SKKN Tổ chức dạy học một số kiến thức chương “năng lượng – công – công suất ” vật lý 10 – gdpt 2018 nhằm phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh

PHẦN I- PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
“Dạy học không phải là đổ đầy một bình nước mà phải thắp sáng một ngọn lửa” bởi vậy người Thầy giáo giỏi không phải là người say sưa truyền đạt kiến thức trên bục giảng, mà phải là người truyền cảm hứng, người chỉ đường để học sinh tìm ra tri thức. Một người học trò giỏi không chỉ là người học hết lớp học thêm này đến lớp học thêm khác, từ lò luyện này đến lò luyện thi khác để đạt điểm cao, mà thực tế cho thấy những học sinh giỏi là những người có kĩ năng tự học tốt, có kĩ năng giải quyết các vấn đề trong thực tiễn, có những phẩm chất năng lực của người công dân thế hệ mới. Để đáp ứng được yêu cầu đó nền giáo dục nước nhà đã và đang tiến hành cải cách ở nhiều khâu trong quy trình đào tạo, trong đó đổi mới về phương pháp dạy học đang được chú trọng theo hướng “phát huy tính tích cực chủ động và vận dụng kiến thức kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực”. Đặc biệt trong năm học 2022 – 2023 chương trình giáo dục phổ thông mới được áp dụng ở bậc THPT thì dạy học phải theo hướng phát triển được phẩm chất và năng lực của người học. Bởi vậy, việc đổi mới PPDH như một tất yếu để đáp ứng mục tiêu của giáo dục hiện đại.
Môn Vật lí là môn khoa học tự nhiên có nhiều kiến thức liên quan được áp dụng trong thực tiễn nên phương pháp giáo dục môn Vật lí được thực hiện theo những định hướng chung là: tăng cường hoạt động thực hành trải nghiệm, tìm hiểu, khám phá, vận dụng kiến thức kĩ năng giải quyết vấn đề thực tiễn. Đồng thời vận dụng linh hoạt các phương pháp, kĩ thuật, hình thức tổ chức dạy học phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh cũng như thực hiện giáo dục tích hợp (giáo dục STEM) để hình thành và phát triển phẩm chất năng lực cho người học.
Trong chương trình Vật lí 10 THPT, chương “Năng lượng – công – công suất” có một tầm quan trọng rất lớn trong tổng thể chương trình. Nó có vai trò lớn giúp học sinh phát triển và hình thành được các phẩm chất và năng lực đã đề ra, đồng thời chủ đề này cũng mang tính ứng dụng thực tiễn rất cao, học sinh có thể dễ dàng liên hệ bài học và thực tiễn, không quá hàn lâm và làm nền tảng cho việc dạy và triển khác các nội dung khác.Với mong muốn góp phần làm phong phú phương pháp dạy học Vật lí đáp ứng mục tiêu giáo dục và đổi mới PPDH hiện nay chúng tôi chọn đề tài “Tổ chức dạy học một số kiến thức chương “Năng lượng – Công – Công suất” Vật lí 10 – GDPT 2018 nhằm phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh
2. Mục đích nghiên cứu
– Thiết kế một số hình thức tổ chức dạy học và tiến trình dạy học kiến thức chương lí “Năng lượng – Công – Công suất” Vật lí 10 –nhằm phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu
– Nghiên cứu một số hình thức dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực cho học sinh.
– Nghiên cứu kiến thức chương “Năng lượng – Công – Công suất” Vật lí 10.
– Nghiên cứu vận dụng CNTT hoạt động luyện tập trong dạy học vật lí.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
– Nội dung kiến thức chương “Năng lượng – Công – Công suất” Vật lí 10 bộ sách kết nối tri thức
– Phạm vi thực nghiệm: Trường THPT Đô Lương 1
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học phát triển phẩm chất năng lực trong môn vật lí THPT.
