SKKN Thiết kế và sử dụng phiếu học tập thông qua dạy học chủ đề:Truyện dân gian (Ngữ văn 10) nhằm nâng cao năng lực, phẩm chất cho học sinh đầu cấp THPT

MỞ ĐẦU 

1. Lý do chọn đề tài 

 Trong chương trình “ Cùng chúng tôi đối thoại” do NTV tổ chức vào 19h ngày 04/09/2021 tại Đài truyền hình Nghệ An, lời phát biểu của GS.TS Thái Văn Thành – GĐ Sở GD&ĐT Nghệ An cho biết: “ Ngành Giáo dục Nghệ An luôn quán triệt lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong” và “Việc gì có lợi cho dân, ta phải hết sức làm”. Với Giáo dục Nghệ An: “Cái gì có lợi cho HS thì làm“. Trách nhiệm của mỗi giáo viên là phải giáo dục học sinh bằng tất cả tình thương và trách nhiệm, phải hết lòng, tận tâm, tận lực, tận tụy, tận hiến cho sứ mệnh trồng người. Ngành Giáo dục cũng rất mong toàn bộ hệ thống Chính trị và Nhân dân cùng chung tay, chung lòng, chung trí tuệ để cùng với Ngành Giáo dục dạy dỗ con em nên người. Phát biểu tại lễ khai giảng điểm đầu cầu tại Trường THPT chuyên Phan Bội Châu của năm học, ông Nguyễn Văn Thông, Phó Bí thư Tỉnh ủy nhấn mạnh: “ Ngành GD đang tiến hành các hoạt động dạy và học trong điều kiện đại dịch Covid 19 đang diễn ra hết sức phức tạp, gây nhiều thiệt hại cho nền kinh tế và xáo trộn đời sống của nhân dân. Đành rằng bảo vệ sức khỏe và sự an toàn của nhân dân là trên hết nhưng chúng ta không thể thụ động ngồi chờ, không thể để các cháu HS thất học. Phải tiếp cận vấn đề theo hướng tích cực nhất trong từng hoàn cảnh cụ thể để sự nghiệp GD vẫn tiếp tục tiến về phía trước…” 

 Đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên – học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần hình thành và phát triển năng lực cho học sinh.Chương trình giáo dục tổng thể 2018 đã nêu rõ “Ngữ văn là môn học mang tính công cụ và tính thẩm mĩ – nhân văn; giúp học sinh có phương tiện giao tiếp, làm cơ sở để học tập tất cả các môn học và hoạt động giáo dục khác trong nhà trường; đồng thời cũng là công cụ quan trọng để giáo dục học sinh những giá trị cao đẹp về văn hóa, văn học và ngôn ngữ dân tộc; phát triển ở học sinh những cảm xúc lành mạnh, tình cảm nhân văn, lối sống nhân ái, vị tha,…”. Thông qua các văn bản ngôn từ và những hình tượng nghệ thuật sinh động trong các tác phẩm văn học, bằng hoạt động đọc, viết, nói và nghe, môn Ngữ văn có vai trò to lớn trong việc giúp học sinh hình thành và phát triển những phẩm chất tốt đẹp cũng như các năng lực cốt lõi để sống và làm việc hiệu quả, để học suốt đời. 

 Công nghệ thông tin hiện nay được vận dụng nhiều trong dạy học, trong tất cả các khâu từ dạy- học đến kiểm tra đánh giá. Các bài học Ngữ văn có đặc trưng là mối liên hệ logic theo thời gian, các bài học gắn kết với nhau theo đúng trình tự trước sau không thể thay đổi. Để nắm được bài học mới, học sinh cần có tâm thế thoải mái nhất khi bước vào bài học. Ứng dụng công nghệ thông tin tạo các trò chơi trong phần khởi động cho bài học sẽ tạo hứng thú, hấp dẫn cho học sinh, tạo hưng phấn cho các em vào bài học mới. 

