SKKN Vận dụng phương pháp tích hợp liên môn để dạy – học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng trong chương trình Ngữ Văn 12 trung học phổ thông.

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

1.1. Bác Hồ của chúng ta từng nói “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Câu nói này nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức, nhân cách của mỗi ngƣời.  

Trong nhà trƣờng, môn Ngữ Văn không chỉ đào tạo ngƣời học các kỹ năng nghe, đọc, nói, viết, giúp ngƣời học phát triển các năng lực tự học, năng lực giao tiếp, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, mà quan trong hơn là hình thành và phát triển ở ngƣời học những phẩm chất cao đẹp nhƣ tính trung thực, lòng nhân ái, tinh thần yêu nƣớc, yêu thƣơng con ngƣời… Nói nhƣ vậy nghĩa là môn Ngữ Văn là một môn học có ý nghĩa xã hội rất quan trọng, nó giúp mỗi ngƣời hoàn thiện mình hơn trong cuộc sống. 

Trong bài viết “Câu chuyện thơ của mình” in trên Tạp chí Nghiên cứu văn học (số 4/1963), nhà thơ Tố Hữu viết: “Dạy văn thật là một niềm vui lớn”, điều này đã khích lệ mạnh mẽ những ngƣời thầy, ngƣời cô hàng ngày đang gắn mình với bục giảng, gắn mình với các thế hệ sẽ làm chủ đất nƣớc trong tƣơng lai, cổ vũ họ tâm huyết hơn, yêu nghề hơn, tạo ra những thế hệ mới, những con ngƣời mới có phẩm chất tốt, đạo đức tốt, toàn diện về tri thức, chuẩn bị tốt hành trang để bƣớc vào đời hoặc học lên những bậc học cao hơn. 

1.2. Dạy học theo chủ đề tích hợp là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lƣợng giáo dục, giúp ngƣời học nhận thức đƣợc sự phát triển xã hội một cách liên tục, thống nhất, thấy đƣợc mối quan hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục đƣợc tính rời rạc trong kiến thức. 

Dạy học tích hợp trong môn Ngữ văn là hình thức liên kết những kiến thức giao thoa nhƣ Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân, Tin học,… Rèn luyện kĩ năng sống, giáo dục bảo vệ di sản văn hóa địa phƣơng,…để học sinh tiếp thu kiến thức, biết vận dụng vào cuộc sống và ngƣợc lại từ cuộc sống để giải quyết các vấn đề liên quan đến môn học. Để học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập thì tất yếu phải đổi mới phƣơng pháp giảng dạy mà dạy học theo hƣớng tích hợp liên môn là một phƣơng pháp tiêu biểu. 

Đọc – hiểu văn bản văn học là một trong những nội dung hoạt động cơ bản của bộ môn Ngữ văn ở trƣờng phổ thông. Những văn bản văn học đƣợc đƣa vào sách giáo khoa đều nhằm mục đích giáo dục các em học sinh trƣởng thành trên nhiều phƣơng diện, từ tình cảm đến tƣ duy, từ cách ứng xử đến cách sống, cách hành động… Do vậy, khi giảng dạy các tác phẩm văn học trong sách giáo khoa Ngữ văn, giáo viên cần hƣớng đến phƣơng châm tích hợp kiến thức nhiều môn, nhiều ngành cho các em. Điều đó giúp các em có tƣ duy sáng tạo, toàn diện và có hiểu biết sâu rộng hơn về cuộc sống. Tuy nhiên, không ít một bộ phận học sinh chƣa chủ động hình thành thói quen suy nghĩ để phát hiện, khám phá những giá trị hàm súc mà tác phẩm văn học mang lại. 

1.3. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy, tôi luôn mong muốn học sinh mình có khả năng cảm thụ, say mê các tác phẩm văn học, có thái độ trân trọng đối với di sản văn hóa dân tộc. Trong quá trình đứng lớp, tôi thấy tính ƣu việt của phƣơng pháp dạy học tích hợp các kiến thức liên môn hơn hẳn những phƣơng pháp đã vận dụng trƣớc đây. Tính ƣu việt của phƣơng pháp thể hiện rõ qua thái độ, niềm say mê, kết quả tiếp nhận của học sinh trong từng bài học, vì vậy tôi đã mạnh dạn áp dụng phƣơng pháp này vào dạy các văn bản trong nhà trƣờng nhằm kích thích hứng thú học tập cũng nhƣ có thể cải thiện kĩ năng nghe, nói, đọc viết cho các em. Trong quá trình biên soạn và thực hiện bài dạy theo phƣơng pháp này, tôi đã có sự trao đổi, học tập, rút kinh nghiệm và thống kê một số số liệu của các đồng nghiệp trong trƣờng và ở một số trƣờng bạn trên địa bàn huyện Yên Thành. Với mong muốn đóng góp chút kinh nghiệm nhỏ bé của mình nhằm mang lại hiểu quả cao nhất cho một giờ dạy văn, ngƣời thực hiện sáng kiến kinh nghiệm này xin đƣa ra những suy nghĩ của mình với đề tài: Vận dụng phương pháp tích hợp liên môn để dạy – học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng trong chương trình Ngữ Văn 12 trung học phổ thông. Hi vọng sáng kiến này sẽ góp đƣợc phần nào công sức và kinh nghiệm bổ ích cho một giờ lên lớp của các đồng nghiệp thành công hơn, học sinh tích cực chủ động trong việc tiếp thu lĩnh hội kiến thức của bài học. Bản thân ngƣời viết cũng trang bị cho mình một phần kinh nghiệm trong gói hành trang của nghề giáo. 