– Nghiên cứu về dạy học giải quyết vấn đề.
– Nghiên cứu về dạy học dự án
– Nghiên cứu về kĩ thuật dạy học theo trạm
– Nghiên cứu về ứng dụng CNTT trong hoạt động luyện tập
– Soạn thảo tiến trình dạy học một số bài trong chương “Năng lượng – Công – Công suất” Vật lí 10 bộ sách kết nối tri thức
– Thực nghiệm sư phạm.
5. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp nghiên cứu lí luận
– Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia.
– Phương pháp thực nghiệm sư phạm
– Phương pháp thống kê toán học
6. Thời gian nghiên cứu
– Đề tài được nghiên cứu trong năm học 2022 – 2023.
7. Đóng góp của đề tài
– Góp phần làm cơ sở lí luận về dạy học phát triển phẩm chất năng lực.
– Đề xuất một số phương án dạy học phát triển phẩm chất năng lực trong chương “Năng lượng – Công – Công suất” Vật lí 10 bộ sách kết nối tri thức
– Soạn thảo tiến trình dạy học một số bài trong chương “Năng lượng – Công – Công suất” Vật lí 10 bộ sách kết nối tri thức.
– Xây dựng rubic đánh giá các hoạt động học tập của học sinh.

PHẦN II – NỘI DUNG
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn về dạy học phát triển phẩm chất năng lực
1.1. Khái niệm về dạy học phát triển phẩm chất năng lực
1.1.1. Khái niệm về năng lực
Năng lực: Là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó. Hoặc: Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định. Năng lực gồm có năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng lực chung là năng lực cơ bản cần thiết mà bất cứ người nào cũng cần phải có để sống và học tập, làm việc. Năng lực đặc thù thể hiện trên từng lĩnh vực khác nhau như năng lực đặc thù môn học là năng lực được hình thành và phát triển do đặc điểm của môn học đó tạo nên.
1.1.2. Khái niệm về phẩm chất.
Phẩm chất: là cái làm nên giá trị của người hay vật. Hoặc: Phẩm chất là những yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống; ý thức pháp luật của con người được hình thành sau một quá trình giáo dục.
Theo Chương trình GDPT 2018 ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT- BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, các biểu hiện về phẩm chất cần đạt của HS cấp THPT là: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm.
1.2. Định hướng phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh trong dạy học vật lí THPT
1.2.1. Năng lực chung
Năng lực chung là những năng lực cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi, làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp. Những năng lực chung sẽ được nhà trường và giáo viên giúp các em học sinh phát triển trong chương trình giáo dục phổ thông là:
– Tự chủ và tự học.
– Giao tiếp và hợp tác.
– Giải quyết vấn đề và sáng tạo.
1.2.2 Năng lực đặc thù môn vật lí gồm
– Năn lực nhận thức Vật lí
– Năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ Vật lí
– Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học
1.3. Một số phương pháp, kĩ thuật dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học vật lí

1.3.1 Định hướng chung về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất năng lực
* Định hướng về phương pháp dạy học
– Thông qua các hoạt động thực hành, trải nghiệm, tìm hiểu, khám phá hiện tượng, quá trình vật lí trong thế giới tự nhiên giúp phát triển phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực vật lí cho HS; vận dụng kiến thức, kĩ năng để phát hiện và giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vốn hiểu biết, kinh nghiệm sống của học sinh trong học tập; tránh áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc thông qua vận dụng linh hoạt các phương pháp, kĩ thuật, hình thức tổ chức dạy học. Các hình thức và địa điểm dạy học đa dạng như: học ở lớp học, ở phòng thực hành, HS tham gia một số hoạt động trải nghiệm ở ngoài lớp học như tại thực địa, trong cơ sở sản xuất kinh doanh, làng nghề theo quy mô lớp hoặc nhóm HS. Tích cực áp dụng công nghệ thông tin, khoa học công nghệ, giáo dục STEM, tích hợp bảo vệ môi trường, phòng chống thiên tai, sử dụng năng lượng hiệu quả và tiết kiệm, …. nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của xã hội.
