SKKN Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học về sử dụng an toàn và tiết kiệm điện qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chương trình Vật Lí THPT

PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Lí do chọn đề tài
Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, đổi mới phương pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Mục tiêu của cấp THPT là “ Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi thường năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, năng lực và kĩ năng thực hành vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời.” Vật Lí là môn học được lựa chọn theo nguyện vọng và định hướng nghề nghiệp của học sinh. Để đáp ứng mục tiêu giáo dục trong chiến lược phát triển giáo dục mới chuyển từ chương trình tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học, lấy người học làm trung tâm, gắn lý thuyết với thực tiễn, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, hướng đến sự hình thành và phát triển năng lực của học sinh. Từ đó, HS biết ứng xử với tự nhiên một cách đúng đắn, khoa học và có khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích của mình cũng như điều kiện và hoàn cảnh của bản thân, gia đình. Vì vậy, các phương pháp giáo dục chủ yếu được lựa chọn theo các định hướng như định hướng hoạt động và định hướng dạy học tích cực.
Triển khai việc hoạt động trải nghiệm sáng tạo chính là thực hiện quan điểm, định hướng: “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động và sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”.
Việc đưa hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào trong chương trình giáo dục của nhà trường góp phần khắc phục những tồn tại của chương trình giáo dục hiện nay, đáp ứng yêu cầu cấp thiết của đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Các hoạt động trải nghiệm giúp học sinh tăng cường khả năng quan sát, học hỏi và cọ xát với thực tế, thu lượm và xử lí thông tin từ môi trường xung quanh từ đó đi đến hành động sáng tạo và biến đổi thực tế mà các em quan sát được. Hoạt động trải nghiệm cũng làm cho nội dung giáo dục không bị bó hẹp trong chương trình sách giáo khoa mà gắn liền với thực tiễn đời sống xã hội. Việc dạy học gắn lý thuyết với thực tiễn giúp học sinh trong quá trình trải nghiệm thể hiện được giái trị bản thân, thiết lập được mối quan hệ cá nhân với cá nhân khác và với tập thể, mối quan hệ giữa môi trường học tập và môi trường sống.
Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy ở các trường phổ thông hiện nay, hầu hết các GV chỉ chú trọng việc cung cấp kiến thức lí thuyết cho HS, rèn luyện kĩ năng làm các bài thi, bài kiểm tra bằng các câu hỏi lí thuyết, trắc nghiệm …theo logic, khuôn mẫu nên việc rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức Vật Lí vào thực tiễn đời sống, vào giải quyết các vấn đề thực tiễn còn chưa được chú trọng, HS chưa biết cách làm việc độc lập một cách khoa học để lĩnh hội tri thức, chưa được hướng dẫn cũng như làm quen với các phương pháp nghiên cứu khoa học, áp dụng các thành tựu khoa học vào thực tiễn. Từ những lí do đó chúng tôi chọn đề tài “ Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học về sử dụng an toàn và tiết kiệm điện qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chương trình Vật Lí THPT” với mong muốn góp phần vào việc đổi mới nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Vật lí ở trường THPT, nâng cao nhận thức và ý thức về sử dụng an toàn và tiết kiệm điện năng của các em học sinh ở gia đình và trường học, nhất là trong giai đoạn dịch bệnh xảy ra học sinh phải học online ở nhà, đồng thời tạo thêm niềm yêu thích hứng thú với môn học đầy tính sáng tạo này.
1.2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm của học sinh, đề xuất xuất những thay đổi phù hợp trong quá trình thực hiện:
– Đề xuất những biện pháp phù hợp trong nội dung an toàn và sự dụng điện theo tiếp cận dạy học trải nghiệm sáng tạo cho học sinh THPT, góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học môn Vật Lí cũng như phát triển năng lực của học sinh trường THPT.
– Rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm việc theo nhóm một cách có hiệu quả từ đó hình thành năng lực hợp tác trong học tập và trong công việc hàng ngày.
– Định hướng cho học sinh cách tìm tòi, khai thác các tài liệu liên quan đến vấn đề học tập và định hướng cách khai thác thông tin từ tài liệu thu thập được một cách có hiệu quả.
– Giúp học sinh tự tin giao tiếp trước đám đông và khả năng thuyết trình các sản phẩm do chính các em tìm tòi.
