SKKN Biện pháp Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 3 qua môn Tiếng Việt

1. Mở đầu

  1.1. Lí do chọn đề tài:

Như chúng ta đã biết học tập là một nhu cầu thường trực của con người trong mọi thời đại. Học tập không chỉ dừng lại ở các tri thức khoa học thuần túy mà còn được hiểu là mọi tri thức về thế giới trong đó có cả những mối quan hệ, cách thức ứng xử với môi trường sống xung quanh hay đó là kĩ năng sống của con người. 

Hiện nay, người học đang chịu nhiều áp lực về học tập, nặng về kiến thức khiến cho không còn nhiều thời gian cho các hoạt động ngoại khóa, hoạt động xã hội, những tri thức vận dụng cho đời sống hàng ngày bị thiếu vắng. Điều này đã dẫn đến sự “xung đột” giữa nhận thức, thái độ và hành vi với những vấn đề xảy ra trong cuộc sống. Phần lớn các đối tượng là học sinh còn thiếu nhiều kĩ năng sống cần thiết, nó được biểu hiện ở việc thiếu tính tự tin, tự lập, sống ích kỷ, vô tâm,  thiếu trách nhiệm với gia đình và bản thân. Các em không biết cách giao tiếp, ứng xử với nhau, vì thế dễ gây ra xung đột. Ngay cả đối với các học sinh được xem là con ngoan, trò giỏi, nhưng khi đứng trước đám đông vẫn không thể hiện được hết khả năng của mình, ít nhất là trong việc diễn đạt. Nhiều em học sinh có cuộc sống khép kín với thực tại, đắm chìm trong thế  giới  ảo của Internet của thế giới game, … mà quên đi và đánh mất những  cơ hội kết  bạn, thể hiện những khả năng tiềm ẩn của mình, lo sợ rụt rè khi  tiếp xúc với cộng đồng, xã hội. Nhiều vị phụ huynh lo lắng trước tình trạng con của mình thiếu tự tin, luôn tỏ  ra  rụt rè khi có cơ hội thể hiện mình trước đám đông hoặc các cháu không  biết  cách xử lý tình huống dù là thật đơn giản như kêu gọi sự giúp đỡ từ  người khác, tìm đường, định hướng, đi xe buýt,….

Thêm nữa trước tình trạng bạo lực học đường ngày càng gia tăng thì kĩ  năng tự  bảo vệ mình cũng cần được coi trọng khi các nhóm trẻ xấu luôn lấy  sức mạnh cơ bắp hoặc đám đông để bắt nạt, ức hiếp các trẻ hiền, ít nói….

Như vậy việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là việc làm cần thiết đáp ứng được sự phát triển của xã hội cũng như đáp ứng được nguyện vọng của đa số phụ huynh. Giáo dục Kĩ năng sống có thể thông qua các môn học như Tiếng Việt, Tự nhiên và xã hội, Đạo đức, hay các hoạt động tập thể. Song trong phạm vi hạn hẹp tôi chỉ trình bày “ Biện pháp Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 3 qua  môn Tiếng Việt  ” để trao đổi cùng đồng nghiệp nhằm đóng góp phần nào kinh nghiệm giáo dục cho con em chúng ta trở thành những con người toàn diện, năng động, sáng tạo hòa nhập cùng cộng đồng, và có ích cho xã hội.

1.2.  Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài này nhằm:

       + Hệ thống hóa một số vấn đề lí luận và thực tiễn trong vấn đề giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong các giờ học môn Tiếng Việt lớp 3.

       + Hiểu sâu hơn về việc giảng dạy lồng ghép các biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh ở trường tiểu học nói chung và  học sinh lớp 3 nói riêng, sự cần thiết của việc giáo dục kĩ năng sống để học sinh biết ứng xử, giải quyết vấn đề một cách tích cực và phù hợp để họ thành công hơn trong cuộc sống, luôn yêu đời và làm chủ cuộc sống của chính mình.

       + Góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Việt ở Tiểu học nói chung và môn Tiếng Việt ở lớp 3 nói riêng theo hướng phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh, tăng cường hoạt động cá thể phối hợp với học tập giao lưu để hình thành kiến thức, kĩ năng sống vào thực tiễn. 

       + Trang bị cho học sinh những kiến thức, giá trị, thái độ và kĩ năng phù hợp. Trên cơ sở đó hình thành cho học sinh những hành vi, thói quen lành mạnh, tích cực: loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực trong các mối quan hệ, các tình huống và hoạt động hàng ngày.

        + Giáo dục kĩ năng sống trong các môn học ở Tiểu học nhằm đạt mục tiêu trang bị cho học sinh những kiến thức, giá trị, thái độ và kĩ năng phù hợp; tạo cơ hội thuận lợi cho học sinh sử dụng tốt quyền, bổn phận của mình và phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức.

+ Trên cơ sở đó đề ra ” Biện pháp Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 3 qua môn Tiếng Việt  “

1.3.  Đối tượng nghiên cứu:

Trong năm học ………, tôi được phân công giảng dạy và chủ nhiệm 36 em học sinh lớp 3A2. Tôi tiến hành nghiên cứu về biện pháp Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 3 qua môn Tiếng Việt và áp dụng với học sinh lớp mình phụ trách.

1.4.  Phương pháp nghiên cứu:

Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, tôi đã sử dụng phương pháp quan sát, điều tra, khảo sát thực tế, thu thập thông tin. Tổng kết kinh nghiệm và phương pháp thực nghiệm.