* Định hướng về kiểm tra đánh giá
Nhằm đánh giá xem kết quả của các hoạt động giáo dục có đạt được các YCCĐ đề ra hay không, việc đánh giá HS đóng vai trò cực kì quan trọng. Các hình thức đánh giá được thực hiện xuyên suốt tiến trình dạy học, bao gồm đánh giá quá trình (quan sát HS, kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập, vở ghi chép, thực hành, thí nghiệm, bản báo cáo kết quả thực hành, phân tích các bài thuyết trình, sử dụng Rubric đánh giá hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm, kết quả dự án học tập, kết quả đề tài nghiên cứu khoa học và các hồ sơ học tập khác; đánh giá theo hình thức tự luận kết hợp trắc nghiệm khách quan; kết hợp đánh giá quá trình, đánh giá tổng kết; đánh giá thường xuyên và định kì.
1.3.2 Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh trong dạy học vật lí
1.3.2.1 Dạy học theo trạm.
* Thế nào là dạy học theo Trạm?
Là một hình thức tổ chức hoạt động học tập trong đó học sinh thực hiện nhiệm vụ tại các vị trí khác nhau trong không gian lớp học (trạm), HS sẽ chiếm lĩnh nội dung học tập khác nhau tại mỗi trạm và sau khi chuyển lần lượt qua các trạm thì HS hoàn thành bài học.
* Vì sao cần sử dụng dạy học theo Trạm?
Dạy học theo Trạm giúp HS thay đổi trạng thái khi di chuyển.
Dạy học theo trạm giúp triển khai được nhiều nội dung học tập khác nhau cùng một lúc và còn tiết kiệm cơ sở vật chất.

-Dạy học theo trạm sẽ giúp cho học sinh hình thành và phát triển các kĩ năng xã hội như: giao tiếp, khả năng hợp tác, làm việc cùng nhau, chia sẻ kinh nghiệm cũng như kiến thức, … từ đó phát triển tư duy, khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, đồng thời lĩnh hội được kiến thức bài học và kiến thức xã hội.
– Học sinh tự kiểm tra, đánh giá kết quả của cá nhân và của nhóm mình qua đó nâng cao năng lực đánh giá của bản thân.
– Giúp giáo viên cá biệt hóa được trình độ của từng học sinh, qua đó bồi dưỡng học sinh giỏi và rèn luyện học sinh yếu.
* Các bước tổ chức dạy học theo Trạm
Bước 1. Chọn nội dung và địa điểm
Nội dung: Căn cứ vào đặc điểm học theo trạm cần chọn nội dung bài học có các phần khác nhau và độc lập với nhau để học sinh có thể học tập phần nào trước cũng được.
Địa điểm: Cần có không gian lớp học phù hợp và số lượng học sinh vừa phải để tổ chức học theo trạm.
Bước 2. Chuẩn bị bài học theo Trạm
GV cần chuẩn bị thiết bị, phương tiện và đồ dùng dạy học theo trạm. Xác định nhiệm vụ, cách thức hoạt động và sản phẩm tại mỗi trạm.

Bước 3. Tổ chức dạy học theo Trạm
GV nêu rõ nhiệm vụ, cách thức hoạt động và sản phẩm tại mỗi trạm. HS được chia đều ra các trạm.
Tại mỗi trạm, HS hoạt động nhóm và hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Bước 4. Đánh giá sản phẩm mỗi Trạm và chốt kiến thức
Đại diện HS mỗi nhóm báo cáo về sản phẩm ở mỗi trạm, các nhóm khác bổ sung (báo cáo vòng tròn).
GV đánh giá và chốt kiến thức.
