SKKN Sử dụng tình huống thực tiễn theo hướng tích cực hóa để “khởi động” một số bài học môn vật lí 10

Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Lý do chọn đề tài
Năm học 2022 – 2023 là năm đầu tiên thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 đối với lớp 10. Cơ bản đây là chương trình giáo dục có sự thay đổi toàn diện, tiên tiến, hướng đến người học. Chương trình có mục tiêu rõ ràng cho từng cấp, bậc học. Đối với học sinh trung học phổ thông chương trình nhắm đến là phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động, khả năng thích ứng với những thay đổi trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới.
Đối với riêng bộ môn Vật lí, ở chương trình trung học phổ thông là một môn học thuộc nhóm môn Khoa học tự nhiên, được lựa chọn theo nguyện vọng của học sinh. Đây là giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, môn Vật lí giúp học sinh tiếp tục phát triển các phẩm chất, năng lực đã được định hình trong giai đoạn giáo dục cơ bản, củng cố các phẩm chất, kĩ năng cốt lõi, tạo điều kiện để học sinh bước đầu nhận biết đúng năng lực, sở trường của bản thân, có thái độ tích cực đối với môn học.
Cùng với sự thay đổi về nội dung chương trình giáo dục là sự thay đổi cơ bản về phương pháp và kĩ thuật dạy học. Để đáp ứng chương trình giáo dục mới đòi hỏi người giáo viên phải sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, nhằm phát huy khả năng tiếp thu, sáng tạo, phát triển năng lực và phẩm chất của người học.
Trong chuỗi các hoạt động dạy học của giáo viên thì hoạt động “khởi động” đóng vai trò quan trọng. Đây là hoạt động đầu tiên của người học, hoạt động này giúp người học huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân về các vấn đề có nội dung liên quan đến bài học mới. Hoạt động khởi động sẽ kích thích tính tò mò, sự hứng thú, tâm thế của người học ngay từ đầu tiết học. Hoạt động khởi động thường được tổ chức thông qua hoạt động cá nhân hoặc hoạt động nhóm sẽ kích thích sự sáng tạo, giúp học sinh hình thành năng lực hợp tác, tinh thần học hỏi, giúp đỡ nhau khi thực hiện nhiệm vụ. Trong các bộ sách viết cho học sinh các tác giả cũng đã rất chú trọng nội dung này, đây là minh chứng cho vị trí của hoạt động “khởi động” trong mỗi tiết học.
Nhận thấy tầm quan trọng của hoạt động “ khởi động” ở đầu tiết dạy nên tôi đã lựa chọn đề tài “ SỬ DỤNG TÌNH HUỐNG THỰC TIỄN THEO HƯỚNG TÍCH CỰC HÓA ĐỂ “KHỞI ĐỘNG” MỘT SỐ BÀI HỌC MÔN VẬT LÍ 10 TẠI TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 3”
1.2. Mục tiêu, ý nghĩa, tính mới của đề tài
Mục tiêu của đề tài là xây dựng thêm nhiều tình huống làm cho học sinh huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân về các vấn đề có nội dung thực tiễn liên quan đến bài học mới, đặc biệt là các tình huống gần gũi với các hoạt động của bản thân trong cuộc sống, trong sinh hoạt hàng ngày.
Đề tài có ý nghĩa thực tiễn, gắn liền với đời sống học sinh. Qua đó các em tiếp thu kiến thức, hình thành năng lực và phẩm chất, áp dụng kiến thức vào thực tế của cuộc sống.
Tính mới của đề tài là hướng cho học sinh thái độ tích cực trong nhận thức các tình huống mới thông qua các bài học từ sách vở và thực tiễn từ đó các em phát triển kĩ năng, năng lực và phẩm chất như mục tiêu của chương trình giáo dục 2018.
1.3. Phương pháp nghiên cứu.
Phương pháp đọc sách và tham khảo tài liệu. Phương pháp phân tích. Phương pháp toán học. Phương pháp thống kê, so sánh.
