SKKN Dạy học Vật lí tích hợp kiến thức vào thực tiễn giải quyết vấn đề bảo vệ đôi mắt thông qua hoạt động đóng vai

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 là phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. Để thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ của giáo dục phổ thông, hiện nay trong các nhà trường đang tích cực đổi mới phương pháp dạy học, giúp học sinh làm chủ kiến thức, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống, ý thức tự học và tự học suốt đời có định hướng nghề nghiệp.
Mặt khác, việc sử dụng các kiến thức Vật lí vào giải quyết một vấn đề thực tiễn nào đó là một phương pháp dạy học phát triển năng lực cho học sinh, luôn đem lại nhiều hiệu quả về chất lượng dạy học, đồng thời góp phần bồi dưỡng cho học sinh năng lực tự học, năng lực khám phá, năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn. Năm học 2021-2022 diễn ra trong hoàn cảnh dịch bệnh Covit19 đang diễn biến rất phức tạp, nhiều vùng miền học sinh không được đến trường mà phải học online. Việc học online nhiều giờ trên máy tính, điện thoại… sẽ mỏi mắt, ảnh hưởng đến mắt. Đặc biệt là học sinh trường miền núi như huyện Quỳ Hợp tỉnh Nghệ An điều kiện thiếu thốn, hầu hết các em không có máy tính phải học bằng điện thoại nên càng ảnh hưởng mắt. Bên cạnh đó cùng với sự phát triển của công nghệ khoa học kĩ thuật thì các yếu tố ảnh hưởng đến sức khoẻ đôi mắt cũng tăng, vì vậy để bảo vệ sức khoẻ cho đôi mắt cần giúp các em trang bị cho mình kiến thức đầy đủ về đôi mắt, các tác nhân ảnh hưởng đến đôi mắt, cách phòng tránh các tác nhân gây ảnh hưởng đó và biết cách xây dựng thực đơn phù hợp tốt cho mắt. Chính vì lý do trên mà chúng tôi chọn đề tài sáng kiến “Dạy học Vật lí tích hợp kiến thức vào thực tiễn giải quyết vấn đề bảo vệ đôi mắt thông qua hoạt động đóng vai ở trường THPT Qùy Hợp”. Để hoàn thiện đề tài nghiên cứu chúng tôi phải nhờ đến tư vấn của các đội ngũ Y, Bác sỹ và các chuyên gia về dinh dưỡng trợ giúp.
2. Mục đích nghiên cứu
– Đối với giáo viên: Nâng cao năng lực tổ chức dạy học tích hợp (lồng ghép) kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn thông qua hoạt động đóng vai của học sinh.
– Đối với học sinh: Phát huy tính tích cực, tự lực; vận dụng kiến thức vào cuộc sống góp phần phát triển phẩm chất năng lực học sinh lớp 11 Trường THPT Quỳ Hợp theo Chương trình GDPT 2018.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
– Đối tượng: Học sinh lớp 11 các trường THPT ở huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An.
– Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu tổ chức hoạt động dạy học Vật lí lớp 11 nói chung và các kiến thức, kĩ năng liên quan đến đôi măt như:
– Nghiên cứu về cấu tạo và chức năng các bộ phận của mắt – Tìm hiểu cơ chế nhìn của mắt người.
– Tìm hiểu một số bệnh, tật của mắt như tật cận thị, viễn thị, loạn thị, đau mắt đỏ, đau mắt hột, quáng gà, thoái hoá điểm vàng, đục thuỷ tinh thể và cách phòng tránh, điều trị các bệnh, tật đó.
– Tìm hiểu về các nhân tố ảnh hưởng đến sức khoẻ của mắt như tia UV, ánh sáng xanh và cách hạn chế ảnh hưởng của chúng.
– Tìm hiểu nguồn thực phẩm thiên nhiên cung cấp dưỡng chất tăng cường sức khoẻ cho mắt.
4. Phương pháp nghiên cứu.
– Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến mắt như sách giáo khoa, sách giáo viên vật lí 11, internet…
– Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Sau khi hoàn thiện kế hoạch đề tài thì tiến hành thực nghiệm dạy học trên các đối tượng học sinh khác nhau để kiểm tra đánh giá tính đúng đắn, tính thực tiễn và thiết thực của đề tài. Kết quả thực nghiệm được đánh giá qua phiếu khảo sát và bài kiểm tra của học sinh.
– Phương pháp xử lí số liệu: Bằng toán thống kê, sử dụng đồ hoạ vẽ đồ thị.
5. Thời gian nghiên cứu
– Từ tháng 5/2020 đến tháng 12/2020 hình thành ý tưởng – Từ tháng 1/2020 đến tháng 12/2022 nghiên cứu và thử nghiệm.
– Từ tháng 01/2022 đến tháng 4/2022 viết thành đề tài.
6. Tính mới và những đóng góp của đề tài.
– Điều tra, phân tích thực trạng về môi trường, xã hội, gia đình của học sinh ở các trường THPT huyện Quỳ Hợp.
– Làm rõ cơ sở lí luận và thực tiễn về việc tổ chức dạy học gắn kiến thức vào giải quyết vấn đề cụ thể trong thực tiễn thông qua hoạt động đóng vai và ngược lại từ thực tiễn gắn vào nội dung bài học
– Đề xuất quy trình, thiết kế, tổ chức dạy học gắn kiến thức vào giải quyết vấn đề cụ thể trong thực tiễn thông qua hoạt động đóng vai và ngược lại từ thực tiễn gắn vào nội dung bài học cho học sinh.