– Và hơn hết các em có thể tự hào về những sản phẩm do chính tay mình làm ra và sử dụng những sản phẩm đó với nhiều mục đích khác nhau hoặc sẽ định hướng nghề nghiệp sau khi ra trường.
1.3. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Tìm hiểu cơ sở lí luận về hoạt động trải nghiệm ở trường THPT
– Tìm hiểu thực trạng về dạy học trải nghiệm sáng tạo trong trường THPT.
– Nghiên cứu chương trình và sách giáo khoa Vật Lí 11 và chương trình giáo dục phổ thông 2018.
– Nghiên cứu các phương pháp và cách thức lồng nội dung tổ chức các hoạt động trải nghiệm vào nội dung dạy học.
– Xây dựng các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo.
– Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả của các HĐTNST đã xây dựng trong chủ đề.
– Kết luận và đề xuất.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
– Nghiên cứu cơ sở lí luận của phương pháp dạy học TNST, nghiên cứu tài liệu, sách giáo khoa, sách tham khảo có liên quan.
– Phương pháp quan sát, điều tra thực trạng ở trường phổ thông, các phương pháp hỗ trợ, thăm dò ý kiến GV, HS.
– Phương pháp thống kê toán học và xử lý kết quả.
1.5. Kế hoạch nghiên cứu
TT Thời gian Nội dung công việc Sản phẩm
1 Tháng 5/2021 Tìm hiểu tài liệu, thực trạng và chọn đề tài, viết đề cương nghiên cứu. – Bản đề cương chi tiết của đề tài.
2 Tháng
6,7,8/2021 – Nghiên cứu lí luận dạy học, PPDH tích cực của bộ môn.
– Khảo sát thực trạng, tổng hợp số liệu năm trước.
– Trao đổi với đồng nghiệp và đề xuất sáng kiến kinh nghiệm. – Tập hợp lý thuyết của đề tài.
– Xử lý số liệu khảo sát được.
– Tổng hợp ý kiến của đồng nghiệp. 3 Tháng 9,10,11,12/2021 – Kiểm tra trước thực nghiệm.
– Áp dụng thực nghiệm trên các lớp 11 thuộc các trường chúng tôi công tác. – Bản thảo sáng kiến. – Tổng hợp và xử lý kết quả thử nghiệm đề tài.
4 Tháng
1, 2 /2022 Hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm Sáng kiến kinh nghiệm chấm cấp trường
5 Tháng 3/2022 Chỉnh sửa, bổ sung sáng kiến kinh nghiệm sau khi chấm cấp trường Hoàn thành sáng kiến nộp Sở
1.6. Đóng góp của đề tài
– Về mặt lý luận: Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận về thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học về an toàn và tiết kiệm điện ở trường THPT đáp ứng yêu cầu của chương trình GDPT mới năm 2018.
– Về mặt thực tiễn: Cung cấp những giá trị cụ thể về mức độ thành công của việc đưa giáo án lồng ghép tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào thực tiễn giảng dạy Vật lí THPT.
Đây là phương pháp dạy học gắn nhiều với thực tiễn, đồng thời thấy rõ sự phát triển năng lực của mỗi học sinh. Qua đó, giúp học sinh rèn luyện, phát triển bản thân, định hướng nghề nghiệp, chuẩn bị hành trang tốt nhất khi rời ghế nhà trường. Đặc biệt, trong thời đại hiện nay, công nghệ thông tin và khoa học kĩ thuật phát triển, là yếu tố rất thuận lợi để thực hiện phương pháp dạy học này, nâng cao hiệu quả dạy học.
PHẦN 2: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN
2.1.1. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo
2.1.1.1. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo xuất hiện trong một số văn bản chỉ đạo của Bộ GD-ĐT khoảng vài ba năm gần đây. Cùng với việc “dạy học tích hợp liên môn”, “dạy học gắn với sản xuất kinh doanh”, “dạy học với di sản”, “trải nghiệm sáng tạo” là việc được nhiều nhà trường thực hiện. Trong dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, hoạt động trải nghiệm sáng tạo được xếp vào nhóm môn học bắt buộc có phân hóa, trải từ tiểu học đến THPT.
Hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng ) là những hoạt động có chủ đích, có kế hoạch hoặc có sự định hướng của nhà giáo dục, được thực hiện thông qua những cách thức phù hợp để chuyển tải nội dung giáo dục tới người học nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục. Trải nghiệm được hiểu là kết quả của sự tương tác giữa con người với thế giới khách quan. Sự tương tác này bao gồm cả hình thức và kết quả các hoạt động thực tiễn trong xã hội, bao gồm cả kỹ thuật và kỹ năng, cả những nguyên tắc hoạt động và phát triển thế giới khách quan. Trải nghiệm là kiến thức kinh nghiệm thực tế; là thể thống nhất bao gồm kiến thức và kỹ năng được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Sáng tạo là biểu hiện của tài năng trong những lĩnh vực đặc biệt nào đó, là năng lực tiếp thu tri thức, hình thành ý tưởng mới và muốn xác định được mức độ sáng tạo cần phải phân tích các sản phẩm sáng tạo. Sáng tạo là một thuộc tính nhân cách tồn tại trong tiềm năng con người.
Theo dự thảo chương trình giáo dục phổ thông mới hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục trong đó trong đó dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng học sinh được trực tiếp hoạt động thực tiễn trong nhà trường hoặc trong xã hội qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, các kĩ năng và tích lũy kinh nghiệm riêng của cá nhân.
Trên cơ sở phân tích các khái niệm thuật ngữ có thể đưa ra các định nghĩa về hoạt động trải nghiệm sáng tạo như sau:
“Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục, trong đó nội dung và cách thức tổ chức tạo điều kiện cho từng học sinh được tham gia trực tiếp và làm chủ thể của hoạt động, tự lên kế hoạch, chủ động xây dựng chiến lược hành động cho bản thân và cho nhóm để hình thành và phát triển những phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, giá trị, kĩ năng sống và những năng lực cần có của công dân trong xã hội hiện đại, qua hoạt động học sinh phát huy khả năng sáng tạo để thích ứng và tạo ra cái mới, giá trị cho cá nhân và cộng đồng”.
2.1.2.2. Đặc điểm chung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo – Nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo mang tính tích hợp.
– Hình thức học qua hoạt động trải nghiệm rất đa dạng .
– Học qua trải nghiệm là quá trình tích cực và hiệu quả .
– Học qua trải nghiệm đòi hỏi khả năng phối hợp liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.
Tóm lại học từ trải nghiệm là phương thức học hiệu quả, nó giúp hình thành năng lực cho trẻ. Học từ trải nghiệm có thể thực hiện đối với bất cứ lĩnh vực tri thức nào, khoa học hay đạo đức, kinh tế xã hội … học từ trải nghiệm củng cần được tiến hành có tổ chức, có hướng dẫn theo quy trình nhất định của nhà giáo dục thì hiệu quả của việc học qua trải nghiệm sẽ tốt hơn. Hoạt động giáo dục nhân cách học sinh chỉ có thể tổ chức qua trải nghiệm.
2.1.2. Vai trò và xu thế tất yếu của dạy học trải nghiệm sáng tạo trong thời gian tới của hoạt động trải nghiệm sáng tạo
– Cầu nối nhà trường, kiến thức các môn học…. với thực tiễn cuộc sống một cách có tổ chức, có định hướng…. góp phần tích cực vào hình thành và củng cố năng lực và phẩm chất nhân cách.
– Giúp giáo dục thực hiện được mục đích tích hợp và phân hoá của mình nhằm phát triển năng lực thực tiễn và cá nhân hoá, đa dạng hoá tiềm năng sáng tạo.
– Nuôi dưỡng và phát triển đời sống tình cảm, ý chí tạo động lực hoạt động, tích cực hoá bản thân.
2.1.3. Kết quả của hoạt động trải nghiệm sáng tạo
– Giúp học sinh trang bị đầy đủ kiến thức về hoàn cảnh, môi trường sống , xây dựng những tình cảm đạo đức trong sáng , thân thiện, yêu cuộc sống, thiên nhiên.
– Hình thành và rèn dũa thêm nhiều kĩ năng trong quá trình thực hiện.
– Giảm thiểu những áp lực trong việc học.
– Kích thích nhiều giác quan của học sinh, tạo mối liên kết các giác quan lại với nhau để thu được kết quả học tốt nhất trong quá trình tiếp thu kiến thức.