2. Mục đích nghiên cứu 

Đã có một thời gian khá dài, Tây Tiến có số phận long đong nhƣ chính cuộc đời của nhà thơ Quang Dũng. Thời gian đó, do cái nhìn của thời đại có phần hạn chế mà các sáng tác của Quang Dũng đã phải nhận những ý kiến áp đặt. Sáng tác của Quang Dũng bị lãng quên trên sách báo nhƣng không lúc nào rời khỏi bộ nhớ của biết bao thế hệ ngƣời đọc.  

Cho đến thời gian gần đây, vấn đề thơ Quang Dũng đang đƣợc nhìn nhận lại. 

Đã có nhiều nhà phê bình, nghiên cứu đánh giá cao sáng tác của Quang Dũng nhƣ Lƣu Khánh Thơ, Trần Mạnh Hảo. Nhiều ngƣời không ngần ngại tôn vinh Quang Dũng lên vị trí hàng đầu của nền thơ kháng chiến nói riêng và nền thơ thế kỷ XX nói chung. 

Đặc biệt, bắt đầu từ năm 2007, Tây Tiến đƣợc đƣa vào sách giáo khoa Ngữ văn 12, tập 1 nhƣ một minh chứng khẳng định vị trí đắc địa của bài thơ trong lòng bạn đọc bao thế hệ. Đồng thời khẳng định tài năng và đóng góp của nhà thơ Quang Dũng trong tiến trình thơ Việt Nam hiện đại. 

Vấn đề đặt ra là chúng ta phải làm sao có những đánh giá xác đáng những đóng góp của Quang Dũng trong lĩnh vực thơ ca cũng nhƣ trả lại cho nhà thơ vị trí đúng đắn trong tiến trình thơ Việt Nam hiện đại.  

Chính vì những trăn trở đó, chúng tôi chọn đề tài Vận dụng phƣơng pháp tích hợp liên môn để dạy – học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng trong chƣơng trình Ngữ văn 12 trung học phổ thông với mong muốn giúp học sinh: 

• Cảm nhận đƣợc vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ của cảnh trí thiên nhiên miền Tây Tổ quốc và vẻ đẹp hào hoa, bi tráng của ngƣời chiến sĩ trong bài thơ Tây Tiến. 
• Phân tích, chỉ ra những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ qua bút pháp lãng mạn, những sáng tạo về hình ảnh, ngôn từ và giọng điệu. 
• Hiểu đƣợc khái niệm và đặc điểm của nội dung yêu nƣớc qua từng giai đoạn lịch sử. 
• Phát hiện đƣợc biểu hiện cụ thể của nội dung yêu nƣớc qua văn học Việt Nam thời kì chống Pháp. 
• Phát hiện đƣợc nội dung yêu nƣớc qua bài Tây Tiến của Quang Dũng.  
• Giáo dục lòng yêu nƣớc, hình thành nhân cách cho học sinh qua bài học.  
• Góp phần cảm thụ và giảng dạy tốt hơn thơ Quang Dũng trong nhà trƣờng phổ thông. 

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 

3.1. Khách thể nghiên cứu  

Nhìn chung trên thế giới, nhiều nƣớc có xu hƣớng tích hợp các môn học thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên nhƣ: Sinh học, Hóa học, Vật lý hoặc các môn thuộc lĩnh vực xã hội nhƣ: Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân… để tạo thành môn học mới, với hình thức tích hợp liên môn và tích hợp chuyên môn.  

Ở Việt Nam, thời Pháp thuộc quan điểm tích hợp đã đƣợc thể hiện trong một số môn học của trƣờng tiểu học. Từ những năm 1987, việc nghiên cứu xây dựng môn Tự nhiên – xã hội theo quan điểm tích hợp đã đƣợc thực hiện và đã đƣợc thiết kế đƣa vào dạy học từ lớp 1 đến lớp 5. 

