SKKN Vận dụng phương pháp dạy học tích hợp trong dạy học vật lí 11 nhằm giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh tại trường THPT

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Dạy học tích hợp là một phương pháp dạy học nhằm hình thành và phát triển ở học sinh những năng lực cần thiết, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết có hiệu quả những tình huống thực tiễn. Theo đó, giáo viên sẽ lồng ghép những nội dung giáo dục vào các môn học có sẵn, thông qua các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và hướng dẫn, học sinh không chỉ biết cách thu thập, chọn lọc và xử lý thông tin mà còn chủ động nêu lên vấn đề, vận dụng các kiến thức và kỹ năng vào giải quyết các vấn đề liên quan đến học tập và thực tiễn cuộc sống. Dạy học tích hợp giúp cho việc học tập của học sinh trở nên ý nghĩa hơn, phát triển được những năng lực cần thiết như năng lực giải quyết vấn đề, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
Vấn đề bảo vệ môi trường hiện nay là một trong những vấn đề cấp bách được đặt lên hàng đầu của nhân loại. Trong xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ như hiện nay, bảo vệ môi trường được coi là cơ sở, nền tảng của sự phát triển bền vững. Con người là một bộ phận của môi trường, do đó con người sẽ không thể sống nếu môi trường bị ôi nhiễm. Nói cách khác bảo vệ môi trường chính là bảo vệ cuộc sống của chúng ta.
Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dục nhằm tác động lên thái độ, hành vi của học sinh bằng chương trình lồng ghép giáo dục môi trường trong các môn học ở cấp Trung Học Phổ Thông cũng như các cấp học khác. Để thực hiện nội dung lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường vào môn học, đặc biệt là môn Vật lý có hiệu quả, giáo viên phải có trách nhiệm xây dựng bài giảng có tác dụng giáo dục sâu sắc và có sức lan tỏa. Đồng thời giáo viên phải đóng vai trò là tuyên truyền viên chính truyền sức lan tỏa đó tới các em học sinh.
Chương trình Vật lý 11 THPT là chương có nhiều vấn đề liên quan đến thực tế, nhiều ứng dụng thực tiễn, trong khi đó việc tổ chức hoạt động theo tiến trình SGK hay theo PPDH truyền thống không thể làm nổi bật mảng ứng dụng này. Xuất phát từ những lí do trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Vận dụng phương pháp dạy học tích hợp trong dạy học vật lí 11 nhằm giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh tại trường THPT ” Qua đó các em được vận dụng kiến thức môn học để phân tích, liên hệ thực tế nên càng hứng thú học tập, nhận thức được ý nghĩa sâu sắc của việc bảo vệ môi trường. Đồng thời bồi dưỡng cho các em học sinh những kiến thức về bảo vệ môi trường, năng lực phát hiện và xử lý các vấn đề liên quan tới môi trường.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
– Đối tượng nghiên cứu: HS lớp 11 trường THPT . Qúa trình dạy học Vật lý ở trường phổ thông.
– Phạm vi nghiên cứu: vận dụng dạy học tích hợp trong dạy học vật lý 11 nhằm giáo dục HS bảo vệ môi trường. Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại các trường THPT tại TP Vinh.
– Thời gian nghiên cứu: từ tháng 9/2021 đến tháng 4/2022.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Phân tích cơ sở lí luận và thực tiễn về phương pháp dạy học tích hợp và sự cần thiết của việc giáo dục bảo vệ môi trường trong trường phổ thông.
– Điều tra, phân tích thực trạng dạy học Vật lý theo phương pháp dạy học tích hợp nhằm giáo dục bảo vệ môi trường ở một số trường THPT trên địa bàn TP Vinh. Trên cơ sở đó phân tích các nguyên nhân, khó khăn để đề xuất hướng giải quyết của đề tài.
– Đề xuất giải pháp thực hiện đề tài nghiên cứu: Xây dựng tiến trình dạy học một số kiến thức thuộc chương trình vật lí 11 tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường và tiến hành thực nghiệm dạy học tại trường THPT trên địa bàn TP Vinh.
– Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài và tính khả thi của DHTH trong dạy học vật lý nhằm giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh ở trường THPT.
4. Đóng góp của đề tài
(*) Về mặt lí luận:
– Góp phần làm sáng tỏ lý luận về ứng dụng phương pháp DHTH trong dạy học vật lý ở trường THPT, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự học; nhờ đó góp phần giáo dục bảo vệ môi trường cho HS.
– Đề xuất một số biện pháp tổ chức DHTH theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, năng lực giải quyết vấn đề và năng lực sáng tạo cho HS, qua đó góp phần giúp HS biết bảo vệ môi trường. (*) Về mặt thực tiễn:
– Xây dựng ý tưởng, thiết kế tiến trình dạy học và tiến hành dạy học một số kiến thức thuộc chương trình Vật lý 11 Trung học phổ thông tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường.

PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận về dạy học tích hợp và sự cần thiết của việc giáo dục bảo vệ
môi trường trong dạy học vật lý.
1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học tích hợp.
