SKKN Linh hoạt sử dụng các trò chơi trên PowerPoint nhằm tạo hứng thú và tăng hiệu quả học tập ở một số tiết bài tập thuộc chương trình Vật lí 10 THPT

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Lý do chọn đề tài
Cuộc sống của con người ngày càng trở nên văn minh nhờ sự phát triển nhanh chóng của KHCN trong đó phải kể đến những đóng góp to lớn của ngành Vật lí học.
Nói đến Vật lí là nói đến cuộc sống, bởi vì mọi thứ xung quanh chúng ta, từ những vật dụng nhỏ nhất như đèn điện, điện thoại, ti vi, máy tính, máy bơm … cho đến những thiết bị hiện đại vượt ra ngoài không gian trái đất như các con tàu vũ trụ đều là những ứng dụng từ nền tảng cơ bản của chuyên ngành Vật lí. Nói cách khác, sự phát triển của Vật lí gắn bó chặt chẽ và có tác động qua lại, trực tiếp với sự tiến bộ của KHKT&CN. Vì vậy, những hiểu biết và nhận thức về Vật lí có giá trị to lớn trong đời sống và sản xuất, đặc biệt trong công cuộc CNH&HĐH đất nước. Vật lí là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức gắn kết một cách chặt chẽ với thực tế đời sống…
Việc giảng dạy bộ môn Vật lí có nhiệm vụ cung cấp cho HS một hệ thống kiến thức cơ bản ở trình độ phổ thông, bước đầu hình thành cho HS những kĩ năng và thói quen làm việc khoa học; góp phần tạo ra ở các em những năng lực nhận thức, năng lực hành động và các phẩm chất về nhân cách mà mục tiêu giáo dục đã đề ra; chuẩn bị cho HS tiếp tục tham gia lao động sản xuất, có thể thích ứng với sự phát triển KHKT, học nghề, trung cấp chuyên nghiệp hoặc đại học.
Tuy nhiên, việc học Vật lí chưa bao giờ là dễ dàng – theo nhận xét của đa số học sinh phổ thông là “ khó như Lí”. Và việc dạy học bộ môn Vật lí lại càng trở nên khó khăn, đặc biệt là các tiết bài tập Vật lí. Vào các tiết bài tập, GV và HS thường đã quá quen với một lối mòn: GV củng cố kiến thức, tóm tắt phương pháp giải và giao bài tập để HS luyện tập. Lâu dần rất dễ tạo cảm giác nhàm chán cho các em HS. Do đó, việc tìm ra một phương pháp để tạo hứng thú học tập cho HS trong các tiết bài tập là một yêu cầu cần thiết.
Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI, đặc biệt là Nghị quyết Trung ương số 29NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 cũng đã nói rõ về mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT. Trên cương vị là một GV bộ môn, với hơn mười năm kinh nghiệm, bằng sự nhiệt tình và lòng yêu nghề, tôi đã luôn trăn trở với chính môn học mà mình giảng dạy, không ngừng tìm tòi, vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực. Và trong đề tài này, tôi mạnh dạn chia sẻ kinh nghiệm của bản thân về việc áp dụng một số trò chơi trên PowerPoint trong dạy học một số tiết bài tập với đề tài
“Linh hoạt sử dụng các trò chơi trên PowerPoint nhằm tạo hứng thú và tăng hiệu quả học tập ở một số tiết bài tập thuộc chương trình Vật lí 10 THPT”.
