SKKN Tổ chức dạy học chương Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể – Vật lí 10 theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT.

PHẦN I – MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện những bước chuyển mình mạnh mẽ, đó là chuyển từ chương trình giáo dục nội dung sang tiếp cận phẩm chất, năng lực người học nghĩa là chuyển từ chỗ quan tâm học sinh (HS) học được cái gì đến chỗ HS làm được gì sau khi học, từ chỗ học để biết chuyển sang học để làm, học để chung sống và phát triển. Quan điểm đó được thể hiện trong Nghị Quyết 29 – NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện nước ta: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực; chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông dạy học”.
Để thực hiện được mục tiêu trên trong thời gian qua Bộ giáo dục và Đào tạo (GD – ĐT) đã xây dựng và triển khai chiến lược phát triển giáo dục với nhiều vấn đề đổi mới: đổi mới về nội dung chương trình, đổi mới sách giáo khoa, đổi mới phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực, đổi mới hình thức, phương pháp kiểm tra, đánh giá… bằng việc triển khai liên tiếp mạnh mẽ các đợt tập huấn, bồi dưỡng đại trà giúp GV tìm hiểu về chương trình GDPT tổng thể 2018 qua các modul dạy học và các tài liệu, kênh học liệu phong phú. Các nội dung đổi mới trên đều hướng đến một mục tiêu cụ thể là nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy và học, lấy người học làm trung tâm nhằm phát triển phẩm chất, năng lực của người học.
Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) mới có thật sự đi vào cuộc sống một cách có hiệu quả nhất hay không phụ thuộc rất lớn vào năng lực đội ngũ nhà giáo – những người được xem là linh hồn của ngành giáo dục. Chính vì vậy mỗi thầy cô giáo phải luôn không ngừng học hỏi, trau dồi chuyên môn, công tâm với nghề, để làm thế nào có thể tổ chức tốt các hoạt động dạy học thông qua mỗi bài học để phát triển được phẩm chất, năng lực HS là một trong những khâu vô cùng quan trọng quyết định đến sự thành công trong việc đổi mới giáo dục.
Tuy nhiên trong quá trình giảng dạy Vật lý ở nhiều trường phổ thông nói chung và trường THPT Lê Viết Thuật nói riêng vì nhiều lí do khách quan và chủ quan mà nhiều GV chưa thật sự mạnh dạn thay đổi việc tổ chức hoạt động dạy học để đáp ứng với yêu cầu của chương trình GDPT mới khi mà thời gian thực hiện chương trình ở bậc phổ thông chỉ còn không đầy một năm nữa. Vì vậy HS vẫn chưa có cơ hội để phát triển tối ưu những năng lực, phẩm chất của mình đáp ứng với xu hướng phát triển nhanh chóng của xã hội.
Chương trình Vật lý 10 hiện hành gồm hai phần cơ học và nhiệt học, trong đó chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” ở phần nhiệt học có rất nhiều nội dung hấp dẫn, nhiều ứng dụng khoa học, sản xuất và gắn liền với thực tiễn cuộc sống. Những nội dung trong chương này phù hợp để có thể thiết kế các tiến trình dạy học vừa xây dựng được kiến thức vừa có thể bồi dưỡng được phẩm chất, phát triển năng lực người học. Cũng có một số đề tài khoa học nghiên cứu về nội dung của chương này nhưng chưa khai thác hết các hình thức tổ chức, phương pháp dạy học mới để thích ứng với tình hình đất nước và xu thế ứng dụng công nghệ số 4.0 trong dạy học hiện nay.
Với những lí do trên, bằng những kinh nghiệm trong các năm trực tiếp giảng dạy, tìm hiểu về nội dung chương trình sách giáo khoa mới, nhằm tạo tiền đề đón đầu cho năm học đổi mới sắp mới 2022- 2023 chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài theo hướng tiếp cận chương trình GDPT mới với sáng kiến “Tổ chức dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” – Vật lí 10 theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh THPT”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
– Đối tượng nghiên cứu: HS lớp 10 trường THPT Lê Viết Thuật, quá trình dạy học Vật lí ở trường phổ thông.
