SKKN Các lỗi học sinh thường mắc phải khi viết phương trình hóa học loại phản ứng trao đổi trong dung dịch

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong chương trình THCS, Hóa học là bộ môn khoa học tự nhiên mà học sinh được tiếp cận muộn nhất nhưng nó lại có vai trò quan trọng trong nhà trường phổ thông. Môn hóa học cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức phổ thông, cơ bản và thiết thực, rèn cho học sinh tư duy sáng tạo, khả năng trực quan nhanh nhạy, đặc biệt là rèn luyện cho học sinh một số kĩ năng thực hành thí nghiệm. Vì vậy, giáo viên bộ môn hóa học cần hình thành ở các em các kỹ năng cơ bản, thói quen học tập và làm việc khoa học. 

Học hóa học hiện nay không những học sinh học lý thuyết mà còn đòi hỏi học sinh vận dụng lý thuyết được học vào giải các bài tập lý thuyết, thực tiễn và đặc biệt là kĩ năng thực hành thí nghiệm. 

Giải toán hóa học và lập phương trình hóa học (PTHH) là hai nội dung rất quan trọng đối với môn hóa học, tất cả các bài tập hoàn thành PTHH, tính toán và chuyển đổi giữa các chất … đều liên quan tới PTHH. Tuy nhiên học sinh bậc THPT nói chung, học sinh lớp 8, 9 nói riêng thường rất lúng túng và không đúng trong việc lập PTHH (cân bằng số nguyên tử của mỗi nguyên tố trước và sau phản ứng), dẫn đến việc tính toán hóa học bị sai liên quan đến phương trình hóa học.

Trong chương trình Hóa học phổ thông “phản ứng trao đổi trong dung dịch” chiếm một vị trí quan trọng từ THCS đến THPT liên quan đến nhiều câu hỏi, bài tập gắn liền với thực tiễn đời sống hằng ngày như môi trường không khí, nước, đất, vệ sinh an toàn thực phẩm … 

Qua tham khảo ý kiến của các đồng nghiệp, đặc biệt là qua quá trình trực tiếp giảng dạy nhiều năm qua về phản ứng trao đổi trong dung dịch được đề cập đến ở Bài 9 – Tiết 14 – Tính chất hóa học của muối – Phần II.

Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay “là dạy học theo phương pháp tích cực”, giúp học sinh tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác bạn bè, hoạt động nhóm, đặc biệt là rèn kĩ năng thực hành thí nghiệm cho học sinh. Khả năng vận dụng vào tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn đời sống. Tạo niềm tin và hứng thú trong học tập môn học.

Khi lập PTHH cho các loại phản ứng nói chung và đặc biệt là lập PTHH loại phản ứng trao đổi, học sinh thường rất lúng túng, gặp nhiều khó khăn. Học sinh đang tiến hành lập PTHH theo một cách máy móc, không hiểu bản chất của phản ứng, chưa biết phản ứng nào xảy ra, phản ứng nào không xảy ra, các em chỉ biết lập PTHH một cách máy móc. 

Làm như thế nào để giúp học sinh lập được PTHH loại phản ứng trao đổi chính xác và nhanh nhất là điều khiến tôi băn khoăn trăn trở bấy lâu nay.

Từ suy nghĩ đó, tôi đã chọn đề tài: “Các lỗi học sinh thường mắc phải khi viết PTHH loại phản ứng trao đổi trong dung dịch” để nghiên cứu và thể nghiệm chuyên đề trong mấy năm học gần đây và kết quả đem lại là rất tốt.

1. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI
2. Mục đích:

– Hệ thống hóa những kiến thức cơ bản về phản ứng trao đổi trong dung dịch, khắc sâu phân loại phản ứng trao đổi, các trường hợp đặc biệt và những kiến thức liên quan đến thực tiễn đời sống.

– Phương pháp tư duy phát hiện điều kiện để phản ứng trao đổi trong dung dịch xảy ra, giải bài tập liên quan đến phản ứng trao đổi trong dung dịch.

– Nhận biết được một phản ứng hóa học thuộc loại phản ứng trao đổi.

– Một số bài tập vận dụng và những điểm cần lưu ý khi xét phản ứng trao đổi trong dung dịch.

– Rèn kĩ năng lập PTHH loại phản ứng trao đổi và xét một phản ứng trao đổi cụ thể xảy ra hay không.

– Nâng cao chất lượng học sinh khá, giỏi thi vào trường chuyên, lớp chọn.

