1. MÔ TẢ SÁNG KIẾN 
2. Tình trạng giải pháp đã biết  

Môn ngữ Văn là môn học quan trọng trong chương trình học tập của bậc học trung học phổ thông. Môn Văn trong nhà trường không chỉ trang bị cho học sinh những tri thức, lí luận về văn học, tác phẩm văn chương, rèn luyện về tư duy ngôn ngữ… mà còn là môn học quan trọng góp phần hình thành nhân cách, bồi đắp tâm hồn cho học sinh. Người xưa thường nói văn học là nhân học, văn học chính là mảnh đất màu mỡ để nuôi dưỡng, ươm mầm sự phát triển nhân cách con người. Bởi vậy môn Ngữ văn ở bậc trung học có ý nghĩa rất quan trọng. Nhà trường, thầy cô giáo giảng dạy đang có những đổi mới căn bản, toàn diện việc dạy và học Văn. Môn Văn lại là môn học có những đặc thù riêng trong quá trình dạy – học. Trong xã hội hiện đại ngày nay, trước sự tác động của thời đại kinh tế thị trường, hội nhập sâu rộng, môn Văn cũng chịu sự tác động của những yếu tố khách quan và chủ quan làm ảnh hưởng đến chất lượng bộ môn. Nhưng hơn bao giờ hết, xã hội đang ngày càng thấy rõ vai trò của bộ môn Ngữ văn trong việc giáo dục nhân cách, tâm hồn con người trong thời kì hội nhập. 

Văn học dân gian là những viên ngọc quý được chắt lọc qua qua không gian và thời gian lịch sử.  Văn học dân gian kết tinh vẻ đẹp trí tuệ và tâm hồn của cha ông ta từ ngàn xưa, góp phần tạo tiền đề cho văn học viết và làm cho diện mạo nền văn học dân tộc trở nên đa dạng và phong  phú.  Xuất phát từ điều đó mà Sách giáo khoa ngữ văn 10 Cơ bản đã lựa chọn và giới thiệu một số thể loại văn học dân gian tiểu biểu vào chương trình giảng dạy. Đặc biệt giới thiệu khá đầy đủ các thể loại tự sự dân gian tiêu biểu (như sử thi, truyền thuyết, truyện cổ tích). Chính vì vậy việc học tập tác phẩm văn học dân gian trong nhà trường cũng có một vị trí rất quan trọng. Văn học dân gian là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng, vốn đã rất quen thuộc và gắn bó với các em học sinh. Thông qua quá trình đọc – hiểu các  phẩm văn học dân gian giúp cho học sinh thấy được vẻ đẹp tâm hồn và trí tuệ của cha ông ta gửi gắm trong đó. Đồng thời  từ thủa bé thơ văn học dân gian đã là mảnh đất màu mỡ để ươm mần, và nôi dưỡng thế giới tâm hồn, nhân cách tốt đẹp cho học sinh. 

Trong những năm học gần đây Bộ Giáo dục và đào tạo có sự quan tâm đặc biệt và đưa ra các giải pháp thiết thực nâng cao chất lượng bộ môn ngữ Văn trong nhà trường phổ thông. Một trong những giải pháp được chú trọng và thúc đẩy là đổi mới phương pháp dạy và học .Trong quá trình giảng dạy bộ môn Ngữ văn tại trường THPT Sơn Thịnh tôi nhận thấy: 

+ Đa số các em học sinh đều là những học sinh có ý thức trong học tập. Tuy nhiên các em chưa thực sự hứng thú, thậm trí còn gặp không ít khó khăn trong việc học tập các bộ nôn khoa học xã hội, Nguyện nhân của thực trạng trên có thể do chưa có phương pháp học tập bộ môn hợp lí nên kết qủa học tập chưa cao. Cũng có khi môn ngữ Văn trở thành nỗi ám ảnh, học sinh có tâm lí sợ học môn Văn. 

+ Các em chưa thật sự đầu tư cho môn học, thậm chí còn chủ quan. Có phương pháp dạy và học bộ môn phù hợp thì sẽ là yếu tố tiên quyết giúp các em học tốt môn Văn. Nhưng đa số các em chưa tìm được phương pháp học tập phù hợp với môn học vốn có những đặc thù riêng này. Nên việc học tập bộ môn Ngữ văn chưa tạo được thật nhiều hứng thú và chưa thực sự thiết thực, ý nghĩa đối với các em. Đứng trước thực trạng đó người giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn Ngữ văn cũng có nhiều băn khoăn, trăn trở, tìm tòi đổi mới phương pháp dạng dạy theo hướng tích cực,nhằm khơi gợi được hứng thú và tích cực chủ động của học sinh. Theo tôi hứng thú học tập chính là yếu tố tiên quyết, khơi gợi được học sinh tích cực chủ động khám phá tri thức và hình thành kĩ năng, từ đó thêm hiểu và thêm yêu bộ môn Văn. 