Trong những năm gần đây, do yêu cầu của xã hội, nhiều nội dung mới đã đƣợc tích hợp vào môn học ở bậc THCS và THPT và bƣớc đầu đã thu đƣợc những thành công nhất định và đây cũng là nội dung của chƣơng trình sách giáo khoa mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành đồng bộ tới đây. 

PGS.TS. Đỗ Ngọc Thống trong bài “Dạy học theo quan điểm tích hợp” đã khách quan nhìn nhận những hạn chế cũng nhƣ phân tích kỹ những mặt tích cực của việc vận dụng quan điểm tích hợp vào dạy học. Còn theo ông Nguyễn Xuân Thành, Phó Vụ trƣởng Vụ Giáo dục Trung học – Bộ Giáo dục và Đào tạo đã giải thích: “Dạy học tích hợp, liên môn xuất phát từ yêu cầu của mục tiêu dạy học phát triển năng lực học sinh, đòi hỏi phải tăng cƣờng yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều môn học. Vì vậy, dạy học cần phải tăng cƣờng theo hƣớng tích hợp, liên môn. 

Không chỉ có các tác giả trên mà hiện nay có rất nhiều bài viết, bài nghiên cứu cũng nhƣ nhiều đề tài sáng kiến kinh nghiệm áp dụng quan điểm tích hợp, liên môn vào dạy học học nói chung và dạy học Ngữ văn nói riêng. Nhìn chung những bài viết và các công trình nghiên cứu đó đều khẳng định tính tích cực của phƣơng pháp dạy học tích hợp, liên môn. Tuy nhiên, cho đến nay chƣa có công trình nào nghiên cứu hay áp dụng quan điểm tích hợp, liên môn vào soạn giảng bài Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng trong chƣơng trình Ngữ văn 12, tập 1. Chính vì thế, qua thực tiễn một số năm dạy học ở trƣờng THPT Yên Thành 2 cũng nhƣ việc cộng tác với một số đồng nghiệp ở trong trƣờng và ở các trƣờng bạn trên địa bàn huyện Yên Thành, việc áp dụng quan điểm dạy học tích hợp, liên môn vào dạy bài thơ Tây Tiến đã đạt đƣợc hiệu quả khá cao nên chúng tôi đã đúc rút kinh nghiệm qua đề tài này. 

3.2. Đối tượng nghiên cứu  

• Trong quá trình thực hiện đề tài này, chúng tôi đã vận dụng, tích hợp kiến thức với các môn học khác nhƣ: Lịch sử, Địa Lý, Thể dục, Quốc phòng và các tƣ liệu, tài liệu về các tác phẩm nghệ thuật, các lĩnh vực văn hoá khác.  
• Trọng tâm của đề tài tập trung vào bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng (Ngữ văn 12, tập 1), từ đó đề xuất những biện pháp tích hợp để dạy – học tác phẩm này. 
• Học sinh khối 12 trƣờng THPT Yên Thành 2. 

4. Giả thuyết khoa học 

Với mục tiêu bài học là định hƣớng vào việc mô tả kết quả học tập mong đợi, tức là các khả năng, năng lực học sinh phải đạt đƣợc chứ không chỉ là nội dung kiến thức đƣợc giáo viên truyền thụ, vì vậy khi soạn bài, chúng tôi xác định mục tiêu của bài dạy là lựa chọn môn tích hợp và chọn lĩnh vực liên môn. Với việc soạn giảng bài thơ Tây Tiến, chúng tôi đã tích hợp với các môn Giáo dục công dân, Lịch sử, Địa lí, Thể dục, Quốc phòng và nhận thấy rất phù hợp. Từ sự xác định các kiến thức tích hợp, liên môn, giáo viên định hƣớng phƣơng pháp giảng dạy nhằm dẫn dắt học sinh, giúp học sinh làm chủ trong quá trình tìm hiểu, phát hiện và nắm bắt kiến thức cũng nhƣ hình thành năng lực giải quyết vấn đề.  

Nếu những đề xuất của chúng tôi đƣợc thực hiện đồng bộ thì có thể quá trình thực hiện các thao tác lên lớp và giao bài tập cho học sinh trƣớc và sau giờ lên lớp, học sinh không chỉ chủ động tiếp nhận đƣợc nội dung chính của bài học mà còn chủ động nắm đƣợc phƣơng pháp tìm hiểu bài, hình thành kĩ năng giải quyết độc lập hoặc theo nhóm một vấn đề nào đó tƣơng tự trong cuộc sống.