GV có thể củng cố kiến thức bằng cách cho HS các trạm cùng trả lời phiếu học tập như nhau, sau đó các trạm chấm chéo hoặc tổ chức trò chơi để thi đua giữa các trạm
* Một số lưu ý khi dạy học theo Trạm
Dạy học theo trạm phù hợp với bài mới có nhiều nội dung độc lập nhau hoặc bài ôn tập.
Có hai cách chuyển trạm: Người di chuyển còn thiết bị học tập thì bố trí cố định tại các vị trí (áp dụng khi phòng rộng và ít người) hoặc thiết bị học tập di chuyển còn người thì đứng yên (áp dụng khi phòng đông người, thiết bị học nhỏ gọn).
– Giáo viên phải có thời gian chuẩn bị nội học liệu, dụng cụ học tập công phu. Thời gian cần để tiến hành dạy học một đơn vị kiến thức theo hình thức này thường dài hơn thời gian khi dạy dưới hình thức truyền thống.
– Hiệu quả học tập phụ thuộc hoạt động của các thành viên, nếu trong nhóm có thành viên bất hợp tác thì hiệu quả sẽ thấp.
– Số trạm trong một đơn vị kiến thức không quá 7.
– Kỹ thuật dạy học theo trạm phù hợp cho các dạng bài thực hành, thí nghiệm, ôn tập chương, luyện tập kiến thức đã học.
1.3.2.2. Kĩ thuật dạy học mảnh ghép
Là hình thức học tập hợp tác kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm nhằm giải quyết một nhiệm vụ phức hợp (có nhiều chủ đề); Kích thích sự tham gia tích cực của HS và nâng cao vai trò củA cá nhân trong quá trình hợp tác.
* Cách tiến hành:
+ Vòng 1: Nhóm chuyên gia
Lớp học sẽ được chia thành các nhóm (khoảng từ 3- 6 người). Mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ với những nội dung học tập khác nhau: Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút, suy nghĩ về câu hỏi, chủ đề và ghi lại những ý kiến của mình. Khi thảo luận nhóm phải đảm bảo mỗi thành viên trong từng nhóm đều trả lời được tất cả các câu hỏi trong nhiệm vụ được giao và trở thành chuyên gia của lĩnh vực đã tìm hiểu và có khả năng trình bày lại câu trả lời của nhóm ở vòng 2.
+ Vòng 2: Nhóm mảnh ghép
Hình thành nhóm mới từ các nhóm ở vòng 1 sao cho mỗi nhóm mới khoảng từ 3- 6 người bao gồm 1-2 người từ nhóm 1; 1-2 từ nhóm 2; 1-2 người từ nhóm 3… gọi là nhóm mảnh ghép. Các câu hỏi và câu trả lời của vòng 1 được các thành viên trong nhóm mới chia sẻ đầy đủ với nhau. Khi mọi thành viên trong nhóm mới đều hiểu được tất cả nội dung ở vòng 1 thì nhiệm vụ mới sẽ được giao cho các nhóm để giải quyết (lưu ý nhiệm vụ mới này phải gắn liền với kiến thức thu được ở vòng 1). Các nhóm mới thực hiện nhiệm vụ trình bày và chia sẻ kết quả.
* Ưu điểm của phương pháp dạy học mảnh ghép
Kĩ thuật dạy học mảnh ghép tạo ra hoạt động đa dạng phong phú, người học được tham gia gia vào các hoạt động với nhiệm vụ khác nhau và các mức độ yêu cầu khác nhau. Trong kĩ thuật mảnh ghép đòi hỏi người học phải tích cực, nỗ lực tham gia và bị cuốn hút vào các hoạt động để hoàn thành vai trò, trách nhiệm của mỗi cá nhân. Thông qua hoạt động này hình thành người học tính chủ động, năng động, linh hoạt, sáng tạo và tinh thần tách nhiệm cao trong học tập đối với chính mình và các
bạn trong lớp. Đồng thời hình thành ở người học các kĩ năng giao tiếp, trình bày, hợp tác, giải quyết vấn đề…
Thông qua việc dạy học bằng kĩ thuật mảnh ghép, người học có thể giải quyết các vấn đề học tập, trải nghiệm các tình huống thực tế từ “tự nghiên cứu” đến “hợp tác với bạn và thầy” và quay trở về “tự nghiên cứu” ở những tình huống mới dần dần sẽ tạo cho bản thân người học trình độ và năng lực tự học, tự nghiên cứu, năng lực tư duy, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề trong cuộc sống.
