SKKN Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Lịch sử 10 – Bộ Cánh diều

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lí do chọn đề tài 

 Năm học 2022 – 2023 là năm học đầu tiên thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới đối với lớp 10 ở cấp học trung học phổ thông.Trong xu thế phát triển không ngừng của thế giới nói chung và ngành giáo dục Việt Nam nói riêng mục tiêu của giáo dục phổ thông ở nước ta đang vận hành đúng quy luật. Để đạt được mục tiêu của giáo dục phổ thông ở nước ta trong giai đoạn hiện nay việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực là con đường và hướng đi phù hợp nhất. Tuy nhiên, từ thực tế giảng dạy của bản thân cũng như đồng nghiệp tại đơn vị công tác và trên địa bàn, tôi nhận thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động tiếp cận và phát triển năng lực, phẩm chất của người học còn nhiều vấn đề cần tiếp tục suy nghĩ, trăn trở và thẳng thắn trao đổi. 

 Một trong những yêu cầu để có một giờ học, tiết học thực sự hiệu quả theo tinh thần đổi mới của nền giáo dục hiện đại, người giáo viên phải nghiên cứu và đầu tư hơn nhiều trong việc thiết kế và tổ chức kế hoạch dạy học. Chính giáo viên phải thực sự chủ động, sáng tạo và mạnh dạn bứt phá thì mới có thể khơi dậy được sự hoạt động tích cực, chủ động và sáng tạo của mỗi học sinh trong mỗi giờ học, môn học. Hoạt động dạy học Lịch sử không chỉ là hoạt động lĩnh hội kiến thức quá khứ loài người mà còn là rèn luyện những năng lực cho người học vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. Những năng lực này được hình thành và phát triển không chỉ thông qua nội dung bài học mà còn thông qua phương pháp và hình thức tổ chức dạy học mới của chương trình GDPT 2018. Trong đó tổ chức hoạt động Luyện tập là một khâu quan trọng để đánh giá hiệu quả năng lực và phẩm chất của chủ thể là học sinh trong quá trình dạy – học. 

 Kế thừa và phát huy những ưu điểm của phương pháp dạy học truyền thống để phù hợp với mục tiêu chung của việc đổi mới giáo dục hiện nay mà chúng ta đã và đang thực hiện có nhiều thành công. Song việc tổ chức hoạt động Luyện tập trong quá trình thực hiện kế hoạch dạy học chưa thực sự hiệu quả. Hoạt động này thực hiện ở cuối tiết học cơ bản vẫn dựa vào vai trò của người Thầy, phần vì trong hoạt động Luyện tập, giáo viên là người hướng dẫn nội dung bài học ngay từ đầu giờ học cho đến cuối giờ và đa phần học sinh được giáo viên giao nhiệm vụ hoặc hướng dẫn các hoạt động học tập trong quá trình truyền tải nội dung bài học nên giáo viên là người kết thúc bài học hầu như bằng hoạt động củng cố kết hợp với hướng dẫn học sinh liên hệ, vận dụng hay mở rộng. Vì vậy hoạt động Luyện tập ở giai đoạn kết thúc bài học cần được giáo viên quan tâm hơn, chú trọng hơn, cũng là khâu trọng yếu nhằm phát hiện và phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh.  

Thực tế dạy học các bộ môn và môn Lịch sử nói riêng hiện tại cho thấy rất nhiều giáo viên khó kiếm tìm được một cách tổ chức hoạt động Luyện tập theo tinh thần đổi mới hiện nay hoặc có tổ chức nhưng hiệu quả không cao do cách thức tổ chức nhàm chán, rời rạc, nặng về kiến thức hoặc lướt qua…Xuất phát từ tình hình thực tiễn và một số kinh nghiệm trong giảng dạy bộ môn, tôi nhận thấy để nâng cao chất lượng giờ dạy, tiết dạy, đặc biệt môn Lịch sử – môn học trước nay có nhiều ý kiến nghiêng về kiến thức hàn lâm, người giáo viên cần phát huy các phương pháp dạy học tích cực ngay cả khâu kết thúc tiết học trên lớp. Nếu tổ chức tốt hoạt động Luyện tập sẽ tạo nên những hiệu ứng tích cực sau mỗi tiết học. Hơn nữa ấn tượng của bài học, thậm chí sự mong đợi đến giờ học mới luôn tạo cho các em những điều hưng phấn trong sáng tạo và năng lực của chính bản thân. Đó chính là một phần quan trọng trong mục tiêu của nền giáo dục hiện đại. Trên cơ sở đó tôi đã nghiên cứu và thực hiện đề tài: “Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong dạy học Lịch sử 10 – Bộ Cánh diều” với mong muốn chia sẻ những kinh nghiệm của bản thân tới đồng nghiệp, áp dụng vào thực tiễn dạy học để nâng cao chất lượng bộ môn và đạt mục tiêu của chương trình GDPT 2018. 

