SKKN Phát huy lợi thế địa phương trong dạy học các bài thực hành Lịch sử 10 nhằm phát triển phẩm chất năng lực và định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT – CÁNH DIỀU

Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài.

Trong bối cảnh hiện nay, các nguồn lực địa phƣơng nhƣ văn hóa, kinh tế, di sản, truyền thống, hệ sinh thái, thực hành tín ngƣỡng…đƣợc coi là “sức mạnh nội sinh” của mỗi vùng miền. Phát huy lợi thế này để mọi ngƣời trong cộng đồng địa phƣơng đó thấy đƣợc giá trị văn hoá của mình, coi đó là nguồn vốn, nguồn lực để phát triển, làm giàu, làm đẹp quê hƣơng, đặc biệt trong thời đại cách mạng khoa học – công nghệ hiện đại và xu thế toàn cầu hóa ít nhiều làm mất bản sắc của địa phƣơng, quốc gia, dân tộc, thì việc đào tạo con ngƣời biết bảo tồn, phát huy đƣợc những phẩm chất của vùng miền để có thể hội nhập đƣợc với thế giới vừa đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc là một mục tiêu lớn của giáo dục. 

Nghệ An là một trong những địa chỉ văn hoá, Lịch sử đặc biệt của cả nƣớc với hệ thống di tích – danh thắng đa dạng, phong phú, nhiều chủng loại, có niên đại trải dài từ thời nguyên thuỷ từ khi con ngƣời có mặt trên trái đất đến ngày nay, quê hƣơng của vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Hồ Chí Minh, của nhiều anh hùng hào kiệt, nơi diễn ra Xô viết Nghệ – Tĩnh… 

Nhƣ vậy, những di tích khảo cổ, di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật, cách mạng, danh nhân hay di tích – danh thắng…đƣợc coi là những lợi thế có giá trị cả về kinh tế – văn hoá – giáo dục, du lịch và quân sự. 

Năm 2018 Bộ Giáo dục đã xây dựng Chƣơng trình với quan điểm, định hƣớng là “Chƣơng trình mang tính thiết thực và và phù hợp với thực tiễn, với điều kiện kinh tế – xã hội của đất nƣớc và của các các địa phƣơng, với khả năng của giáo viên, học sinh và thực tiễn giáo dục của các vùng miền trong cả nƣớc” 

Cũng xuất phát từ mục tiêu, quan điểm xây dựng chƣơng trình GDPT mới của Bộ  là “Chƣơng trình đặc biệt coi trọng nội dung thực hành lịch sử, kết nối lịch sử với thực tiễn cuộc sống: “Chƣơng trình coi thực hành là một nội dung quan trọng của môn lịch sử và là công cụ thiết thực, hiệu quả để phát triển năng lực học sinh…” 

Năm học 2022 – 2023 là năm đầu tiên thực hiện đổi mới Chƣơng trình, sách giáo khoa ở lớp 10. Với việc đổi mới toàn diện, vừa học vừa dạy nên các giáo viên đứng lớp gặp không ít khó khăn. Đặc biệt năm nay với thời lƣợng 20% là dạy thực hành tƣơng đƣơng 10 tiết lên lớp trong tổng thời lƣợng 100% khi dạy các chủ đề, chuyên đề là nhiều, hơn nữa theo định hƣớng của Bộ thì phần thực hành là theo hƣớng mở nên giáo viên tự do sáng tạo hình thức thực hành trên cơ sở Bộ định hƣớng nội dung và yêu cầu cần đạt. Tuy nhiên về cơ bản, nếu nhƣ giáo viên không thực sự đổi mới, đầu tƣ mà chỉ cho học sinh ôn tập lại kiến thức của chủ đề vừa học thì đó là một thiệt thòi cho các em và hạn chế sự sáng tạo của HS và của bản thân giáo viên. 

Sinh ra trên một mãnh đất đáng tự hào nhƣ Nghệ An, nhiều lợi thế để có thể vận dụng vào dạy học lịch sử, tôi có mong muốn biến mục tiêu thành hiện thực các tiết thực hành là làm thật nhằm phát triển phẩm chất năng lực và hƣớng nghiệp cho học sinh thực sự chứ không phải là lý thuyết, đó là hƣớng các em đến các nghành nghề các em có thể làm trong tƣơng lai, phát triển những phẩm chất, năng lực, kỹ năng, sự hiểu biết cũng nhƣ tình yêu của các em để gắn bó với nơi các em sinh sống, mong muốn khát vọng làm giàu trên chính quê hƣơng, không phải ly hƣơng kiếm sống…thông qua các bài thực hành, vì thế tôi chọn đề tài “Phát huy lợi thế địa phƣơng trong dạy học các bài thực hành Lịch sử 10 nhằm phát triển phẩm chất năng lực và định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh THPT” để làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm của mình, để nghiên cứu, thực hiện trong quá trình dạy học. 