1.3.2.3 Dạy học dựa trên dự án.
* Khái niệm
Dạy học dựa trên dự án (thuật ngữ tiêng Anh: Project Based Learning), gọi tắt mủ mồ hình dạy học trong đó Learning), gọi tắt là Dạy học dự án, là một mô hình dạy học trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết nối giữa lí thuyết và thực tiển, thực hành, tạo ra sản phầm có thể giới thiệu.
“Quy mô dạy học dự án phụ thuộc vào loại dự án; có thể phân loại dự án như sau: Phân loại theo quĩ thời gian thực hiện dự án
+ Dự án nhỏ: thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2 đến 6 giờ.
+ Dự án trung bình: thực hiện trong một số ngày (còn gọi là ngày dự án) nhưng giới hạn trong một tuần hoặc 40 giờ học.
+ Dự án lớn: được thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là một tuần, có thể kéo dài trong nhiều tuần.
– Phân loại theo nhiệm vụ
+ Dự án tìm hiểu
+ Dự án nghiên cứu
+ Dự án kiến tạo
– Phân loại theo mức độ phức hợp của nội dung học tập
+ Dự án mang tính thực hành.
+ Dự án mang tính tích hợp.
* Đặc trưng cơ bản của dạy học dự án
– Định hướng hoạt động của học sinh:
+ Định hướng hứng thú người học
+ Định hướng hành động
+ Tính tự lực cao của người học
+ Tính tích hợp
+ Cộng tác làm việc

Định hướng thực tiễn
+ Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học.
+ Các dự án học tập nhằm góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội. Trong những trường hợp lí tưởng, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực.
Định hướng sản phẩm: Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm sẽ được tạo ra. Sản phẩm của dự án không chỉ giới hạn trong những thu hoạch lí thuyết mà còn tạo ra sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, công bố, giới thiệu.
* Mục tiêu của dạy học dự án
Dạy học dự án hướng tới phát triển kĩ năng tư duy bậc cao không chỉ đảm bảo nội dung kiến thức môn học mà còn có thể vượt qua giới hạn của môn học. Trong dạy học dự án, học sinh được rèn luyện và trải nghiệm trong môi trường hoàn toàn mới, không bị bó hẹp trong một thời gian, không gian cố định. Điều quan trọng nhất là người học được trải nghiệm, được tham gia giải quyết các vấn đề nảy sinh mang ý nghĩa thực tiễn và tạo hứng thú, tránh được sự nhàm chán, hàn lâm trong học tập.
Các dự án được triển khai hoàn toàn mang tính thực tiễn vì trong quá trình thực hiện được dự án đòi hỏi người học phải vận dụng hiệu quả lí thuyết đã học đề xử lí tình huống.
Ngoài ra dạy học dự án còn mang lại hiệu quả giáo dục về kĩ năng sống như: kĩ năng thao tác công việc, kĩ năng hợp tác nhóm, kĩ năng thu thập xử lí thông tin, kĩ năng chất vấn, kĩ năng phản biện, kĩ năng trình bày báo cáo sản phẩm,…
Dạy học dự án là một mô hình dạy học có ưu thế nổi trội trong việc tích hợp các mục tiêu phát triển năng lực người học: năng lực nhận thức, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, năng lực ngôn ngữ, năng lực sử dụng công nghệ thông tin, năng lực sáng tạo.