SKKN Ứng dụng phần mềm ClassPoint trong tổ chức dạy học theo mô hình 5E chương Chất khí – Vật lí 10 nhằm phát triển năng lực cho học sinh.

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm gần đây việc đổi mới giáo dục đang diễn ra mạnh mẽ ở Việt Nam để đáp ứng nhu cầu cầu của xã hội. Mục tiêu của giáo dục cũng phải thay đổi theo để hướng tới học sinh nhiều hơn; mục tiêu của giáo dục không phải là học sinh thi đỗ nhiều hay ít mà là việc học đã chuẩn bị cho các em những hành trang gì để vào đời. Định hướng đổi mới của giáo dục là “Dạy học phải kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp, góp phần chuyển nền giáo dục nặng nề về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh”.
Để đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục có rất nhiều mô hình, giải pháp được nhà nghiên cứu giáo dục đề xuất. Đặc biệt, thuật ngữ được nhắc đến nhiều hiện nay là “Thuyết kiến tạo nhận thức”. “Thuyết kiến tạo nhận thức” lấy quan điểm xây dựng kiến thức mới dựa trên kiến thức cũ hoặc trải nghiệm được biết trước đó được nhiều nhà nghiên cứu, tìm hiểu. Và quan điểm của thuyết kiến tạo nhận thức là: Học tập là quá trình cá nhân tự hình thành tri thức cho mình, đó là quá trình cá nhân tổ chức các hoạt động tìm tòi, khám phá thế giới bên ngoài và cấu tạo lại chúng dưới dạng sơ đồ nhận thức. Khi vận dụng lí thuyết kiến tạo vào giảng dạy, một mô hình dạy học dựa trên thuyết kiến tạo nhận thức để xây dựng các giai đoạn học tập đã ra đời, áp dụng rộng rãi trên các nước phát triển đó là mô hình dạy học 5E. Mô hình dạy học 5E là mô hình dạy học gồm 5 bước được viết tắt bằng 5 chữ E bao gồm: Engage (Gắn kết), Explore (Khảo sát), Explain (Giải thích) , Elaborate (Củng cố) và Evaluate (Đánh giá). Trong mô hình dạy học 5E, giáo viên là người kích thích, gây hứng thú, tạo động cơ cho các em học tập. Còn học sinh là người tham gia trực tiếp vào các tình huống, làm việc với dụng cụ, thực hành, thu thập thông tin… Học sinh khám phá nội dung học tập thông qua việc giải quyết vấn đề, khám phá khoa học, quan sát, thực hành, giải thích, củng cố, đánh giá Như vậy, dạy học theo mô
hình 5E đáp ứng đầy đủ các yêu cầu đổi mới của giáo dục hiện nay là phát triển năng
lực hợp tác, năng lực tự chủ tự học, năng lực giải quyết vấn đề sáng tạo.
Trong thời đại 4.0, việc ứng dụng CNTT trong dạy học là một tất yếu, giáo viên không những phải ứng dụng công nghệ thông tin để trình chiếu kiến thức mà còn phải ứng dụng công nghệ thông tin để có thể tương tác với học sinh. Nhất là trong năm học 2020 – 2021 và 2021- 2022, dịch bệnh covid -19 trên cả nước diễn ra phức tạp học sinh chủ yếu học online. Tuy nhiên hiện nay, đa phần giáo viên chỉ ứng dụng CNTT để trình chiếu kiến thức một cách đơn điệu nên quá trình học tập học sinh ít tương tác, thiếu tập trung vào bài học và cảm thấy nhàm chán dẫn đến chất lượng giảng dạy không cao. Để đáp ứng nhu cầu tương tác trong giảng dạy Online như học trực tiếp thì chúng tôi đã tìm đến phần mềm ClassPoint. Đây là một công tương tác mạnh mẽ tích hợp vào Microsoft PowerPoint giúp giáo viên không cần sử dụng quá nhiều phần mềm trong một tiết học mà vẫn đảm bảo yếu tố trình chiếu và tương tác với học sinh, nâng cao hiệu quả trong quá trình dạy học.

Qua nghiên cứu về chương trình cùng với thực tiễn dạy học, chúng tôi thấy mô hình 5E rất phù hợp để giảng dạy một số chủ đề trong chương trình Vật lí THPT và hiệu quả được nâng cao rõ rệt khi sử dụng công nghệ thông tin trong quá trình triển khai. Với mong muốn phát triển các phẩm chất năng lực của học sinh cũng như đào tạo ra các thế hệ học trò năng động, có năng lực làm việc hợp tác, giải quyết các vấn đề trong thực tiễn, tôi chọn đề tài “Ứng dụng phần mềm ClassPoint trong tổ chức dạy học theo mô hình 5E chương “Chất khí” – Vật lí 10 nhằm phát triển năng lực cho học sinh”.