 Chủ đề truyện dân gian trong chương trình Ngữ văn lớp 10 thuộc bộ phận Văn học dân gian Việt Nam. Văn học dân gian Việt Nam, là các tác phẩm tự sự dân gian với dung lượng dài, có nhiều sự việc và chi tiết. Việc tiếp cận và chiếm lĩnh tác phẩm tương đối khó khăn nếu như giáo viên và học sinh không nắm rõ từng sự việc, sự việc tiêu biểu; chi tiết, chi tiết tiêu biểu.Trong các thể loại văn học được đưa vào giảng dạy trong chươnng trình Ngữ văn 10 hiện nay, truyện dân gian là những tác phẩm tự sự dân gian phản ánh cuộc đấu tranh trong xã hội, thể hiện tình cảm, đạo đức, mơ ước của nhân dân, về hình thức thường mang nhiều yếu tố thần kì, tượng trưng và ước lệ. Các tác phẩm truyện dân gian khá dài nên thiết kế phiếu học tập dưới dạng sơ đồ, bảng biểu, tranh ảnh…dễ dàng giúp học sinh nắm bắt được các sự việc, sự việc tiêu biểu, chi tiết, chi tiết tiêu biểu, nhân vật…một cách dễ dàng mà không mất nhiều thời gian. 

 Phiếu học tập được GV thiết kế dưới nhiều dạng khác nhau: sơ đồ, bảng, biểu, tranh ảnh…theo nội dung bài học để HS tìm hiểu, tiếp cận kiến thức bài học nhằm kích thích tư duy độc lập, sự sáng tạo đặc biệt là rèn luyện năng lực tư duy cho HS. Phiếu học tập được coi là phương tiện hỗ trợ trong việc tương tác giữa GV với HS, giữa GV, HS với bài học và giữa các HS với nhau. Như vậy, việc thiết kế và sử dụng phiếu học tập trong giảng dạy nói chung là cần thiết để HS phát huy tốt năng lực tự học, tư duy, sáng tạo,… dưới sự dẫn dắt, gợi ý của GV. 

Với những lí do trên, nên chúng tôi lựa chọn đề tài “Thiết kế và sử dụng phiếu học tập thông qua dạy học chủ đề:Truyện dân gian (Ngữ văn 10) nhằm nâng cao năng lực, phẩm chất cho học sinh đầu cấp THPT”. Đây không phải là vấn đề mới, hi vọng với cái nhìn và phạm vi ứng dụng cụ thể cho phân môn đọc hiểu của bộ môn Ngữ Văn và đọc hiểu các tác phẩm Truyện dân gian, chúng tôi sẽ giúp giáo viên và học sinh đáp ứng những đòi hỏi thiết thực của giáo dục hiện nay. 

2. Lịch sử nghiên cứu đề tài 

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng căn dặn các thế hệ học sinh : “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp được hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quanh để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em.” Ngày nay, chúng ta đang trên đà đổi mới, hội nhập cùng xu thế chung của thời đại, đòi hỏi nền giáo dục nước ta phải có sự đổi mới, đổi mới toàn diện để bắt kịp thời đại. Đảng ta đã khẳng định: “Giáo dục là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân và giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục” (Nghị quyết TW II – Khóa VIII). 

Thông qua các hoạt động giáo dục, các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước đã tạo môi trường lành mạnh để thế hệ trẻ rèn luyện, trưởng thành, góp phần hình thành lý tưởng cách mạng, đạo đức cao đẹp, lối sống nghĩa tình, tuân thủ pháp luật, từng bước hoàn thiện nhân cách. Nhưng việc làm này chỉ mang hình thức, chưa có chương trình cụ thể. 

Như vậy, vai trò của giáo dục là cực kì quan trọng, liên quan đến sự phát triển bền vững của một quốc gia. Đảng, Nhà nước và nhân dân ta luôn nhận thức rất rõ điều đó. Thế hệ trẻ là tương lai của tổ quốc, rèn đạo đức cao đẹp, lối sống nghĩa tình, lý tưởng cách mạng, là việc giáo văn hóa tô đậm truyền thống dân tộc. 