+ Trong quá trình học các tiết đọc hiểu, các em chưa có tâm thế, và hứng thú tiếp nhận các tác phẩm văn học. Do chưa có tâm thế đúng khi tiếp nhận tác phẩm văn học đã trở  một rào cản cho quá trình đọc – hiểu tác phẩm văn học trên lớp. 

Thêm nữa trong quá trình giảng dạy truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy  trong chương trình SGK ngữ văn 10 tôi nhận thấy. 

+ Truyền thuyết là tác phẩm khá  quen thuộc với học sinh. Ngay từ thủa nằm nôi, bên cánh võng qua lời ru của mẹ, lời kể của bà, các em đã được đắm mình trong những câu truyện truyền thuyết. Sự quen thuộc và gần gũi của tác phẩm đối với mỗi học sinh một mặt sẽ tạo tiền đề và tâm thế để tiếp nhận tác phẩm một cách dễ dàng hơn, song cũng có điều để tạo hứng thú và sự lôi cuốn khi đọc – hiểu tác phẩm trên lớp tránh được sự nhàm chán, đơn điệu là điều không phải bài giảng nào cũng làm được. Truyền thuyết là  tác phẩm văn học dân gian đơn giản về cốt truyện, tình tiết không phức tạp và li kì và nhân vật được phân tuyến một cách rõ ràng, đều là nhân vật có đời sống nội tâm một chiều. Bởi vậy quá trình đọc – hiểu không bám theo đặc trưng và thi pháp thể loại thì việc tìm hiểu tác phẩm sẽ phiến diện, nhàm chán, đơn giản. Điều đó có nghĩa là truyền thuyết vốn rất quen thuộc nhưng để có một bài giảng hấp dẫn, đúng đặc trưng thể loại, đặc biết phát huy được sự tham gia tích cực hoạt động của học sinh trong quá trình dạy và học là điều không dễ và ai cũng có thể thực hiện được.  

+Chất lượng bộ môn luôn là vấn đề quan tâm hàng đầu. Nhà trường, tổ chuyên môn trong những năm học vừa qua đã có những biện pháp thiết thực để nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn. Tổ chuyên môn, giáo viên giảng dạy có kế hoạch chuyên môn, kế hoạch cá nhân phù hợp với thực tế giảng dạy. Đứng trước những khó khăn về việc học tập thể loại truyền thuyết trong chương trình Ngữ văn 10. Theo tôi giáo viên cần có sự đổi mới trong cách thức đọc – hiểu  tác phẩm  theo đúng đặc trưng thể loại và dạy học tích cực phát huy được tính chủ động, sáng tạo cho học sinh.  Điều đó sẽ góp phần vào việc tạo được hứng thú và giúp học sinh có cách khắc sâu và ghi nhớ kiến thức tác phẩm. Quan trọng hơn là góp phần trả lại vẻ đẹp đích thực của tác phẩm văn học dân gian. Bởi văn học dân gian mãi là những viên ngọc quý được chắt lọc qua không gian và thời gian lịch sử. 

Vậy việc đổi mới dạy – học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh là vấn đề được chú trọng và quan tâm. Dạy học theo đặc trưng thể loại sẽ giúp học sinh có cái nhìn  đúng đắn về bản chất, vẻ đẹp tác phẩm văn học. Từ đó có cơ sở để đọc-  hiểu các tác phẩm cùng thể loại, tức là có kĩ năng và tri thức để tự khám phám những tác phẩm khác và có khả năng tự tập suốt đời. Đó là điều rất quan trọng và thiết thực. Nếu giáo viên không mạnh dạn đổi mới phương pháp dạy  và cách thức tiếp cận và khai thác tác phẩm , áp dụng những phương pháp dạy hoc tích cực  thì chính giáo viên đã đánh mất vẻ đẹp của các tác phẩm, làm học sinh mất hứng thú và ngày càng  có khoảng cách và xa lạ với tinh hóa tân hồn và trí tuệ của cha ông ta ngày xưa.  Xuất phát từ thực tiễn trên, tôi chọn áp dụng sáng kiến: “ Một số biện pháp đổi mới dạy – học truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu Châu – Trọng Thủy trong chương trình Ngữ văn 10 THPT” 

2. Nội dung giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến 

• 1.Những đặc điểm của văn bản “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy” 

Văn bản “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy” là một văn bản thuộc thể loại truyền thuyết của văn học dân gian Việt Nam. Một trong những đặc điểm nổi bật của thể loại truyền thuyết là không chú trọng tính chính xác như các văn bản lịch sử, truyền thuyết phản ánh lịch sử theo một cách riêng, độc đáo: những câu chuyện trong lịch sử dựng nước, giữ nước của ông cha ta được khúc xạ qua lời kể của nhiều thế hệ để rồi kết tinh thành những hình tượng nghệ thuật đặc sắc, nhuốm màu thần kì mà vẫn thấm đẫm cảm xúc đời thường. Đặc biệt, chỉ có thể hiểu đúng và sâu sắc nội dung cùng nghệ thuật của truyền thuyết khi xem xét tác phẩm trong mối quan hệ ảnh hưởng qua lại với môi trường lịch sử – văn hóa mà nó sinh thành, lưu truyền và biến đổi. Như vậy, đây là sẽ là cơ hội để học sinh tìm hiểu, trải nghiệm thực tiễn để có những ý tưởng sáng tạo vận dụng vào quá trình đọc hiểu văn bản, từ đó hình thành và phát triển năng lực cho học sinh. 

