SKKN Sử dụng kĩ thuật mảnh ghép để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong nội dung dạy học chương “Cấu trúc tế bào” Sinh học 10 – Bộ sách KẾT NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

Chương trình GDTH PT 2018 kèm theo thông tư 32/2018/Bộ GD-ĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018, nêu rõ mục tiêu chung của giáo dục phổ thông là nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế. Để nâng cao chất lượng giáo dục cần đầu tư nâng cao chất lượng đại trà bằng nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp là một vấn đề hết sức quan trọng; làm thế nào đề học sinh hứng thú say mê với môn Sinh học là vấn đề mà các thầy cô giáo dạy bộ môn trăn trở. 

Với chương trình giáo dục phổ thông 2018, mục tiêu chung là hình thành  và phát triển cho học sinh những năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo… Trong đó, năng lực hợp tác có vai trò hết sức quan trọng đối với học sinh. Phát triển năng lực hợp tác giúp các em rèn luyện và phát triển kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng giao tiếp, tạo điều kiện cho học sinh học hỏi giao lưu lẫn nhau, phát huy vai trò trách nhiệm, tính tích cực xã hội, giúp đỡ lẫn nhau, góp phần vào việc giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh, nâng cao kết quả học tập và chất lượng giáo dục của mỗi nhà trường. 

Có rất nhiều kĩ thuật dạy học tích cực, mỗi kĩ thuật có những ưu điểm riêng và tùy thuộc vào nội dung của mỗi bài học, tiết học để có thể lựa chọn các kĩ thuật dạy học phù hợp. Kĩ thuật mảnh ghép được coi là một trong những kĩ thuật dạy học tích cực, có hiệu quả cao trong tổ chức các hoạt động học cho học sinh từ đó hình thành và phát triển được các năng lực cốt lõi. Sử dụng kĩ thuật mảnh ghép trong dạy học tạo ra hoạt động đa dạng, phong phú, học sinh được tham gia vào các hoạt động với nhiệm vụ khác nhau và các mức độ yêu cầu khác nhau. Trong kĩ thuật mảnh ghép khiến học sinh chủ động, tích cực, nỗ lực tham gia và bị cuốn hút vào các hoạt động để hoàn thành vai trò trách nhiệm của mỗi cá nhân. Từ đó, tạo môi trường thuận lợi cho học sinh được hoạt động, được trải nghiệm để phát huy tính chủ động, sáng tạo, giải quyết vấn đề, trả lời câu hỏi và xây dựng câu hỏi để thảo luận, giải thích, tranh luận hoặc động não  trong lớp học; từ đó giúp học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức, đánh giá kết quả học tập lẫn nhau. 

Trong quá trình thiết kế tổ chức các hoạt động học tập, tôi nhận thấy các đơn vị kiến thức trong chương “Cấu trúc tế bào” chủ yếu là tìm hiểu về tế bào nhân sơ, tế bào nhân thực, tìm hiểu lần lượt về các bào quan. Mỗi bào quan đều tìm hiểu về cấu trúc và chức năng. Có rất nhiều kĩ thuật dạy học để áp dụng để tổ chức dạy học chương “Cấu trúc tế bào” đạt được hiệu quả và phát huy được năng lực học sinh. 

Tuy nhiên, tôi nhận thấy để phát triển năng lực hợp tác thì sử dụng kĩ thuật mảnh ghép là một trong những lựa chọn phù hợp và hiệu quả. 

Xuất phát từ những lý do trên, tôi nghiên cứu và thực hiện đề tài: 

“Sử dụng kĩ thuật mảnh ghép để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong nội dung dạy học chương “Cấu trúc tế bào” Sinh học 10 – Bộ sách KẾT NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG”  

2. Mục đích nghiên cứu: 

• Nghiên cứu và đề xuất  quy trình sử dụng kĩ thuật mảnh ghép nhằm phát triển năng  lực hợp tác. 
• Rèn luyện năng lực hợp tác của học sinh THPT. 
• Đề xuất  quá trình dạy học trong một số nội dung chương “Cấu trúc tế bào” phù hợp để dạy học bằng kĩ thuật mảnh ghép. 