2. Mục đích nghiên cứu
– Đề tài nghiên cứu, thiết kế và sử dụng phương pháp DH theo mô hình 5E vào dạy học chương “Chất Khí” – Vật lí 10 nhằm phát huy năng lực cho HS.
– Đề tài nghiên cứu phần mềm ClassPoint trong dạy học nhằm đổi mới dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS.
– Ngoài ra thông qua đề tài giúp bản thân và các đồng nghiệp bồi dưỡng thêm kiến thức để đổi mới phương pháp dạy học theo công nghệ giáo dục hiện đại.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.
– Điều tra thực trạng đổi mới phương pháp giảng dạy, ứng dụng CNTT trong dạy học, thực trạng dạy học theo mô hình 5E tại địa bàn công tác.
– Điều tra thực trạng học tập của học sinh THPT trong học tập bộ môn Vật lí ở trường THPT.
– Nghiên cứu quy trình vận dụng dạy học theo mô hình 5E nói chung và trong môn Vật lí nói riêng.
– Cách ứng dụng phần mềm ClassPoint trong dạy học theo mô hình 5E.
– Xây dựng tiến trình dạy học chương “chất khí”- Vật lí 10 theo mô hình 5E có ứng dụng phần mềm “ClassPoint”.
– Tiến hành thực nghiệm sư phạm để xem xét khả năng ứng dụng của đề tài trong việc nâng cao hiệu quả dạy học.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
– Mô hình dạy học 5E.
– Ứng dụng phần mềm ClassPoint trong dạy học.
– Năng lực chuyên biệt cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học môn Vật lí trong chương trình giáo dục phổ thông mới.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
– Đề tài nghiên cứu, khảo sát việc ứng dụng phần mềm ClassPoint trong dạy học và mô hình dạy học 5E trên địa bàn công tác.
– Thời gian nghiên cứu: Áp dụng cho học sinh khối 10 tại đơn vị công tác năm học 2020 -2021 và 2021-2022.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài tôi đã sử dụng các phương pháp sau:
– Phương pháp nghiên cứu tài liệu.
– Phương pháp điều tra.
– Phương pháp chuyên gia.
– Phương pháp nghiên cứu quan sát các sản phẩm hoạt động của học sinh.
– Phương pháp thống kê, phân tích tổng hợp .
6. Những đóng góp của đề tài
– Bổ sung và làm sáng tỏ được cơ sở lí luận và thực tiễn về DH mô hình 5E và hoạt động học tập theo hướng phát huy năng lực cho HS.
– Đề xuất được quy trình tổ chức dạy học theo mô hình 5E với ứng dụng phần mềm ClassPoint trong giảng dạy môn Vật lí.
– Thiết kế các dạng hoạt động học tập theo mô hình 5 E và ứng dụng phần mềm ClassPoint trong dạy học chương chất khí Vật lí 10 theo hướng phát triển năng lực cho học sinh.
– Xây dựng các rubic đánh giá năng lực của học sinh khi tham gia học tập theo mô hình 5E.
– Kết quả nghiên cứu đề tài vừa cung cấp cơ sở khoa học thực tiễn, vừa trở thành tài liệu tham khảo trong việc đổi mới PPDH theo định hướng PTNL hiện nay đối với môn Vật lí nói riêng và các môn học nói chung.

PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận
1.1 Cơ sở lí luận về hình thức tổ chức dạy học theo mô hình 5E
1.1.1. Khái niệm về tổ chức dạy học theo mô hình 5E
Mô hình dạy học 5E, được phát triển vào năm 1987 bởi tiến sĩ Rodger W. Bybee và các cộng sự trong tổ chức giáo dục Nghiên cứu Chương trình Khoa học Sinh học, thúc đẩy học tập hợp tác, tích cực trong đó học sinh làm việc cùng nhau để giải quyết vấn đề và điều tra các khái niệm mới bằng cách đặt câu hỏi, quan sát, phân tích và đưa ra kết luận.
5E là thuật ngữ viết tắt của 5 từ bắt đầu bằng chữ E trong tiếng Anh: Engage (gắn kết), Explore (Khảo sát), Explain (Giải thích), Elaborate (Củng cố) và Evaluate (Đánh giá).
Mô hình dạy học 5E là mô hình dạy học gồm 5 giai đoạn: gắn kết, khảo sát, giải thích, củng cố và đánh giá. Năm giai đoạn được xây dựng dựa trên thuyết kiến tạo nhận thức của quá trình học, theo đó học sinh xây dựng các kiến thức mới dựa trên các kiến thức hoặc trải nghiệm đã biết trước đó.