– Làm tài liệu chuyên môn áp dụng giảng dạy cho các đối tượng học sinh, đặc biệt là trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi.

2. Nhiệm vụ của đề tài:

– Nêu lên được những cơ sở lý luận của việc lập PTHH trong quá trình dạy và học.

– Nêu ra được những lỗi, sai lầm mà học sinh thường mắc phải và cách khắc phục cho mỗi loại phản ứng trao đổi trong dung dịch.

– Hệ thống hóa những kiển thức cơ bản cho từng loại phản ứng trao đổi.

– Bước đầu sử dụng việc phân loại các loại phản ứng trao đổi và cách khắc phục những sai lầm mắc phải khi lập PTHH loại phản ứng trao đổi. Từ đó giúp học sinh lĩnh hội các kiến thức một cách chủ động, hiểu rõ bản chất của phản ứng. Rèn luyện cho tính độc lập suy nghĩ, khả năng vận dụng để tiến hành lập đúng và nhanh nhất PTHH loại phản ứng trao đổi, rèn luyện và phát triển kĩ năng thực hành thí nghiệm.

– Tiến hành điều trà tình hình nắm vững kiến thức cơ bản của học sinh.

III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Đối tượng nghiên cứu: 

– Học sinh lớp 9 trường tôi công tác (trong quá trình dạy học trên lớp và trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi).

– Thời gian: Từ năm ……….

2. Phương pháp nghiên cứu: 

– Vận dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học như: điều tra cơ bản, kiểm tra bằng phiếu trắc nghiệm, dùng phiếu học tập (bài tập điền khuyết, bài tập nêu hiện tượng xảy ra, bài tập xét phản ứng hóa học xảy ra hay không …), phân tích lý thuyết, tổng kết kinh nghiệm, sử dụng một số phương pháp thống kê trong việc phân tích kết quả thực nghiệm.

– Tìm hiểu thông tin trong quá trình dạy và học, đúc rút kinh nghiệm cho bản thân qua nhiều năm dạy học.

– Nghiên cứu kĩ chương trình sách giáo khoa hóa 9 và các tài liệu tham khảo, nâng cao.

– Phương pháp dạy học kiểu bài nghiên cứu kiến thức mới, bài thực hành thí nghiệm …

– Trao đổi ý kiến, học hỏi kinh nghiệm một số đồng nghiệp.

1. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
2. CƠ SỞ KHOA HỌC
3. Cơ sở lý luận:

Khi lập PTHH trong suy nghĩ các em luôn xuất hiện rất nhiều câu hỏi:

 (?) Vì sao phải lập PTHH.

 (?) Các bước tiến hành khi lập PTHH.

 (?) Thực chất của việc lập PTHH là gì.

 (?) Đặt hệ số cho chất nào trước, chất nào sau và hệ số cần đặt là bao nhiêu.

 (?) Điều kiện để phản ứng hóa học đó xảy ra là gì.

 (?) ……………..

–  PTHH tức là dùng CTHH để biểu diển ng¾n gän mét PƯHH. Phải    

                                                                                                       lập PTHH             

–  B¶n chÊt PƯHH: Số lượng các nguyên tử được bảo toàn.               

– Các bước lập PTHH:

                             + Viết sơ đồ của phản ứng.

                            + Cân bằng số nguyên tử của mỗi nguyên tố tr­íc vµ sau P¦.

                            + Viết PTHH đúng.

         Thực chất của việc lập PTHH là dùng công thức hóa học (CTHH) để biểu diển chất và đặt các hệ số trước các chất sao cho số nguyên tử trước phản ứng bằng số nguyên tử sau phản ứng và hệ số ở hai vế phương trình phải tối giản.

Khi lập PTHH, một số phản ứng ngoài điều kiện các chất tham gia phản ứng phải tiếp xúc với nhau thì một số phản ứng muốn xảy ra cồn cần thêm một số điều kiện khác như: nhiệt độ, chất xúc tác thích hợp, áp suất … Đặc biệt là loại phản ứng trao đổi trong dung dịch thì ngoài các điều kiện cơ bản còn cần một số điều kiện khác mà chuyên đề tôi nghiên cứu sẽ đề cập tới.

2. Cơ sở thực tiễn:

Để đạt được mục đích của việc dạy – học hóa học trong trường THCS thì người giáo viên dạy hóa học là nhân tố tham gia quyết định chất lượng. Do vậy, ngoài những hiểu biết về hóa học, người giáo viên cần phải có phương pháp truyền đạt thu hút, gây hứng thú học tập cho học sinh.