1.2. Tính mới của đề tài
Trong những năm gần đây thì việc đổi mới PP&HTTCDH, KTĐG đã thực sự có chiều sâu. Hằng năm, nhà trường vẫn thường xuyên tổ chức các đợt thao giảng theo các chủ đề như: “Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực của HS”, “Dạy học STEM”, “Dạy học dự án”, “Giáo viên sáng tạo” …Và bằng quan sát của cá nhân, tôi nhận thấy rằng dù bằng bất kì phương pháp, hình thức nào thì ít nhiều GV cũng cần có các kiến thức cơ bản về CNTT. Tuy nhiên, không nhiều những GV của chúng ta có khả năng ứng dụng CNTT vào dạy học một cách hiệu quả. Đặc biệt là ở các bộ môn tự nhiên lại thường khó khăn hơn. Nhận thức được vấn đề đó, tôi đã tìm hiểu và áp dụng các trò trò chơi trên PowerPoint vào các tiết bài tập và ôn tập Vật lí. Bước đầu các em tiếp nhận rất tích cực và thu được những phản hồi khả quan. Do đó, tôi mạnh dạn chia sẻ qua đây để cho các đồng nghiệp, không chỉ riêng bộ môn Vật lí mà các bộ môn khác cũng có thể tham khảo. Đây là một đề tài mà trong bộ môn Vật lí chưa được đề cập đến:
– Hiện tại, các tiết bài tập được sử dụng trò chơi trên PowerPoint đã được thực hiện tại các lớp của tôi dạy và mang lại hiệu quả đáng kể.
– Có thể sử dụng linh hoạt ở nhiều bộ môn khác nhau hoặc ở một số hoạt động giáo dục khác.
– Bắt kịp được xu thế, thực hiện được yêu cầu của đổi mới và đa dạng hóa PP&HTTCDH trong giai đoạn hiện nay.
1.3. Mục đích nghiên cứu
Nhằm phát huy vai trò của CNTT vào việc thiết kế một số trò chơi trên PowerPoint, từ đó tạo ra hứng thú và tăng hiệu quả học tập ở một số tiết bài tập Vật lí 10 THPT.
1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1.4.1. Đối tượng
– Sự hứng thú của HS trong các tiết bài tập Vật lí khi GV sử dụng các trò chơi trên PowerPoint.
1.4.2. Phạm vi
– Học sinh khối 10, trường THPT Quỳnh Lưu 4.
1.5. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Các tiết bài tập Vật lí 10 THPT có thể được áp dụng trò chơi.
– Một số trò chơi có thể thiết kế và áp dụng được trên PowerPonit trong các tiết bài tập Vật lí 10 THPT.
– Cách thiết kế các trò chơi cụ thể vào các tiết bài tập.
1.6. Phương pháp nghiên cứu
– Nghiên cứu tài liệu về đổi mới PP&HTTCDH.
– Nghiên cứu tài liệu liên quan đến các tiết bài tập: phạm vi nội dung của tiết bài tập.
– Nghiên cứu các trò chơi có thể thiết kế trên PowerPoint để áp dụng vào tiết bài tập.
– Tiến hành dạy thử và rút kinh nghiệm.
– Khảo sát mức độ phù hợp và hài lòng của HS thông qua phiếu khảo sát.
PHẦN II. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận
Đứng trước sự thay đổi và phát triển mạnh mẽ của xã hội, đặc biệt là sự bùng nổ của CNTT và truyền thông (Cách mạng 4.0), những thách thức của hội nhập kinh tế thế giới đã và đang đặt ra cho Ngành giáo dục những thử thách mới. Ngoài việc thay đổi và bổ sung một số nội dung dạy học chúng ta cũng cần phải tìm ra được các PP&HTTCDH học phù hợp, sáng tạo nhằm hình thành và phát triển năng lực ở HS. Dạy học bây giờ không đơn thuần chỉ là việc truyền thụ kiến thức theo một chiều mà chính GV là người tổ chức, định hướng để HS hoạt động. Hiện nay, rất nhiều nước trên thế giới các PP&HTTCDH mới được đưa vào dựa trên quan điểm phát huy tính tích tực của người học. Các hoạt động dạy học phải tạo cho HS sự đề cao vai trò tự học của học trò, kết hợp với sự hướng dẫn của GV đang được áp dụng rộng rãi. Sự thay đổi này đã làm thay đổi không