1.1.2. Đặc điểm của mô hình dạy học 5E
Đây là quy trình gồm 5 bước như sau:
Bước 1: Tạo sự chú ý (Engage): Để kích thích sự tích cực, chủ động của HS khi tìm hiểu về một nội dung học tập GV phải chuẩn bị trước các đồ dùng học tập tạo sự chú ý hứng thú tìm tòi khám phá ở học sinh: Ví dụ như chuẩn bị các tranh ảnh, các đoạn phim các thí nghiệm, mẫu vật, bộ câu hỏi định hướng, bài tập tình huống, bảng biểu, số liệu thực tế, các hiện tượng thực tế… có liên quan trực tiếp tới nội dung học tập để HS có thể khám phá và tìm hiểu được nội dung học tập một cách dễ dàng và lý thú.
Bước 2: Khảo sát (Explore): Khi đã có trong tay những đồ dùng dụng cụ học tập, GV phải hướng dẫn HS khảo sát tức là bắt tay vào tìm hiểu những vấn đề có liên quan tới nội dung học tập: Có thể là việc quan sát tranh, phim ảnh hay làm thí nghiệm giải bài tập tình huống, trả lời câu hỏi, phân tích các số liệu các hiện tượng thực tế…vận dụng những kiến thức đã học, những thực tế đã biết và những gợi ý của thầy để hiểu đúng những vấn đề của nội dung học tập.
Bước 3: Giải thích (Exflain): Khi đã có những chính kiến riêng của mình HS chủ động thảo luận nhóm để có thể giải thích những băn khoăn thắc mắc của mình, của bạn để hiểu rõ hơn và đúng đắn nhất vấn đề của nội dung học tập và xây dựng thành các định nghĩa, khái niệm, quy luật, quá trình…
Bước 4: Phát biểu (Elaborate): Sau khi tìm hiểu nội dung học tập để có thể ghi nhớ, khắc sâu kiến thức GV hướng dẫn cho HS phát biểu vấn đề, ý kiến, nhận định của bản thân, của nhóm, vận dụng kiến thức vào thực tế giải quyết các vấn đề
liên quan hay phân tích tổng hợp xâu chuỗi các vấn đề với nhau…phát biểu một mô hình hay một quy trình công nghệ mới dựa vào kiến thức đã thu nhận từ nội dung học tập.
Bước 5: Đánh giá (Evaluation): Khi HS đã được cử phát biểu ý kiến của mình, GV nên để các HS khác đánh giá, bổ sung cho bạn học từ những sai lầm của bạn sau đó GV là người cuối cùng chốt đáp án và định hướng cho HS những đường hướng, cách thức học tập ở các nội dung tiếp theo.
1.1.3. Ưu điểm của mô hình dạy học 5E
Đối với các chương trình giáo dục nhất là đối với các bộ môn khoa học tự nhiên mô hình 5E trở thành một công cụ hữu hiệu giúp cho cả người học và người dạy đều cảm thấy tiếp nhận bài học có tính hệ thống, liền mạch, có cơ hội phát triển theo tâm lý tự khám phá và kiến tạo kiến thức cụ thể như sau:
– Hiệu quả mô hình 5E đối với học sinh:
+ Các học sinh cảm thấy dễ nhớ các kiến thức và bài học hơn khi được học theo mô hình 5E.
+ Mô hình này còn giúp tăng đáng kể kết quả học tập và duy trì tính kết nối giữa các bài học khoa học.
– Hiệu quả mô hình 5E đối với giáo viên:
+ Mô hình 5E còn giúp cho giáo viên chuẩn bị bài giảng trở nên đơn giản hơn và có tính hệ thống hơn, giúp tạo được những hoạt động đa dạng cho học sinh trải nghiệm.
+ Điều đó có nghĩa là mô hình này thúc đẩy triết lý lấy học sinh làm trung tâm. Vai trò của giáo viên chính là tạo ra môi trường học tập trải nghiệm giúp học sinh từng bước khám phá kiến thức mới dựa trên các kiến thức đã biết trước đó.
+ Mô hình 5E cũng giúp giáo viên cảm thấy hào hứng với bài dạy, các nội dung được triển khai được dễ dàng và thuận lợi hơn, đặc biệt tránh được các tình huống như bỏ sót kiến thức hay các hoạt động trải nghiệm.
+ Mô hình 5E mang lại cho giáo viên một cách nhìn hệ thống và toàn diện, giúp ích trong việc triển khai các nội dung đa dạng khác nhau.
+ Mô hình 5E giúp cho giáo viên tìm được trọng tâm của bài học và dẫn dắt học sinh tiến hành được các bước một cách có hệ thống.
1.2 Khái niệm, đặc điểm về dạy học phát triển năng lực cho học sinh
1.2.1 Khái niệm về dạy học phát triển năng lực
Dạy học phát triển năng lực là quá trình thiết kế, tổ chức và phối hợp giữa hoạt động dạy và hoạt động học, tập trung vào kết quả đầu ra của quá trình này. Trong đó nhấn mạnh người học cần đạt được các mức năng lực như thế nào sau khi kết thúc một giai đoạn (hay một quá trình) dạy học.