3. Đối tượng nghiên cứu 

• Kĩ thuật mảnh ghép nhằm phát triển năng  lực hợp tác. 
• Năng lực hợp tác của học sinh THPT. 
• Quá trình dạy học chương “Cấu trúc tế bào” bằng kĩ thuật mảnh ghép. 

4. Nhiệm vụ nghiên cứu: 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học phát triển năng lực hợp  tác cho học sinh. 
• Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của kĩ thuật mảnh ghép trong dạy học cho học sinh. 
• Phân tích nội dung kiến thức phần “Cấu trúc tế bào” để làm cơ sở  xác định những nội dung để tổ chức hoạt động dạy học bằng kĩ thuật mảnh ghép nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. 
• Nghiên cứu quy trình tổ chức hoạt động dạy học bằng kĩ thuật mảnh ghép để phát triển năng  lực hợp tác cho học sinh. 
• Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài. 

5. Thời gian  và phạm vi nghiên cứu: 

– Thời gian nghiên cứu: 

+ Năm học 2022 – 2023, tại trường THPT Diễn Châu 5. – Phạm vi nghiên cứu: 

+ Chương II “Cấu trúc của tế bào” Sinh học 10. 

6. Giả thuyết khoa học 

– Nếu xây dựng được quy trình và sử dụng kĩ thuật mảnh ghép một cách hợp lí thì có thể phát triển được năng lực hợp tác cho học sinh. 

7. Phương pháp nghiên cứu 

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết 

• Nghiên cứu các tài liệu có liên quan làm cơ sở lý thuyết cho đề tài: Lý luận dạy học sinh học, các tài liệu hướng dẫn dạy học, các tài liệu dạy học tích cực… 
• Nghiên cứu nội dung “Chương II: Cấu trúc tế bào” để thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học. 
• Nghiên cứu các tài liệu liên quan khác: Các bài báo về  kĩ thuật dạy học phát triển năng lực hợp tác, tài liệu về ứng dụng cấu trúc tế bào … 

7.2. Phương pháp quan sát và điều tra sư phạm 

• Khảo sát, dự giờ các tiết học môn Sinh học ở trường THPT. – Trao đổi trực tiếp với các GV và HS về việc áp dụng kĩ thuật dạy học  tích cực để phát triển năng lực hợp tác trong dạy học Sinh học THPT. 
• Sử dụng phiếu điều tra đối với GV và HS. 

7.3. Phương pháp chuyên gia 

• Trao đổi trực tiếp, xin ý kiến của các chuyên gia phương pháp dạy học, giáo dục học và GV dạy bộ môn Sinh học ở một số trường THPT về khả năng tổ chức cũng như hiệu quả của việc tổ chức hoạt động dạy học  tích cực nhằm rèn luyện năng lực hợp tác. 
• Lấy ý kiến đánh giá của các giảng viên, các nhà khoa học, GV THPT có kinh nghiệm về khả năng tổ chức cũng như hiệu quả của việc tổ chức hoạt động dạy học tích cực nhằm rèn luyện năng lực hợp tác. 

• Phương pháp thực nghiệm sư phạm 

Tổ chức giảng dạy thực nghiệm, phát phiếu điều tra, so sánh, đối chiếu kết quả trước và sau quá trình thực nghiệm ở từng lớp và giữa các lớp nhằm kiểm tra tính đúng đắn và hiệu quả của đề tài. 

• Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học 

Thu thập và thống kê số liệu từ kết quả của tất cả các lần tiến hành thực nghiệm sau đó xử lý số liệu bằng phần mềm exel. 

8. Dự kiến đóng góp của đề tài 

• Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức các hoạt động dạy học để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học Sinh học THPT. 
• Xây dựng được quy trình sử dụng kĩ thuật mảnh ghép tổ chức dạy học chương “Cấu trúc tế bào” – Sinh học 10 để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. 
• Tổ chức được quá trình dạy học bằng kĩ thuật mảnh ghép để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. 
• Xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác bằng thiết kế rubric và bảng kiểm quan sát. 
• Tạo được không khí lớp học sôi nổi, học sinh sáng tạo, chủ động, tích cực, phát huy tốt năng lực của bản thân với phương châm “Học sâu, học thoải mái”.