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  

 Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu được tiến hành thực nghiệm và khảo sát đối với học sinh lớp 10 tại đơn vị tôi công tác với đối tượng là một số phương pháp dạy học tích cực áp dụng vào tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Mặt khác tôi còn thực nghiệm ở cách tổ chức hoạt động Luyện tập trong dạy học môn Lịch sử lớp 10 – bộ Cánh diều. 

 Phạm vi nghiên cứu: Đề tài được tiến hành tại các lớp 10 tôi phụ trách ở trường THPT Nam Yên Thành và có khảo sát phạm vi ở một số trường THPT trên địa bàn huyện Yên Thành – tỉnh Nghệ An. Thời gian thực hiện đề tài trong kế hoạch dạy học của năm học 2022 – 2023. 

3. Mục đích và phương pháp nghiên cứu 

3.1. Mục đích của đề tài 

 Khi thực hiện đề tài nghiên cứu này bản thân tôi hướng tới những mục đích, nhiệm vụ sau: 

  Nghiên cứu, tổng hợp và khái quát hoá các cơ sở lí luận của đề tài 

Điều tra thực trạng dạy học môn Lịch sử hiện nay và Lịch sử lớp 10 năm 2022 – 2023 tại các trường THPT trên địa bàn công tác. Từ việc thấy được những hạn chế của phương pháp dạy học truyền thống và giáo viên chưa thực sự chú trọng việc tổ chức hoạt động Luyện tập để tìm ra một phương pháp dạy học có hiệu quả hơn ở khâu cuối tiết học trên lớp. 

Đồng thời mạnh dạn chia sẻ chút kinh nghiệm của bản thân trong việc tổ chức hoạt động Luyện tập cho một số bài dạy môn Lịch sử 10 – Bộ Cánh Diều.  

3.2. Phương pháp nghiên cứu  

• Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tôi tiến hành tiếp cận các nguồn tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học tích cực, tài liệu về phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực và phẩm chất HS. Tôi còn căn cứ trên các công văn chủ trương đường lối của Đảng và nhà nước về đổi mới giáo dục dạy học ở trường THPT, căn cứ vào kế hoạch giáo dục của Sở, đơn vị đã thông qua từ đầu năm học 2022 – 2023. 
• Phương pháp quan sát, nghiên cứu cách HS tìm hiểu tài liệu SGK, Internet. Quan sát theo dõi và hỗ trợ các em để kịp thời ghi nhận việc hình thành kiến thức,phát triển năng lực và phẩm chất của HS. 
• Phương pháp thực nghiệm, khảo sát, điều tra GV, HS về các các giải pháp tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất HS.   
• Phương pháp thống kê toán học: sử dụng phương pháp thống kê toán học để thu thập số liệu, xử lí kết quả thực nghiệm để rút ra kết luận, chứng minh tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài 

4. Tính mới của đề tài 

Đề tài “ Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất HS trong dạy học Lịch sử 10 – bộ CD” đã xác định được một số phương pháp dạy học tích cực đưa vào vận hành trong chương trình GDPT mới năm học 2022 – 2023 ở các môn học nói chung và bộ môn Lịch sử nói riêng. Để đáp ứng chiến lược phát triển của ngành giáo dục nước ta việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá năng lực và phẩm chất của HS nhiều GV đã quan tâm, trăn trở trong mỗi bài học, mỗi chủ đề song vẫn trọng tâm ở hoạt động Khởi động và Hình thành kiến thức. Còn tổ chức hoạt động Luyện tập bằng phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực và phẩm chất HS chưa thấy sáng kiến nào đề cập tới. Hoặc GV có sử dụng phương pháp dạy học tích cực nhưng chỉ một đôi lúc, hơi “nhạt” ở khâu kết thúc bài học. Vì vậy đề tài “ Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong tổ chức hoạt động Luyện tập nhằm phát triển năng lực và phẩm chất HS trong dạy học Lịch sử 10 – bộ CD” đã hệ thống quy trình thiết kế và vận dụng các PPDH tích cực vào thực tiễn dạy học năm học 2022 – 2023 – SGK Lịch sử 10 – bộ Cánh Diều nâng cao hiệu quả dạy học Lịch sử ở trường phổ thông. 

Mặt khác, trong đề tài này tác giả mạnh dạn chia sẻ và cung cấp một số kinh nghiệm của bản thân trong việc lựa chọn PPDH tích cực khi tổ chức hoạt động Luyện tập, vào từng bài cụ thể ( từ bài 1 đến bài 16) ngay trong năm đầu tiên thực hiện CT GDPT 2018 – Lịch sử 10 – bộ CD để phát triển năng lực và phẩm chất người học. Thiết nghĩ, GV bộ môn khác cũng có thể tham khảo vào các bộ sách khác ( Kết nối tri thức và cuộc sống, Chân trời sáng tạo) và có thể áp dụng trong các năm học tiếp theo để hoàn chỉnh CT GDPT 2018.