Tôi sử dụng phương pháp điều tra nhằm thu thập những thông tin khách quan nói lên nhận thức và thái độ của học sinh về  nhiệm vụ học tập của mình. Tôi sử dụng hình thức phỏng vấn: Dùng một số câu hỏi miệng để học sinh trả lời nhằm thu thập thông tin. Giáo viên cũng gặp gỡ, trao đổi, phỏng vấn phụ huynh học sinh để biết thêm về áp dụng những kĩ năng sống của học sinh khi ở nhà. Từ đó bản thân giáo viên phát hiện vấn đề và tìm cách giải quyết. Ngoài ra giáo viên còn dùng phương pháp quan sát để quan sát học sinh trong các hoạt động học tập và các hoạt động khác có liên quan để thu thập những số liệu, sự kiện cụ thể,đặc trưng về thực tiễn giáo dục để có thể khái quát ra những quy luật nhằm chỉ đạo quá trình tổ chức dạy học cho học sinh đạt kết quả cao hơn. Dựa  vào kết quả thực nghiệm, giáo viên đánh giá đúng tính khả thi của các biện pháp đó.

2. Nội dung

2.1. Cơ sở lí luận có liên quan đến biện pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh lớp 3 qua môn Tiếng Việt .

Thuật ngữ Kĩ năng sống bắt đầu xuất hiện trong các nhà trường phổ thông Việt Nam từ những năm 1995 – 1996, thông qua Dự án “Giáo dục Kĩ năng sống để bảo vệ sức khỏe và phòng chống HIV/AIDS cho thanh thiếu niên trong và ngoài nhà trường“ do Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc(UNICEF) phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp cùng Hội Chữ thập đỏ Việt Nam thực hiện[7]. Từ đó đến nay, nhiều cơ quan, tổ chức trong nước và quốc tế đã tiến hành giáo dục Kĩ năng sống gắn với các vấn đề xã hội như: phòng chống ma túy, phòng chống tai nạn thương tích, bảo vệ môi trường…

Giáo dục kĩ năng sống trở thành xu thế chung của nhiều quốc gia trên thế giới. Ở Việt Nam, để thực hiện việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế và nhu cầu phát triển của người học. Giáo dục phổ thông đã và đang từng bước đổi mới theo hướng từ chủ yếu là trang bị kiến thức sang trang bị những năng lực cần thiết cho các em học sinh, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học, phù hợp với từng lớp học, tăng cường khả năng làm việc theo nhóm, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Đồng thời coi trọng đúng mức các kĩ năng xã hội và các kĩ năng tư duy.

Vậy Kĩ năng sống là gì?    

Có nhiều quan niệm khác nhau về Kĩ năng sống:                                                                                                                                            

– Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Kĩ năng sống là khả năng để có hành vi thích ứng (adaptive) và tích cực (positive)[7], giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày.

– Theo UNICEF, Kĩ năng sống là cách tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng tiếp thu về kiến thức, hình thành thái độ và kĩ năng[7].

– Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO), Kĩ năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục, đó là Học để biết (Learning to know) ; Học làm người (Lear to be) ; Học để sống với người khác (Learning to live together) ; Học để làm (Learning to do)[7] ,

Từ những quan niệm trên đây, có thể thấy kĩ năng sống bao gồm một loạt các kĩ năng cụ thể, cần thiết cho cuộc sống hàng ngày của con người. Bản chất của kĩ năng sống là kĩ năng tự quản lí bản thân và kĩ năng xã hội cần thiết để các cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả. Nói cách khác, kĩ năng sống là khả năng làm chủ bản thân của mỗi người, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống. 

Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, với bản chất là hình thành và phát triển cho các em khả năng tự làm chủ bản thân, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống rõ ràng là phù hợp với mục tiêu giáo dục, nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông.

Theo các chuyên gia giáo dục, việc đưa giáo dục kĩ năng sống vào các môn học chính khóa trong nhà trường về bản chất là thực hiện việc đổi mới phương pháp dạy và học. Trong đó, đổi mới về nội dung bảo đảm vừa sức, thiết thực, giảm lý thuyết, tăng thực hành và ứng dụng, gắn với thực tiễn cuộc sống. 

Việc giáo dục kĩ năng sống trong môn Tiếng Việt ở Tiểu học nói chung và ở môn Tiếng Việt lớp 3 nói riêng nhằm giúp cho các em bước đầu hình thành và rèn luyện các em những kĩ năng cần thiết, phù hợp với lứa tuổi, giúp các em nhận biết được những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống, biết tự nhìn nhận, đánh giá đúng về bản thân để tự tin, tự trọng và không ngừng vươn lên trong cuộc sống; biết ứng xử phù hợp trong các mối quan hệ với người thân, với cộng đồng và với môi trường tự nhiên; biết sống tích cực, chủ động trong mọi điều kiện, hoàn cảnh.

Việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh là việc làm không mới vì từ xa xưa cha ông ta đã đúc kết “ Tiên học lễ, hậu học văn” nhưng do sức ép lớn về chương trình; về điểm số, hoặc nhiều nguyên nhân khác nhau nó đã bị giảm nhẹ hoặc sao nhãng. Đứng trước thực tế xã hội những năm gần đây, việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là việc cấp bách.  Từ năm học 2010-2011, Bộ giáo dục và đào tạo chủ trương đưa nội dung giáo dục kĩ năng sống  vào các trường bằng cách tích hợp vào các môn học và các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Đối với Tiểu học là tăng cường giáo dục kĩ năng tự phục vụ, thói quen vệ sinh tốt, kĩ năng tự bảo vệ an toàn bản thân, mạnh dạn trong giao tiếp, thân thiện với bạn bè, lễ  phép với người lớn …