– Phạm vi nghiên cứu:chương VII Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể thuộc chương trình Vật lý 10 THPT. Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Lê Viết Thuật TP Vinh.
III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
– Phân tích cơ sở lý luận về việc tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực của HS trong chương trình GDPT mới. Điều tra thực trạng việc tổ chức dạy học Vật lý nhằm phát triển phẩm chất năng lực ở một số trường THPT trên địa bàn thành phố Vinh. Trên cơ sở đó phân tích các nguyên nhân, khó khăn, rút ra các bài học kinh nghiệm để đề xuất các giải pháp thực hiện của đề tài.
– Đề xuất giải pháp thực hiện đề tài nghiên cứu: hướng dẫn tổ chức dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS THPT.
IV. TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI
“Tổ chức dạy học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” Vật lý 10 theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực cho HS THPT” là một đề tài có tính mới, bắtkịp xu hướng chính của chương trình giáo dục phổ thông môn Vật lý năm 2018.Điều đó có nghĩa là sáng kiến đã đón đầu, có những bước tiên phong trong việc đềra các giải pháp để phát triển phẩm chất, năng lực choHS ngay khi đang thực hiện ở chương trình cũ. Cụ thể như:
– Trình bày được những định hướng đổi mới của chương trình GDPT 2018 và một số hình thức, phương pháp dạy học tích cực phù hợp với xu thế dạy học hiện nay.
– Phân tích được cơ sở thực tiễn để đánh giá sự cần thiết phải tổ chức dạy học
Vật lý theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực cho HS.
– Chỉ ra được một số giải pháp cụ thể và thực hiện có hiệu quả việc tổ chức dạy học một số bài học chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” hướng đến việc phát triển phẩm chất, năng lực cho HS đảm bảo yêu cầu đổi mớihiện nay trong dạy học.
– Đề tài đã hướng dẫn việc tổ chức dạy học của các bài học của chương VII – Vật lí 10 với nhiều hình thức, phương pháp dạy học mới, tích cực phù hợp với tình hình đất nước trong bối cảnh thích ứng với đại dịch Covid và xu thế chuyển đổi số trong giáo dục mà chưa ai từng làm trong các đề tài sáng kiến dạy học Vật lí đang có hiện nay như:hình thức trải nghiệm viết cẩm nang Vật lí, đóng vai, dạy học STEM, vận dụng bài giảng E-learning vào dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược….
– Giúp các GV có thêm nguồn tài liệu tham khảo hướng dẫn về việc áp dụng công nghệ thông tin vào dạy học Vật lí, đồng thời phát triển mạnh mẽ năng lực sử dụng công nghệ cho HS thông qua việc áp dụng các phầm mềm GD tạo nên phong trào đổi mới tích cực trong việcứng dụng chuyển đổi số dạy và học hiện nay.
Tự thiết kế được các dự án, hoạt động, trò chơi hấp dẫn, lôi cuốn cho HS thông qua các phần mềm GD.
– Giúp HS mở mang được nhiều kiến thức thực tiễn, cung cấp nhiều bài học, kinh nghiệm quý giá áp dụng vào cuộc sống mà ít đề tài sáng kiến có thể làm được. – Giúp HS có thể tự làm được nhiều sản phẩm hữu ích phục vụ cho cuộc sống gia đình từ những vật liệu tái sử dụng, rẻ tiền.
– Tiến hành thực nghiệm sư phạm và đánh giá hiệu quả của sáng kiến tại trường THPT Lê Viết Thuật
PHẦN II – NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DẠY HỌC PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC
1. Định hướng của Bộ GD-ĐT về dạy học phát triển phẩm chất, năng lực
Dấu mốc quan trọng về đổi mới dạy học được xác định từ khi có Nghị quyết số29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra đời. Nghị quyết nhấn mạnh