Khảo sát vấn đề nghiên cứu qua các kênh thông tin: mạng intenet, giáo viên giảng dạy trong huyện – thị… Tôi nhận thấy các tác phẩm tự sự dân gian đã được nhiều tác giả nghiên cứu. Các tác giả trình bày dưới hình thức lí luận và nêu một số phương pháp tổ chức dạy học, chứ chưa thực hành theo hình thức tổ chức sử dụng phiếu học tập 

SKKN – Đọc hiểu tác phẩm tự sự văn học dân gian Ngữ văn lớp 10 – Tác giả 

Ngô Thị Mỹ Hạnh – Trường THPT Ngô Gia Tự – Tỉnh Vĩnh Phúc (2018) 

SKKN – Biện pháp giúp HS học tốt tác phẩm tự sự dân gian trong chương trình Ngữ văn 6 – Tác giả Trần Thị Thủy – Trường THCS Võ Duy Dương…. 

SKKN: Dạy tác phẩm văn học dân gian trong mối quan hệ với văn hóa dân gian10 – Tác giả Tô Thị Hồng Vân- Trường THPT Văn Giang – Tỉnh Hưng Yên (2013) 

SKKN: Ứng dụng một số phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực trong dạy đọc hiểu văn bản tự sự dân gian lớp 10 – Tác giả Nguyễn Thị Na – Trường THPT Nam Hà – Tỉnh Đồng (2016) 

Và một số bài nghiên cứu về văn hóa nhà trường, học sinh….. 

Các công trình NCKH, SKKN trên không được phổ biến mặc dầu đã được Sở GD&ĐT Nghệ An công nhận sáng kiến bậc 4 vì lí do bản quyền. Việc học tập kinh nghiệm của đồng nghiệp thông qua các công trình khoa học quả thật là một điều rất khó khăn. Trong khi đó yêu cầu về giáo dục ngày đòi hỏi càng cao, chúng tôi chỉ tham khảo qua các bài tiểu luận trên báo chí, mạng xã hội.. Các tác giả chỉ đề cập ở mức độ khái quát, có tính chất lí luận, chứ chưa đi sâu tìm hiểu, thực hành, trải nghiệm. Từ đó, chúng tôi xác định và mạnh dạn trình bày đề tài “Thiết kế và sử dụng phiếu học tập thông qua dạy học chủ đề: Truyện dân gian (Ngữ văn 10) nhằm nâng cao năng lực, phẩm chất cho học sinh đầu cấp THPT” một cách cụ thể. 

3. Mục tiêu nghiên cứu 

      3.1. Mục tiêu chung 

• Phát triển kĩ năng tiếp nhận lĩnh hội tri thức qua phiếu học tập. 
• Hình thành và phát triển học sinh những năng lực, phẩm chất qua bài học. 
• Phát triển kĩ năng trải nghiệm sáng tạo phiếu học tập từ HS. 

3.2. Mục tiêu cụ thể 

• Phát huy được vai trò chủ thế của HS trong tiếp nhận nội dung phù hợp với mục tiêu. 
• Trình bày được bằng các hình thức, kỹ thuật do giáo viên hướng dẫn qua PHT. 
• Nguồn kiến thức thu được không chỉ trong sách vở mà còn trong thực tế. 
• Lập kế hoạch: lựa chọn phương pháp thích hợp qua mỗi bài học. 
• Tăng cường học tập qua PHT cá nhân phối hợp học tập hợp tác. 
• Chú trọng rèn luyện phương pháp tự học. 
• Kết hợp đánh giá của GV (đa dạng hình thức) với tự đánh giá của trò. 

4. Phạm vi, đối tượng, Phương pháp nghiên cứu 

   4.1. Phạm vi, đối tượng 

• Về lý luận liên quan đề tài 
• Các tác phẩm Truyện dân gian chương trình Ngữ văn 10 – THPT 
• Về khảo sát thực tế và thực nghiệm, chúng tôi tiến hành ở trường THPT Đông 

Hiếu Thị xã Thái Hòa và trường THPT Nghi Lộc 4 tỉnh Nghệ An (HS lớp 10, GV) 

  4.2. Phương pháp nghiên cứu 

Các phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Phương pháp phân tích tài liệu, tổng hợp các vấn đề thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài.