SKKN Phát triển tư duy logic cho học sinh THPT thông qua việc sử dụng hệ thống bài tập phần hiđrocacbon Hóa học 11

Phần I ĐẶT VẤN ĐỀ Giáo dục có một vai trò rất quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực với đầy đủ các phẩm chất và năng lực cần thiết. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ: “ Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển GD & ĐT nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; phát triển GD & ĐT phải gắn với nhu cầu phát triển KT – XH, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, với tiến bộ khoa học, công nghệ; phấn đấu trong những năm tới, tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả GD & ĐT”.
Như vậy, phát triển năng lực tư duy cho người học là mục đích cao nhất của việc dạy học. Hóa học là môn khoa học thực nghiệm, có một vai trò quan trọng trong hệ thống các môn khoa học cơ bản, góp phần hình thành thế giới quan khoa học và tư duy khoa học cho người học. Bài tập hóa học được xây dựng nhằm mục đích giúp người học nắm vững tri thức, rèn luyện năng lực tư duy linh hoạt, sáng tạo và nâng cao khả năng ứng dụng lý thuyết vào thực tiễn cuộc sống. Trong nhiều năm gần đây, việc đổi mới phương pháp để nâng cao hiệu quả dạy học nói chung, dạy học hóa học nói riêng đã được chú ý, đầu tư nhiều nhưng chưa thực sự chú trọng rèn luyện năng lực tư duy logic cho học sinh. Với mong muốn xây dựng một hệ thống bài tập có chất lượng phục vụ tốt cho việc phát triển năng lực tư duy logic, rèn trí thông minh cho học sinh THPT, đồng thời làm phong phú thêm cho hệ thống bài tập Hóa học hiện nay, tôi chọn đề tài “ Phát triển tư duy logic cho học sinh THPT thông qua việc sử dụng hệ thống bài tập phần hiđrocacbon Hóa học 11” làm đề tài nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Sử dụng hệ thống bài tập hóa học phát triển tư duy logic cho học sinh trong dạy học phần hiđrocacbon Hóa học 11 nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn học Hóa học ở trường THPT.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Nghiên cứu cơ sở lý luận về BTHH và việc phát triển tư duy cho HS THPT trong quá trình dạy học hóa học.
– Tìm hiểu thực trạng sử dụng BTHH ở trường THPT hiện nay.
– Tìm hiểu cấu trúc, nội dung chương trình phần hiđrocacbon Hóa học 11 THPT.
– Sử dụng hệ thống bài tập phần hiđrocacbon Hóa học 11 để phát triển tư duy logic cho
học sinh THPT.
– Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra kết quả của đề tài nghiên cứu.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Hệ thống bài tập hóa học phần hiđrocacbon Hóa học 11 để phát triển năng lực tư duy logic cho học sinh THPT.
5. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết.
– pháp nghiên cứu thực tiễn.
– Phương pháp thống kê toán học. Thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính thực tiễn và
hiệu quả của phương án đã đề xuất.
6. Thời gian nghiên cứu và hoàn thành đề tài
– Đề tài được bắt đầu thử nghiệm và tiến hành từ năm 2020 sau khi tìm hiểu về định hướng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
– Báo cáo kết quả năm 2021.
7. Đóng góp mới của đề tài
1
– Đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực tư duy logic cho học sinh.
– Sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần hiđrocacbon Hóa học 11 trong dạy học giúp học sinh vận dụng kiến thức, phát triển năng lực tư duy logic.
2

Phần II NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
I. Tư duy và năng lực tư duy logic
1.1. Tư duy
1.1.1. Khái niệm: Tư duy là quá trình tâm lý phản ánh những thuộc tính bản chất, những mối liên hệ và quan hệ bên trong có tính quy luật của sự vật, hiện tượng trong hiện thực khách quan mà trước đó ta chưa biết.
Tư duy là khâu cơ bản của của quá trình nhận thức, nắm bắt được quá trình đó, GV sẽ hướng dẫn HS tư duy khoa học trong suốt quá trình học tập
1.1.2. Các đặc điểm của tư duy
– Tư duy phản ánh khái quát
– Tư duy phản ánh gián tiếp
– Quá trình nhận thức cảm tính không tách rời với tư duy
1.1.3. Các thao tác tư duy
– Phân tích
– Tổng hợp
– So sánh
– Trừu tượng hóa – Khái quát hóa
1.2. Tư duy logic
1.2.1. Khái niệm:
1.2.2. Đặc trưng của tư duy logic
– Tính chặt chẽ
– Tính hệ thống
– Tính tất yếu
– Tính chính xác
Ta thấy, các tính chất đặc trưng nói trên của tư duy logic tạo thành một thể thống nhất và
có quan hệ chặt chẽ với nhau.
1.3. Năng lực
1.3.1. Khái niệm: NL là một thuộc tính tâm lí phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều yếu tố như tri thức, kỹ năng, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm đạo đức.
Năng lực không phải là một thuộc tính đơn nhất. Đó là một tổng thể của nhiều yếu tố có liên hệ tác động qua lại và hai đặc điểm phân biệt cơ bản NL là: tính vận dụng, tính có thể chuyển đổi và phát triển. Năng lực hành động bao gồm: NL tìm tòi, khám phá; NL xử lí thông tin, NL vận dụng và giải quyết vấn đề,….
1.3.2. Mối quan hệ giữa năng lực với kiến thức, kỹ năng, thái độ
Có thể nói kiến thức là cơ sở để hình thành năng lực, là nguồn lực để người học tìm được các giải pháp tối ưu để thực hiện nhiệm vụ hoặc có cách ứng xử phù hợp trong bối cảnh phức tạp. Khả năng đáp ứng phù hợp với bối cảnh thực là đặc trưng quan trong của năng lực, tuy nhiên, khả năng
Tư duy logic
là giai đoạn nhận thức lý tính, sử dụng các hình thức cơ bản, như
khái niệm, phán đoán, suy luận cùng các thao tác logic xác định của chủ thể, nhằm sản xuất các tri thức mới với mục đích phản ánh ngày càng sâu sắc hơn, chính xác hơn, đầy đủ hơn về hiện thực khách quan. Tư duy logic được logic học (hình thức) nghiên cứu. Nó xây dựng các quy luật, quy tắc chi phối quá trình nhận được tri thức suy diễn (tri thức nhận được bằng con đường gián tiếp). Các thao tác tư duy được logic học khái quát thành các phương pháp (cụ thể) của tư
duy, như quy nạp, diễn dịch, phân tích, tổng hợp,…
3

đó có được lại dựa trên sự đồng hóa và sử dụng có cân nhắc những kiến thức, kỹ năng cần thiết trong từng hoàn cảnh cụ thể, những kiến thức là cơ sở để hình thành và rèn luyện năng lực là những kiến thức mà người học phải năng động, tự kiến tạo, huy động được.
Trong một lĩnh vực hoạt động nào đó thì kiến thức, kỹ năng là cơ sở cần thiết để hình thành năng lực. Tuy nhiên, để thực hiện thành công các nhiệm vụ và giải quyết các vấn đề phát sinh trong thực tiễn thì còn cần đến việc sử dụng hiệu quả các nguồn kiến thức, kỹ năng cùng với thái độ, giá trị và trách nhiệm của bản thân nữa.
1.4. Năng lực tư duy logic
Năng lực tư duy logic thể hiện ở các kỹ năng:
– Biết phân tích các sự vật và hiện tượng qua các dấu hiệu đặc trưng của chúng – Khi xem xét một sự vật hiện tượng cần phải biết thay đổi góc nhìn
– Cách đi đến kết luận cần thiết bằng con đường ngắn nhất
– Biết xét đủ các điều kiện cần thiết để đạt được kết luận mong muốn
– Khả năng loại bỏ một số miền tìm kiếm vô ích khi xây dựng các phần ví dụ – Khả năng tìm đường đi mới khi đã quay lại điểm vừa xuất phát
II. Phát triển năng lực tư duy logic cho học sinh
2.1. Tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tư duy logic cho học sinh
– Trong thế giới ngày nay HS phải trạng bị đủ kiến thức để thi đua giành các cơ hội trong học tập, việc làm, được thừa nhận và trọng đãi. Hay nói một cách thực dụng là người học sẽ có điều kiện tốt hơn để thành công
– Trước các vấn đề xã hội, HS có thể đưa ra những quyết định thông minh và khả năng tư duy phê phán để giúp họ trở thành công dân tốt.
– Khi năng lực tư duy logic phát triển thì HS sẽ có khả năng lựa chọn những phương án tối ưu nhất trong con đường ngắn nhất và hạn chế tối đa mọi sai sót nhất.
– Do tư duy và ngôn ngữ có mối quan hệ qua lại mật thiết với nhau, nên ngôn ngữ của các em phát triển phát triển tốt khi các em có tư duy tốt.
2.2. Phát triển năng lực tư duy logic hóa học cho học sinh
Trước hết là giúp HS thông hiểu kiến thức một cách sâu sắc, không máy móc, biết cách vận dụng để giải quyết các bài tập hóa học, giải thích các hiện tượng trong thực hành và thực tiễn, qua đó kiến thức mà các em nhận được sẽ trở lên sinh động và bền vững hơn.
Khả năng lĩnh hội tri thức và khả năng vận dụng tri thức trở nên linh hoạt, có hiệu quả hơn khi tư duy logic của các em phát triển.
Khi tư duy logic phát triển thì năng lực tư duy logic phát triển, sẽ tạo ra kĩ năng và thói quen làm việc có suy nghĩ, có phương pháp, là tiềm lực tốt cho các hoạt động sáng tạo sau này của các em.
III. Bài tập hóa học
3.1. Khái niệm bài tập hóa học
BTHH là khái niệm rất rộng bao hàm tất cả và giải BTHH học sinh không chỉ đơn thuần vận dụng kiến thức cũ mà cả tìm kiếm kiến thức mới và vận dụng kiến thức cũ trong những tình huống mới.
3.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học ở trường phổ thông
Bài tập hóa học vừa là mục đích, vừa là nội dung, lại vừa là phương pháp dạy học hữu hiệu cho quá trình dạy học hóa học ở trường phổ thông và đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. BTHH có những ý nghĩa cơ bản sau:
– Ý nghĩa trí dục
– Ý nghĩa phát triển
– Ý nghĩa giáo dục
– Ý nghĩa đánh giá phân loại học sinh
4

3.3. Phân loại bài tập hóa học
– BTHH ở công đoạn dạy bài mới
– BTHH ở công đoạn ôn tập, hệ thống hoá kiến thức và kiểm tra đánh giá – Bài tập lý thuyết và bài tập thực nghiệm.
– Bài tập tái hiện kiến thức, bài tập rèn tư duy.
– Bài tập định tính và bài tập định lượng.
– Bài tập phân loại theo nội dung và theo dạng bài.
3.4. Cách sử dụng bài tập Hoá học ở trường THPT
Khi dạy học bài mới có thể dùng bài tập để vào bài, để tạo tình huống có vấn đề, để chuyển tiếp từ phần này sang phần kia, để củng cố bài, để hướng dẫn học sinh tự học ở nhà.
Việc sử dụng bài tập trong dạy học hoá học để đạt được các mục đích sau :
– Củng cố, mở rộng, đào sâu kiến thức và hình thành quy luật của các quá trình hoá học. – Rèn luyện các kỹ năng
– Hình thành và phát triển các năng lực
3.5. Quan hệ giữa bài tập hóa học với pháp triển năng lực tư duy logic cho học sinh
Để giúp HS phát triển năng lực tư duy, mà đỉnh cao là tư duy sáng tạo, thì cần phải tập luyện cho HS hoạt động tư duy sáng tạo, mà đặc trưng cơ bản nhất là tạo ra những phẩm chất tư duy mang tính mới mẻ. Vì vậy, GV cần phải tạo điều kiện để thông qua hoạt động này các năng lực trí tuệ được phát triển, HS sẽ có những sản phẩm tư duy mới, thể hiện ở:
– Năng lực phát hiện vấn đề mới. – Tìm ra hướng đi mới.
– Tạo ra kết quả mới.