Tích hợp là gì? Theo từ điển Tiếng Việt, tích hợp được giải thích là việc dồn hợp chung lại. Một cách định nghĩa rõ ràng hơn được nhà nghiên cứu Đỗ Chu Ngọc đưa ra cho “tích hợp” là sự phối kết các tri thức thuộc một nhóm môn học có sự tương đồng vào một lĩnh vực chung. Cụ thể hơn trong lĩnh vực giáo dục, tích hợp được định nghĩa là tổng hợp trong một đơn vị, thậm chí là trong một tiết học hoặc một bài tập nhiều mảng kiến thức và kỹ năng liên quan với nhau nhằm mục đích tăng cường hiệu quả giáo dục đồng thời cũng nâng cao chất lượng và tiết kiệm thời gian học tập cho người học.
Dạy học tích hợp là gì?
Dạy học tích hợp là một quan niệm dạy học nhằm hình thành và phát triển ở học sinh những năng lực cần thiết, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết có hiệu quả những tình huống thực tiễn. Theo đó, giáo viên sẽ lồng ghép những nội dung giáo dục vào các môn học có sẵn, thông qua các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và hướng dẫn, học sinh không chỉ biết cách thu thập, chọn lọc và xử lý thông tin mà còn chủ động nêu lên vấn đề, vận dụng các kiến thức và kỹ năng vào giải quyết các vấn đề liên quan đến học tập và thực tiễn cuộc sống. Dạy học tích hợp giúp cho việc học tập của học sinh trở nên ý nghĩa hơn, phát triển được những năng lực cần thiết như năng lực giải quyết vấn đề, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
Phương pháp dạy học tích hợp là gì?
Phương pháp dạy học tích hợp là cách thức giáo viên hướng dẫn, tổ chức học sinh chủ động, phối hợp và khai thác tri thức, kỹ năng đã có từ vốn sống, vốn văn hóa, từ các phân môn khác ứng dụng vào phân môn đang giảng dạy nhằm mục đích nâng cao hiệu quả tiết học theo yêu cầu, mục đích đề ra.
Các phương pháp dạy học được biên soạn theo nguyên tắc, quan điểm tích hợp bao gồm:
• Phương pháp giảng giải, thảo luận, đàm thoại, nhóm
• Phương pháp tham quan, khảo sát, điều tra, nghiên cứu thực địa
• Phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục
• Phương pháp hoạt động thực tiễn
• Phương pháp giao bài tập về nhà
• Phương pháp đóng vai
• Phương pháp động não
• Phương pháp tiếp cận kỹ năng sống
1.2. Sự cần thiết của giáo dục bảo vệ môi trường trong môn vật lý
Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người có quan hệ mật thiết với nhau, có ảnh hưởng đến đời sống kinh tế, xã hội, sự tồn tại, phát triển của con người, sinh vật và tự nhiên. (Điều 3, Luật bảo vệ môi trường 2005).
Hiện nay môi trường đang ngày càng bị ôi nhiễm. Những hiểm họa suy thoái của môi trường đang ngày càng đe dọa cuộc sống của con người, cụ thể: Trái Đất ngày càng nóng lên, tầng ozôn bị thủng, các nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng bị cạn kiệt,… Hậu quả là khí hậu ngày càng khắc nghiệt, hạn hán kéo dài, mưa bão, lũ lụt, dịch bệnh ngày càng gia tăng. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là ý thức về vấn đề môi trường của người dân trong đó có học sinh còn kém.
Nhận thấy tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản để thể chế hóa việc bảo vệ môi trường, trong đó có công tác giáo dục bảo vệ môi trường.
Trên tinh thần đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chính thức đưa nội dung tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường vào các môn học nhằm giúp học sinh hiểu biết bản chất các vấn đề môi trường, nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng của môi trường đối với đời sống, sản xuất để từ đó có những hành động thiết thực xây dựng và bảo vệ môi trường.
Bộ môn vật lí là bộ môn thực nghiệm, việc tích hợp các nội dung về giáo dục bảo vệ môi trường vào bài học nhằm giúp học sinh khắc sâu kiến thức một cách nhẹ nhàng, từ đó có những hành động thiết thực, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sống.
2. Cơ sở thực tiễn của dạy học tích hợp nhằm giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Vật lí ở một số trường THPT
2.1. Thực trạng tổ chức dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Vật lí ở một số trường THPT trên địa bàn TP Vinh.
Đối với giáo viên: để tiến hành tìm hiểu về thực trạng dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lí ở trường THPT tôi đã tiến hành khảo sát bằng phiếu điều tra đối với giáo viên với mục đích thu thập thông tin và phân tích khó khăn, thuận lợi của dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong môn Vật lí ở trường THPT.
Nội dung khảo sát: Tìm hiểu nhận thức, hiểu biết, quá trình tổ chức dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường của giáo viên ở các trường THPT.
Đối tượng khảo sát: 30 giáo viên dạy các bộ môn Khoa học tự nhiên, Toán và Công nghệ ở 3 trường THPT trên địa bàn thành phố Vinh: Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, THPT Hà Huy Tập, THPT Lê Viết Thuật Thời gian khảo sát: từ tháng 9/ 2021 đến tháng 3/2022 Phiếu khảo sát giáo viên có trong phụ lục kèm theo.