SKKN Thực trạng và giải pháp hạn chế hành vi lệch chuẩn cho học sinh trường THPT

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài 

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đã tạo ra nhiều cơ hội và điều kiện cho sự phát triển nhiều mặt của đất nước. Song mặt trái của cơ chế thị trường, cùng nhịp sống xã hội sôi động với nhiều áp lực trong cuộc sống thì việc phát sinh những lời nói, hành động thể hiện những sai lệch về lối ứng xử của một bộ phận người dân Việt Nam cũng xuất hiện và ngày một gia tăng. Bên cạnh đó, các hình thức giao tiếp, kết nối trên phương tiện thông tin, mạng xã hội trong thời kỳ công nghiệp 4.0 hiện nay rất đa dạng, song thiếu kiểm soát đã góp phần ảnh hưởng và lan tràn lối ứng xử lệch chuẩn nêu trên, gây xáo trộn không nhỏ các chuẩn mực văn hóa trong xã hội. 

Trong thời gian qua, số học sinh (HS) có hành vi lệch chuẩn (HVLC) trong các nhà trường ngày càng gia tăng, số HVLC ngày càng nhiều. Một số HVLC xuất hiện ngày càng nhiều như sử dụng chất kích thích (hút thuốc, uống rượu…), bạo lực học đường, vi phạm an toàn giao thông, sản xuất và mua bán pháo nổ,…đặc biệt là có những hành vi bạo lực với thầy/cô giáo. Nếu những người làm công tác giáo dục không điều chỉnh và uốn nắn kịp thời thì có thể dẫn đến khủng hoảng và lệch lạc về hành vi ở các em, làm ảnh hưởng tiêu cực đến sự hình thành và phát triển nhân cách ở các em. Nhưng thế nào là HVLC, nguyên nhân cũng như các giải pháp phòng ngừa và can thiệp như thế nào là hiệu quả thì không phải thầy cô giáo, nhà quản lý giáo dục nào cũng hiểu rõ. 

Qua thực tiễn nhiều năm làm công tác quản lí giáo dục và từ nhận thức sâu sắc về hậu quả của các hành vi lệch chuẩn ở học sinh, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài “Thực trạng và giải pháp hạn chế hành vi lệch chuẩn cho học sinh trường THPT Lê Lợi” làm đề tài nghiên cứu của mình. 

2. Mục đích nghiên cứu 

Nhóm tác giả tìm hiểu thực trạng và nguyên nhân về hành vi lệch chuẩn của HS Trường THPT Lê Lợi, từ đó đề xuất một số giải pháp phù hợp với thực tế nhằm nâng cao nhận thức, hành vi đúng đắn cho học sinh. Nhằm xây dựng môi trường học tập an toàn, thân thiện, hạnh phúc khi đến trường.  

3. Nhiệm vụ nghiên cứu 

Hệ thống hóa những vấn đề lí luận về hành vi lệch chuẩn. Tìm hiểu và đánh giá thực trạng về  hành vi lệch chuẩn từ đó đề xuất một số giải pháp phù hợp nhằm hạn chế hành vi lệch chuẩn cho HS Trường THPT Lê Lợi.  

Để thực hiện được nhiệm vụ trên, chúng tôi tiến hành làm rõ các vấn đề sau:  Thực trạng hành vi lệch chuẩn của học sinh trường THPT Lê Lợi như thế nào?  

Nguyên nhân nào tác động đến việc hình thành  hành vi lệch chuẩn của học sinh trường THPT Lê Lợi? 

Để ngăn ngừa và hạn chế hành vi lệch chuẩn cho học sinh Trường THPT Lê Lợi cần có những giải pháp gì? 

Thực nghiệm để khẳng định tính hiệu quả các giải pháp của đề tài 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu Học sinh Trường THPT Lê Lợi. 

5. Phạm vi nghiên cứu 

Học sinh Trường THPT Lê Lợi huyện Tân Kỳ với các hành vi lệch chuẩn và các giải pháp để hạn chế các hành vi lệch chuẩn. 

6. Phương pháp nghiên cứu 

6.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết:  

Phân tích, tổng hợp các tài liệu liên quan đến đề tài để xây dựng cơ sở lý luận. 

6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn  

• Điều tra xã hội bằng phiếu khảo sát ý kiến học sinh 
• Phương pháp quan sát và tự quan sát 
• Phương pháp phỏng vấn  
• Phương pháp thống kê toán học  
• Phương pháp xử lí số liệu  – Phương pháp thực nghiệm 

7. Đóng góp của đề tài 

Lần đầu tiên có đề tài nghiên cứu thực trạng hành vi lệch chuẩn,  nghiên cứu và đề xuất giải pháp hạn chế hành vi lệch chuẩn cho HS trường THPT Lê Lợi. Đây là vấn đề cấp thiết đối với các trường học hiện nay. Những giải pháp mà nhóm tác giả đề xuất, không chỉ áp dụng đối với trường THPT Lê Lợi mà có thể áp dụng đối với tất cả các trường THPT trong cả nước. 