1.4. Phạm vi nghiên cứu đề tài.
Các bài học trong môn Vật lí 10 chương trình giáo dục phổ thông 2018. Các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực (chương trình bồi dưỡng giáo viên phổ thông)
Phần II. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lý thuyết và thực tiễn dạy học của nội dung đề tài
2.1.1. Cơ sở lý thuyết
2.1.1.1. Cơ sở lý thuyết nội dung
+ Tổng thể chương trình giáo dục phổ thông 2018
+ Chương trình môn Vật lí 10 (Chương trình giáo dục phổ thông 2018)
+ Chuyên đề môn học Vật lí 10 ( Chương trình giáo dục phổ thông 2018)
+ Các nội dung liên môn.
2.1.1.2. Cơ sở lý thuyết phương pháp thực hiện.
+ Sử dụng phương pháp dạy học tích hợp, dạy học liên môn.
+ Dạy học phát triển năng lực học sinh.
+ Sử dụng phương pháp phân tích, đối chiếu.
2.1.2. Thực tiễn/ thực trạng dạy học.
2.1.2.1. Thực tiễn hoạt động dạy học bộ môn
Hiện nay trong chương trình Vật lý phổ thông (chương trình giáo dục 2018) đang trang bị cho các em kiến thức cơ bản. Giáo viên khi dạy cũng bám sát nội dung mà sách giáo khoa cũng như mục tiêu dạy học cần đạt. Các nội dung vận dụng cũng chưa có nhiều thực tiễn gắn với đời sống, hoặc là các tình huống chung chung cho tất cả học sinh đại trà.
Nhận định chung nội dung sách giáo khoa hiện nay là viết chung cho toàn thể học sinh, không phân biệt học sinh thành thị hay nông thôn, không phân biệt giới tính…Nhưng qua thực tiễn dạy học tôi nhận thấy rằng một số tình huống giáo viên hay sách đưa ra thì phù hợp cho đối tượng này nhưng lại không phù hợp với học sinh khác. Hoặc là một số ví dụ mà thực tế học sinh chưa gặp bao giờ trong cuộc sống. Vì lẽ đó nên cần có nhiều tình huống mà giáo viên cần phải nghiên cứu để đưa vào nội dung dạy học, nhất là các tình huống để “khởi động” cho một tiết học.
2.1.2.2. Thực tiễn hoạt động dạy học tại trường.
Tại trường THPT Diễn Châu 3 việc triển khai chương trình giáo dục 2018 diễn ra theo đúng kế hoạch và hướng dẫn của các Bộ, Ngành. Ngoài ra để chủ động và tiếp cận nhanh, đón đầu thì những năm học trước nhà trường đã có những bước đi sớm như: Tổ chức cho giáo viên soạn kế hoạch dạy học theo Công văn 5512/BGDĐT-GDTrH, ngày tháng 12 năm 2020. Các tổ, nhóm chuyên môn thực hiện dạy học NCBH, STEM, DHDA…Tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng đổi mới. Đầu năm học 2022-2023 nhà trường tổ chức hội thảo “Dạy – Học lớp 10 chương trình Giáo Dục Phổ Thông 2018 trong bối cảnh chuyển đổi số” từ cấp tổ đến cấp trường.
Năm học 2022-2023 tại trường THPT Diễn Châu 3 đã lựa chọn bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống” cho Môn Vật lí 10. Nội dung bộ sách đã đáp ứng được công tác dạy và học tại trường. Bộ sách đã có thiết kế nhằm hướng cho giáo viên và học sinh dễ sử dụng, đặc biệt hoạt động “khởi động” được các tác giả rất chú ý, dùng nhiều hiện tượng, sự vật nhằm kích thích tính tò mò, khơi dậy ý thức tự học, sáng tạo … cho học sinh. Nhưng cũng như các bộ sách khác, nội dung phần khởi động vẫn đang bó hẹp ở kiến thức chung cho tất cả học sinh, chưa có tính vùng miền, giới tính…chính vì vậy tôi có sáng kiến là tăng thêm các tình huống thực tiễn gắn với các hiện tượng gần gũi với cuộc sống hàng ngày nhằm tích cực hóa hoạt động này cho học sinh.
2.1.2.3. Kết quả khảo sát.
Điều tra thực trạng dạy học và khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất trong Đề tài: “ SỬ DỤNG TÌNH HUỐNG THỰC TIỄN THEO HƯỚNG TÍCH CỰC HÓA ĐỂ “KHỞI ĐỘNG” MỘT SỐ BÀI HỌC MÔN VẬT LÍ 10 TẠI TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 3”