Mặt khác, văn bản “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy” đề cập đến quá trình dựng nước và giữ nước của cha ông, trong quá trình đó văn bản đã đặt ra nhiều vấn đề có tính thời sự, có ý nghĩa sâu sắc, có khả năng liên hệ thực tế tốt, gắn với ý thức, vai trò của mỗi cá nhân. Trong quá trình tìm hiểu văn bản, học sinh luôn được đặt vào nhiều tình huống mà qua đó các em phát huy được tư duy sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề. Chính điều này rất phù hợp cho việc tổ chức các hoạt động qua đó góp phần hình thành và phát triển năng lực cho học sinh. 

2.2. Một số phương pháp dạy học phát triển năng lực cho học sinh qua văn bản “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy” 

Để vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực nhằm hình thành và phát triển năng lực cho học sinh qua văn bản “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy”, GV sẽ chia lớp ra thành 4 nhóm, GV hướng dẫn cho học sinh kĩ thuật làm việc nhóm và giao cho các nhóm tự bầu nhóm trưởng, thư kí. Sau đó, GV sẽ giao nhiệm vụ cụ thể cho mỗi nhóm theo tiến trình bài học để các em được trải nghiệm sáng tạo. Để tổ chức thực hiện có hiệu quả, phong phú, đa dạng ,GV đặc biệt chú ý giao các yêu cầu về nhà cho các nhóm chuẩn bị. 

2.2.1. Hoạt động tổ chức trò chơi 

Hoạt động này được tổ chức thực hiện không chỉ tạo được không khí thân thiện, sôi nổi, sự hứng thú cho học sinh khi bắt đầu vào bài học mới, mà còn giúp hình thành và phát triển năng lực hợp tác, năng lực giao tiếp tiếng Việt cho các em. 

GV sử dụng các mảnh ghép của 4 bức tranh khác nhau có nội dung về văn bản “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy” Sau đó GV tổ chức trò chơi ghép tranh cho 4 nhóm, cụ thể: mỗi nhóm sẽ ghép một bức tranh khác nhau và cả 4 nhóm đều phải hoàn thành trong thời gian 3 phút. 

2.2.2. Hoạt động tham quan qua Internet và thực tế 

Để hiểu đúng và sâu sắc nội dung cùng nghệ thuật của truyền thuyết cần phải xem xét tác phẩm trong mối quan hệ ảnh hưởng qua lại với môi trường lịch sử – văn hóa mà nó sinh thành, lưu truyền và biến đổi. Đối với văn bản “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy”, học sinh cần tìm hiểu  môi trường lịch sử – văn hóa có liên quan đó là Làng Cổ Loa, huyện Đông Anh, ngoại thành Hà Nội và di tích đền Đông Cuông thuộc xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.  

Đối với hai di tích lịch sử – văn hóa này, từ trước đến nay khi học văn bản học sinh chủ yếu chỉ được nghe nói đến, nhìn thấy và tìm hiểu thông qua lời kể của GV hay trên sách báo, mạng internet. Trong đề tài này, với điều kiện cho phép về kinh tế, địa lí, sự giúp đỡ của Ban giám hiệu nhà trường, phụ huynh, GV cho các nhóm học sinh của hai lớp 10B2 của trường THPT Sơn Thịnh, năm học 2020 – 2021 tham quan di tích đền Cuông trong thời gian một ngày. Với di tích Cổ Loa học sinh được tiếp cận qua lời kể của GV, trên sách báo, mạng internet. Qua hoạt động này, học sinh được tiếp xúc với di tích lịch sử – văn hóa giúp các em có những hiểu biết phong phú từ trải nghiệm thực tế, qua đó giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước và truyền thống lịch sử. Đặc biệt, thông qua hoạt động tham quan này sẽ giúp hình thành và phát triển được năng lực tự quản lý, năng lực hợp tác, năng lực giao tiếp tiếng Việt, năng lực tự học, năng lực sáng tạo và năng lực cảm thụ thẩm mỹ cho học sinh.  

Qua buổi tham quan học sinh sẽ tiến hành kết hợp với các hoạt động trải nghiệm sáng tạo khác như hoạt động làm phóng viên để tìm hiểu và thu thập thông tin về những vấn đề liên quan đến di tích đền Đông Cuông. Sản phẩm