PHẤN II. NỘI DUNG 

1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN 
2. Cơ sở lý luận 

1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu 

1.1.1. Trên thế giới 

Vấn đề hành vi, hành vi lệch chuẩn thực sự được quan tâm nghiên cứu từ cuối thế kỷ XIX, gắn liền với tên tuổi các nhà Tâm thần học, Tâm lý học, Giáo dục học nổi tiếng như S. Freud, N. Miaxishev…Từ năm 1960 đến nay, tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã có cố gắng xây dựng và hoàn thiện bảng phân loại các rối loạn tâm lý và thống nhất các thuật ngữ. Trước tình hình các rối loạn tâm lý, hành vi lệch chuẩn ngày càng có chiều hướng gia tăng, tổ chức Y tế thế giới đã liên tục đưa ra vấn đề này thành chương trình nghị sự của nhiều cuộc hội thảo. 

Đóng góp to lớn mang tính toàn cầu, cần phải đề cập đến đó là hai công trình nghiên cứu lớn:  

Bảng phân loại bệnh quốc tế (ICD 10) ra đời năm 1992. Đây là kết quả sau hơn 30 năm làm việc không ngừng của hơn 915 nhà Tâm lý học có uy tín trên 52 quốc gia. Bảng phân loại này mang tính quốc tế vì phản ánh hầu hết các trường phái và truyền thống chủ yếu về Tâm bệnh học trên thế giới. Trong công trình này đã tập trung nghiên cứu rất kỹ về hành vi lệch chuẩn của trẻ em. Hành vi lệch chuẩn của trẻ em thuộc mục F91, phân thành ba mục sau: F91 – 0: Hành vi lệch chuẩn khu trú trong môi trường gia đình; F91 – 1: Hành vi lệch chuẩn ở những người kém thích ứng xã hội; F91 – 2: Hành vi lệch chuẩn ở những người còn thích ứng xã hội. 

Bảng phân loại bệnh học Hoa Kỳ DSM – IV (ra đời năm 1994),  hành vi lệch chuẩn của trẻ thuộc mục 321 – 8, đã đưa ra 15 tiêu chuẩn chẩn đoán và được chia thành bốn nhóm: Hung hãn với người và súc vật; Phá hoại tài sản; Gian lận hoặc ăn cắp; Vi phạm nặng nề các quy định . 

Như vậy, có thể khẳng định rằng vấn đề hành vi lệch chuẩn ở trẻ em và thanh thiếu niên đang là vấn đề được nhiều người quan tâm, mỗi tổ chức, mỗi nhà nghiên cứu tuy tìm hiểu các khía cạnh khác nhau của vấn đề nhưng đều thống nhất quan điểm cần tìm hiểu nguyên nhân và biện pháp để hạn chế hành vi lệch chuẩn.  

1.1.2. Ở Việt Nam 

Ở Việt Nam, việc nghiên cứu những HVLC, biện pháp phát hiện cũng như điều chỉnh HVLC thực sự còn khá mới mẻ. Gần đây có các công trình nghiên cứu về hành vi lệch chuẩn như : Lưu Song Hà, 2004, Hành vi sai lệch chuẩn mực xã hội, Tạp chí tâm lí học, Số 7; Nguyễn Văn Song, 2012, Quản lý hoạt động giáo dục ahọc sinh có hành vi lệch chuẩn ở trường trung học phổ thông Phù Cừ tỉnh Hưng Yên, Luận văn ThS Quản lý giáo dục; Đại học Giáo dục, Đại học Quốc Gia Hà Nội. Phạm Tiến Công, 2012, “Thực trạng hành vi lệch chuẩn xã hội ở học sinh Trung học cơ sở thành phố Bạc Liêu – tỉnh Bạc Liêu” Luận văn Thạc sĩ tâm lí học, Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh. Các công trình nghiên cứu này bước đầu đi sâu tìm hiểu thực trạng, nguyên nhân, giải pháp để hạn chế HVLC.  

Tuy nhiên, với HS mỗi vùng miền khác nhau lại có những đặc điểm về nhận thức, tâm sinh lý , xã hội khác nhau vì thế không thể áp dụng nguyên xi các biện pháp cho HS các vùng khác nhau tại huyện Tân Kỳ được. Hơn nữa nhóm nghiên cứu chúng tôi muốn tạo ra một bước chuyển biến không chỉ trong nhận thức mà còn trong hành động cho học sinh để hạn chế HVLC hiện nay. 