– Góp phần hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức, kĩ năng cơ bản, thiết thực, thể hiện tính toàn diện, hiện đại và cập nhật; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống; thông qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi học sinh.
PHẦN II: NỘI DUNG ĐỀ TÀI
1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Dạy học tích hợp (lồng ghép )
1.1.1. Tích hợp
– Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”.
– Theo từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”.
– Trong tiếng Anh, tích hợp được viết là “integration” một từ gốc Latin (integer) có nghĩa là “whole” hay “toàn bộ, toàn thể”. Có nghĩa là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống để bảo đảm sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ thống ấy.
– Đưa tư tưởng sư phạm tích hợp vào trong quá trình dạy học là cần thiết. dạy học tích hợp là một xu hướng của lí luận dạy học và được nhiều nước trên thế giới thực hiện.
1.1.2. Dạy học tích hợp (lồng ghép):
1. Lồng ghép các nội dung cần thiết vào những nội dung vốn có của một môn học. Thí dụ: lồng ghép nội dung giáo dục dân số, giáo dục môi trường , bảo vệ sức khỏe, giáo dục tiết kiệm… vào nội dung các môn học: địa lý, sinh học, vật lý, hóa học, toán, ngoại ngữ, giáo dục công dân…
2. Xây dựng môn học tích hợp từ các môn học truyền thống.
3. Giáo viên có thể tích hợp các nội dung ở các môn học khác nhau, hoặc các kiến thức khác liên quan đến bài giảng để chuyển tải đến học sinh những chủ đề giáo dục lồng ghép thông qua các hình thức truyền đạt bằng trình chiếu, giảng dạy, thảo luận, dạy học theo dự án.
a) Mục đích của dạy học tích hợp
Cùng với xu thế đổi mới về giáo dục tại Việt Nam, thì chương trình học môn Công nghệ trong hệ thống giáo dục được thiết kế theo quan điểm kết hợp môn học và mô đun kỹ năng hành nghề. Các mô đun được xây dựng theo quan điểm hướng đến năng lực thực hiện. Mô đun là một đơn vị học tập có tính trọn vẹn, tích hợp giữa lý thuyết và thực hành để người học sau khi học xong có năng lực thực hiện được công việc cụ thể của nghề nghiệp. Như vậy dạy học các mô đun thực chất là dạy học tích hợp nội dung để nhằm hướng đến mục đích sau:
– Gắn kết đào tạo với lao động.
– Học đi đôi với hành, chú trọng năng lực hoạt động.
– Dạy học hướng đến hình thành các năng lực nghề nghiệp, đặc biệt năng lực hoạt động nghề.
– Khuyến kích người học học một cách toàn diện hơn (Không chỉ là kiến thức chuyên môn mà còn học năng lực từ ứng dụng các kiến thức đó).
– Nội dung dạy học có tính động hơn là dự trữ.
– Người học tích cực, chủ động, độc lập hơn… b) Đặc điểm của dạy học tích hợp – Lấy người học làm trung tâm:
Dạy học lấy người học làm trung tâm được xem là phương pháp đáp ứng yêu cầu cơ bản của mục tiêu giáo dục nhất là đối với giáo dục nghề nghiệp, có khả năng định hướng việc tổ chức quá trình dạy học thành quá trình tự học, quá trình cá nhân hóa người học. Dạy học lấy người học là trung tâm đòi hỏi người học là chủ thể của hoạt động học, họ phải tự học, tự nghiên cứu để tìm ra kiến thức bằng hành động của chính mình, người học không chỉ được đặt trước những kiến thức có sẵn ở trong bài giảng của giáo viên mà phải tự đặt mình vào tình huống có vấn đề của thực tiễn, cụ thể và sinh động của nghề nghiệp rồi từ đó tự mình tìm ra cái chưa biết, cái cần khám phá học để hành, hành để học, tức là tự tìm kiếm kiến thức cho bản thân.
Trong dạy học lấy người học làm trung tâm đòi hỏi người học tự thể hiện mình, phát triển năng lực làm việc nhóm, hợp tác với nhóm, với lớp. Sự làm việc theo nhóm này sẽ đưa ra cách thức giải quyết đầy tính sáng tạo, kích thích các thành viên trong nhóm hăng hái tham gia vào giải quyết vấn đề.
Sự hợp tác giữa người học với người học là hết sức quan trọng nhưng vẫn chỉ là ngoại lực, điều quan trọng nhất là cần phải phát huy nội lực là tính tự chủ, chủ động nỗ lực tìm kiếm kiến thức của người học. Còn người dạy chỉ là người tổ chức và hướng dẫn quá trình học tập, đạo diễn cho người học tự tìm kiếm kiến thức và phương thức tìm kiếm kiến thức bằng hành động của chính mình. Người dạy phải dạy cái mà người học cần, các doanh nghiệp đang đòi hỏi để đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực có chất lượng cao cho nền kinh tế- xã hội chứ không phải dạy cái mà người dạy có. Quan hệ giữa người dạy và người học được thực hiện dựa trên cơ sở tin cậy và hợp tác với nhau. Trong quá trình tìm kiếm kiến thức của người học có thể chưa chính xác, chưa khoa học, người học có thể căn cứ vào kết luận của nguời dạy để tự kiểm tra, đánh giá rút kinh nghiệm về cách học của mình. Nhận ra những sai sót và biết cách sửa sai đó chính là biết cách học.
Dạy học tích hợp biểu hiện cách tiếp cận lấy người học là trung tâm, đây là xu hướng chung có nhiều ưu thế so với dạy học truyền thống.