2. Nội dung và mục đích nghiên cứu: 

• Nội dung nghiên cứu: Liệt kê và khai thác các lợi thế hiện có của địa phƣơng Nghệ An, đƣa ra các giải pháp áp dụng vào bài học. Cách thức tổ chức hoạt động dạy – học các bài thực hành trong chƣơng trình Lịch sử lớp 10 trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 
• Mục đích nghiên cứu: 

+ Đề xuất các lợi thế địa phƣơng, đƣa ra các giải pháp áp dụng vào các loại bài thực hành cụ thể.  

+ Góp phần đổi mới phƣơng pháp dạy học theo định hƣớng phát triển phẩm chất, năng lực và hƣớng nghiệp cho HS. 

+ Rèn luyện cho học sinh nhiều kĩ năng nhƣ: Kĩ năng ứng dụng Tin học, kĩ năng khai thác mạng, kĩ năng giao tiếp, thuyết trình, làm video, tổ chức sự kiện, phỏng vấn, điều tra, trình bày bản thảo sách. Các em sáng tạo những sản phẩm phong phú có chất lƣợng nhƣ: Video hành trình, sáng tạo Game, Tập san, poster, infographic, tranh vẽ, hoạt động triển lãm, tuyên truyền… 

• Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu  

Đề tài đƣợc tiến hành nghiên cứu tại đơn vị tôi công tác là trƣờng THPT Bắc Yên Thành, trong lĩnh vực môn Lịch sử 10. 

Đối tƣợng áp dụng: Tổ chức dạy – học các bài thực hành Lịch sử 10 trên cơ sở phát huy các lợi thế của địa phƣơng nhằm phát triển phẩm chất năng lực và định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh THPT 

• Phƣơng pháp nghiên cứu – Nghiên cứu lý luận:  

Khảo sát, thống kê, phân loại, thực nghiệm: ngƣời viết tiến hành khảo sát các tài liệu về các lợi thế từ địa phƣơng Nghệ An và tài liệu hƣớng dẫn cách thức tổ  chức dạy học tiết thực hành Lịch sử 10. 

• Thực nghiệm sƣ phạm:  

Tổ chức thực nghiệm đề tài vào thực tiễn dạy học để xem xét hiệu quả đạt đƣợc, tính khả thi để đƣa ra biện pháp khắc phục, bổ sung và hoàn thiện. 

• Điều tra, quan sát, khảo sát: 

• Điều tra số liệu, khảo sát thực tế, phỏng vấn HS, GV tại các trƣờng trên địa bàn một số trƣờng ở Nghệ An. 

5. Tính mới của đề tài

• Là lĩnh vực chuyên môn chƣa có đề tài nào thực hiện, áp dụng vào dạy học ở trƣờng phổ thông trên địa bàn do đây là năm đầu tiên thực hiện chƣơng trình GDPT 2018 và bộ môn Lịch sử 2022.  
• Đƣợc thể hiện trƣớc hết ở nội dung và đối tƣợng để học sinh tiến hành học thực hành dựa trên những lợi thế địa phƣơng nơi đóng trƣờng học, phù hợp với điều kiện thực tế của địa phƣơng, gia đình, trƣờng học, học sinh và giáo viên. 
• Đề xuất một số hình thức thực hành phù hợp với thực tế hoàn cảnh địa phƣơng cho HS THPT một số trƣờng ở Nghệ An. 
• Xây dựng bảng thống kê các lợi thế ở địa phƣơng có thể áp dụng vào dạy học cho các bài thực hành cụ thể. 
• Đề xuất cách thức, biện pháp tiến hành các bài thực hành lịch sử 10 và định hƣớng nghề nghiệp cho học sinh THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 
• Xây dựng kế hoạch bài dạy cho các bài thực hành cụ thể cho từng chủ đề của chƣơng trình Lịch sử 10. 
• Làm phong phú thêm lý luận và thực tiễn dạy học ở trƣờng THPT, đặc biệt là thiết kế bài dạy gắn với hoàn cảnh, lợi thế vùng miền và tổ chức thực hành để hƣớng nghiệp cho học sinh trong chƣơng trình GDPT 2018