SKKN Ứng dụng chuyển đổi số nhằm phát triển năng lực số cho học sinh thông qua dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu ở động vật” Sinh học 11 – THPT”

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài Từ hai thập kỷ qua khi công nghệ thông tin, mạng Internet được sử dụng rộng rãi trong giáo dục và đào tạo, chuyển đổi số đã được đặt ra. Những tiến bộ về công nghệ thông tin và sự thâm nhập của mạng Internet đã dẫn tới những sáng kiến về giáo dục mở với sự xuất hiện của các khóa học trên các nền tảng công nghệ số với sự ra đời của các chương trình ứng dụng học tập, kiểm tra thích ứng và khoa học mở. Sự ra đời và ngày càng phát triển về cả thị trường và công nghệ cho những nền tảng này cho thấy “giáo dục số‟ đang phát triển mạnh mẽ.

Ở Việt Nam, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27- 9 – 2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, trong đó nhấn mạnh yêu cầu cấp bách để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số. Trên cơ sở đó ngày 03/6/2020, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định số 749/QĐ-TTg về việc phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Theo đó, Giáo dục là lĩnh vực được ưu tiên chuyển đổi số thứ hai sau lĩnh vực Y tế. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của giáo dục và chuyển đổi số trong lĩnh vực giáo dục đóng vai trò hết sức quan trọng, không chỉ đối với ngành mà còn tác động rất lớn đối với đất nước. Những năm gần đây, ngành giáo dục Việt Nam rất quan tâm đến việc ứng dụng chuyển đổi số vào hoạt động giảng dạy. Việc ứng dụng chuyển đổi số vào hoạt động dạy học đã dần thay đổi phương pháp giảng dạy học từ truyền thống sang phương pháp giảng dạy tích cực, giúp người dạy và người học phát huy được khả năng tư duy, sáng tạo, sự chủ động và đạt hiệu quả. Qua đó, người học có thể tiếp cận tri thức mọi nơi, mọi lúc, có thể chủ động trong việc học tập và ứng dụng kiến thực vào thực tiễn. Sự bùng nổ về công nghệ giáo dục đã, đang và sẽ tạo ra những phương thức giáo dục phi truyền thống, thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của nền giáo dục mang tính chuyển đổi sâu sắc vì con người. Với xu thế phát triển công nghệ hiện nay, việc tiếp cận công nghệ vào giảng dạy và học tập trở nên dễ dàng và thuận tiện hơn. Sự phát triển của các ứng dụng trên nền tảng di động, mạng xã hội giúp người dùng dễ dàng tương tác mọi lúc mọi nơi, đã tạo điều kiện cho giáo dục ứng dụng chuyển đổi số phát triển lên bậc cao hơn. Ứng dụng chuyển đổi số giúp GV đa dạng hóa các hình thức dạy học và kiểm tra đánh giá phù hợp nhất là trong bối cảnh dịch bệnh Covid 19 đang diễn biến phức tạp. 

Hiện nay, các trường phổ thông đã áp dụng công nghệ số vào giảng dạy và kiểm tra đánh giá từ nhiều năm trước đây, tuy nhiên vẫn còn khá nhiều lúng túng và hiệu quả chưa cao và chưa phát huy được năng lực của người học, nhất là việc ứng dụng số trong tổ chức các hoạt động dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh nhất là việc lựa chọn phần mềm phù hợp, hiệu quả, các bước tổ chức hoạt động dạy học, xây dựng các công cụ đánh giá có ứng dụng chuyển đổi số. 

Nghiên cứu chủ đề “Tuần hoàn máu ở động vật”, Sinh học 11 chúng tôi nhận thấy nội dung kiến thức dễ dàng liên hệ thực tiễn, thuận lợi trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học nhằm phát triển năng lực số cho học sinh. 

Từ những lí do trên, chúng tôi đã nghiên cứu đề tài: Ứng dụng chuyển đổi số nhằm phát triển năng lực số cho học sinh thông qua dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu ở động vật” Sinh học 11 – THPT”  nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Sinh học nói riêng và chương trình THPT nói chung.  

• Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu ở động vật” nhằm phát triển và nâng cao năng lực số cho học sinh đáp ứng xu thế phát triển của xã hội hiện đại. 

• Đối tƣợng nghiên cứu  

• Năng lực số cho học sinh 
• Quá trình dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu ở động vật” với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin. 

• Giả thuyết của đề tài 

Nếu ứng dụng các phần mềm hỗ trợ dạy học và công cụ kiểm tra đánh giá trong thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu ở động vật” sẽ góp phần phát triển năng lực số cho học sinh, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả học tập bộ môn Sinh học 

• Phạm vi nghiên cứu 

Học sinh khối 11 trường THPT phạm vi huyện Yên Thành 

• Phƣơng pháp nghiên cứu – Nghiên cứu lý thuyết: 

+ Nghiên cứu cơ sở lý luận dạy học chủ đề 

+ Nghiên cứu cơ sở lý luận về năng lực số, lý thuyết về ứng dụng các phần mềm dạy học, công cụ hỗ trợ kiểm tra đánh giá… 

+ Nghiên cứu cấu trúc nội dung chương trình về chủ đề: Tuần hoàn máu ở động vật. 