1.2. Những khái niệm liên quan đến hành vi lệch chuẩn 

1.2.1. Hành vi  

Trong cuộc sống thường ngày thì mỗi chúng ta đều đã‚ đang và sẽ thực hiện rất nhiều hành vi‚ có thể là những hành vi tốt đẹp‚ mang tính tích cực hoặc cũng có thể là những hành vi xấu‚ chưa đúng chuẩn mực của xã hội‚ mang tính tiêu cực ở mức độ khác nhau. Có nhiều định nghĩa về Hành vi, Theo từ điển Tâm lý học Mỹ: Hành vi là thuật ngữ khái quát chỉ những hoạt động, phản ứng, phản hồi, di chuyển và tiến trình đó có thể đo lường được của bất cứ cá nhân nào. Ở Việt Nam, theo góc độ ngôn ngữ học của từ điển Tiếng Việt: Hành vi con người là toàn bộ những phản ứng, cách ứng xử, biểu hiện ra bên ngoài của một con người trong một hoàn cảnh cụ thể nhất định.  

Hành vi trong đề tài này được hiểu là: Hành vi là chỉ sự hoạt động có mục đích của con người, tức hành vi là tên gọi chung cho tất cả mọi hành động biểu hiện ra trong cuộc sống thường ngày của con người. Từ ý thức biểu hiện thành động tác tức là hình thành hành vi của con người. Hành vi của con người, do bản thân, thời gian, sự việc, sự vật thay đổi nên cũng thay đổi khác nhau. Song điều đó không có nghĩa hành vi là một cái gì không thể nắm bắt, đánh giá được.  (Bách khoa toàn thư mở Wikipedia) 

1.2.2. Hành vi lệch chuẩn  

Hiện nay có rất nhiều định nghĩa khác nhau về hành vi lệch chuẩn: 

Lưu Song Hà định nghĩa “Hành vi lệch chuẩn là hành vi chệch khỏi các quy tắc, chuẩn mực của nhóm hay của xã hội. Hành vi lệch chuẩn có tính chất tương đối về văn hoá và lịch sử”. 

Trong Từ điển Tâm lý học có nêu: “Hành vi lệch chuẩn là hệ thống hành vi hoặc các hành vi riêng lẻ đối lập với các chuẩn mực đạo đức hoặc pháp luật đã được xã hội thừa nhận. Những kiểu dạng hành vi lệch chuẩn chủ yếu là phạm pháp và những hành vi phi đạo đức nhưng chưa phải chịu trách nhiệm hình sự (say rượu, ăn cắp vặt…). Những hành vi lệch chuẩn thường là cơ sở hình thành các hành vi vi phạm pháp luật”. 

Những học sinh có hành vi lệch chuẩn trong trường học, Nguyễn Văn Song đã cho rằng: “Học sinh có hành vi lệch chuẩn là học sinh có những hành vi lệch ra khỏi những chuẩn mực xã hội về đạo đức, truyền thống, thẩm mỹ, pháp luật, vi phạm nội quy trường lớp làm ảnh hưởng xấu đến cá nhân, gia đình, nhà trường và xã hội”.  

Nhìn chung các nhà nghiên cứu đều đồng ý với quan điểm hành vi lệch chuẩn là hành vi không phù hợp với chuẩn mực đạo đức, văn hóa, pháp luật, những quy định chung và cần điều chỉnh. 

1.2.3. Các biểu hiện của hành vi lệch chuẩn trong trường học 

Trong trường học hiện nay xuất hiện ngày càng nhiều các HVLC. Từ các nghiên cứu gần đây và từ thực tiễn dạy học, chúng tôi thống kê được các biểu hiện HVLC sau:   

Nét tính cách tăng đậm gây rối loạn/ bất thường về hành vi: tăng động, thiếu tính ổn định, tự ti dễ tổn thương, dễ bị kích thích, cục tính, hung tính, hysteria, adua… 

Nghiện internet: hành động phản cảm, tung tin thất thiệt, cảm xúc cực đoan thái quá, tạo scandal, thời gian tham gia mạng xã hội, tham gia mọi lúc, mọi nơi,… 

Hành vi hung tính, cực đoan (đe dọa, bắt nạt,uy hiếp, khởi xướng đánh nhau, dùng vũ khí, cướp, phá hoại tài sản, bỏ học, bỏ nhà… 

Nghiện chất kích thích; ngại giao tiếp, không quan tâm đến diện mạo, trầm nhược, hung tính, ngại vận động, biểu cảm thất thường, học sút kém, trộm cắp, kém tập trung, chán ăn… 

Tự xâm hại: tự làm tổn thương bản thân 

Rối loạn cư xử và thách thức chống đối: thờ ơ, xung động, cảm xúc thất thường, gây hấn, không tuân thủ, nói dối, nổi giận, cãi cọ, đổ lỗi, cố tình trái ý người khác…