý đến giảng dạy hết nội dung trong SGK theo yêu cầu cần đạt mà chưa chú ý đến lồng ghép các kiến thức thực tiễn vào trong từng bài học dẫn đến học sinh không có cơ hội rèn luyện năng lực vận dụng và liên hệ thực tiễn. Bên cạnh đó, việc giáo dục ĐHNN cho HS cũng chưa được quan tâm, chú trọng trong dạy học môn học mà chủ yếu mới thông qua các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, giáo dục ngoài giờ lên lớp. 

Xuất phát từ thực tế đó, chúng tôi lựa chọn đề tài: Thiết kế và sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào” – Sinh học 10 THPT nhằm giáo dục định hướng nghề nghiệp cho học sinh với mong muốn nâng cao hiệu quả dạy học phát triển phẩm chất, năng lực, đặc biệt là năng lực vận dụng liên hệ thực tiễn và giáo dục ĐHNN cho HS nhằm tạo ra thế hệ con người mới đáp ứng sự phát triển của xã hội hiện đại. 

• Mục đích nghiên cứu 

 Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực tiễn nhằm giáo dục ĐHNN cho HS THPT thông qua dạy học chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào” – Sinh học 10. 

• Đối tượng và khách thể nghiên cứu 

 Quy trình thiết kế, sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào” theo hướng giáo dục ĐHNN cho HS; Các kĩ năng thành phần của năng lực ĐHNN.  

• Giả thuyết khoa học 

 Nếu xây dựng và áp dụng được hệ thống các bài tập thực tiễn trong dạy học theo định hướng giáo dục nghề nghiệp cho HS sẽ nâng cao năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng của HS vào giải quyết các vấn đề thực tiễn, đặc biệt lựa chọn được nghề nghiệp tương lai phù hợp sở thích của bản thân cũng như nhu cầu của xã hội. 

• Phương pháp nghiên cứu 

 Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: các văn bản liên quan đến chương trình giáo dục 2018, giáo dục hướng nghiệp trong trường THPT; các tiêu chí đánh giá mức độ phát triển năng lực ĐHNN; các tài liệu liên quan đến bài tập thực tiễn, chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào”… 

 Phương pháp điều tra: sử dụng phiếu điều tra đối với GV và HS về thực trạng hướng nghiệp, sử dụng BTTT trong dạy học, giáo dục ở trường THPT, phân tích, xử lý số liệu điều tra qua các phần mềm công nghệ. 

 Phương pháp thực nghiệm sư phạm: tiến hành thực nghiệm đề tài trong dạy học để rút ra hiệu quả. 

• Phạm vi nghiên cứu 

 Đề tài tập trung nghiên cứu và xây dựng hệ thống bài tập thực tiễn, áp dụng bài tập này vào dạy học các nội dung trong chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào” nhằm giáo dục hướng nghiệp cho HS thông qua môn Sinh học 10. 

• Đóng góp mới của đề tài 

 Hệ thống được cơ sở lí luận về bài tập thực tiễn trong dạy học, giáo dục ĐHNN trong chương trình giáo dục THPT.                               

Chỉ ra được các cơ hội thiết kế BTTT liên quan đến nghề nghiệp trong chủ đề “Thành phần hoá học của tế bào”, quy trình thiết kế BTTT theo định hướng giáo dục hướng nghiệp cho HS. 

Xây dựng được hệ thống các BTTT liên quan đến các lĩnh vực nghề nghiệp, quy trình sử dụng BTTT trong dạy học chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào” theo định hướng giáo dục nghề nghiệp cho HS. 

 Xây dựng được bộ công cụ đánh giá sự phát triển năng lực ĐHNN của HS trong dạy học chủ đề “Thành phần hóa học của tế bào”- Sinh học 10 sau khi thực nghiệm sử dụng BTTT trong giáo dục nghề nghiệp cho HS.