+ Nghiên cứu quy trình thiết kế kế hoạch bài dạy và tổ chức dạy học chủ đề theo hướng phát triển năng lực số cho học sinh. 

• Nghiên cứu thực tiễn:  

+ Thực trạng thiết bị thông tin của giáo viên và học sinh tại trường THPT. 

+ Thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học và phát triển năng lực số cho HS ở trường THPT. 

• Thực nghiệm sư phạm: Thực hành dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu ở động vật” – Sinh học 11 với sự hỗ trợ của các phần mềm, công cụ hỗ trợ dạy học và kiểm tra đánh giá quá trình học tập. 

7. Đóng góp của đề tài 

• Làm rõ cơ sở lí luận về dạy học chủ đề, năng lực số, vai trò của công nghệ thông tin trong dạy học, thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học và việc phát triển năng lực số cho HS ở trường THPT. 
• Thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Tuần hoàn máu ở động vật” với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin nhằm phát triển năng lực số cho HS. 
• Thu thập, điều tra và phân tích các số liệu để khẳng định hiệu quả của việc dạy học nhằm phát triển năng lực số cho HS. 

PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài 

1. 1. Cơ sở lí luận của đề tài 

1.1.1. Cơ sở lí luận của dạy học chủ đề 

1.1.1.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện đại, ở đó GV ngoài truyền thụ kiến thức còn hướng dẫn HS tự mình tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ có liên quan thực tiễn. 

1.1.1.2. Các đặc điểm của dạy học theo chủ đề 

Với phương pháp học theo chủ đề, học sinh được học tập theo từng chủ đề và nghiên cứu sâu các chủ đề dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Các em được giao bài tập hoặc bài thực nghiệm làm việc theo từng nhóm với từng đề án riêng của môn học. Với phương pháp học này, việc thảo luận và hợp tác tìm ra giải pháp cho vấn đề giúp các em phát triển khả năng học độc lập rất nhiều. Do đó qua quá trình tự khám phá và thực hành, các em hiểu biết vấn đề sâu hơn là chỉ nghe giảng và chép bài 

1.1.1.3. So với cách dạy truyền thống, dạy học theo chủ đề có những ƣu điểm sau: 

• Các nhiệm vụ học tập được HS chủ động tìm hướng giải quyết vấn đề. 
• HS được tổng hợp kiến thức có hệ thống và các nội dung liên quan chặt chẽ với nhau. 
• Qua mỗi tiết học, ngoài những kĩ năng hiểu, biết, vận dụng HS còn rèn luyện cho chính mình kĩ năng phân tích, tổng hợp và đánh giá. 
• Ngoài những kiến thức lí thuyết trên lớp, HS còn biết vận dụng những kiến thức đó vào để giải quyết những vấn đề liên quan đến thực tiễn. 

1.1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của dạy học theo chủ đề (DHTCĐ) 

DHTCĐ là mô hình DH có nhiều ưu điểm, đặc biệt là góp phần thực hiện được mục tiêu giáo dục – đào tạo những con người tích cực, năng động, vừa thực hiện được chủ trương giảm tải, tránh được sự trùng lặp gây nhàm chán cho người học, giúp HS có khả năng tổng hợp các kiến thức đã học, đảm bảo được thời gian tổ chức DH của GV. 

Phương pháp DHTCĐ đã mang lại ý nghĩa như sau: 

• HS được học tập theo từng chủ đề và nghiên cứu sâu các chủ đề dưới sự hướng dẫn của GV. HS được giao bài tập hoặc bài thực nghiệm làm việc theo từng nhóm với từng đề án riêng của môn học. Việc thảo luận và hợp tác tìm ra giải pháp cho vấn đề giúp HS phát triển khả năng học độc lập rất nhiều. Chính quá trình tự khám phá và thực hành, HS hiểu biết vấn đề sâu hơn là chỉ nghe giảng và chép bài. 
• HS không những được tăng cường tích hợp các vấn đề cuộc sống, thời sự vào bài giảng mà còn tăng cường sự vận dụng kiến thức của học sinh sau quá trình học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn, rèn luyện các kỹ năng sống vốn rất cần cho trẻ hiện nay 

1.1.2. Cơ sở lí luận của năng lực số 

1.1.2.1. Khái niệm năng lực số Theo UNICEF (2019), năng lực số đề cập đến kiến thức, kĩ năng và thái độ cho phép trẻ phát triển và phát huy tối đa khả năng trong thế giới số ngày càng lớn mạnh trên phạm vi toàn cầu. Năng lực số là tổng hợp của năng lực sử dụng máy tính, năng lực công nghệ thông tin, năng lực thông tin và năng lực truyền thông.