chỉ cách giảng dạy mà còn thay đổi cả việc tổ chức quá trình giáo dục, ứng dụng những công nghệ dạy học, phương tiện kỹ thuật trong giảng dạy… do đó, khắc phục được nhược điểm của các phương pháp cũ, tạo ra một chất lượng mới cho GD&ĐT. Ở nước ta, trong quá trình cải cách GD&ĐT, mục tiêu, chương trình, nội dung GD&ĐT đã thay đổi nhiều lần cho phù hợp với yêu cầu phát triển KT – XH và đã đạt được những tiến bộ đáng khích lệ. Tuy nhiên, những thay đổi về phương pháp còn quá ít, quá chậm. Phương pháp đang được sử dụng phổ biến trong các trường phổ thông chủ yếu là thuyết giảng có tính chất áp đặt của GV, coi nhẹ hoạt động tích cực, chủ động của HS. Sự chậm trễ đổi mới PPDH là trở ngại lớn cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục mà Đảng ta đã đề ra là đào tạo “người lao động tự chủ, năng động, sáng tạo”. Trong văn kiện Đại hội XIII của Đảng về GD&ĐT đã đưa ra những quan điểm, định hướng lớn về phát triển GD&ĐT: “Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển. Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội”. Các quan điểm trên không chỉ thể hiện sự phát triển về tư duy, nhận thức, kế thừa chủ trương nhất quán của Đảng ta qua các giai đoạn lịch sử, coi trọng sự nghiệp giáo dục và đào tạo, vừa là vấn đề mang tính chiến lược xuyên suốt, bám sát xu thế phát triển của nhân loại, phù hợp với thực tiễn Việt Nam, luôn đặt ra yêu cầu phải tiếp tục đẩy mạnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu cho HS.
Như vậy, có thể thấy rằng việc GV không ngừng tìm tòi và lựa chọn một phương pháp, một HTTCDH để bắt kịp xu thế phát triển và đảm bảo mục tiêu giáo dục là hết sức cần thiết. Đặc biệt, trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ của CNTT và ứng dụng của CNTT vào dạy học là hết sức rõ ràng.
2.2. Cơ sở thực tiễn
Trong những năm gần đây, do xu thế phát triển của xã hội và sự thay đổi của phương pháp và hình thức tổ chức thi tuyển tốt nghiệp THPT, xét tuyển Cao Đẳng và Đại học, đặc thù của các môn thuộc ban KHTN nên tỉ lệ HS lựa chọn các môn học thuộc ban KHTN còn rất ít. Từ đó, dẫn tới tâm lí thờ ơ của đa số HS với các môn ban KHTN, trong đó có môn Vật lí. Chính vì vậy, việc tìm ra một phương pháp, một HTTCDH phù hợp, sinh động nhằm tạo động lực và tránh sự nhàm chán trong việc học tập bộ môn Vật lí là hết sức cần thiết.
Hiện nay, trong các trường phổ thông thì công tác đổi mới PP&HTTCDH đã và đang diễn ra một cách mạnh mẽ, và bước đầu thu được một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, vẫn còn một số khó khăn gặp phải, như:
– Số GV thường xuyên chủ động, sáng tạo trong việc phối hợp các PPDH cũng như sử dụng các PPDH phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của HS còn chưa nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức lí thuyết. Việc rèn luyện kĩ năng sống, kĩ năng giải quyết các tình huống thực tiễn cho HS thông qua khả năng vận dụng tri thức tổng hợp chưa thực sự được quan tâm. Việc ứng dụng CNTT – truyền thông, sử dụng các PTDH chưa được thực hiện rộng rãi và hiệu quả trong nhà trường.
– Hoạt động KTĐG chưa bảo đảm yêu cầu khách quan, chính xác, công bằng; việc kiểm tra chủ yếu chú ý đến yêu cầu tái hiện kiến thức và đánh giá qua điểm số đã dẫn đến tình trạng GV và HS duy trì dạy học theo lối “đọc – chép” thuần túy. Học sinh học tập thiên về ghi nhớ, ít quan tâm vận dụng kiến thức. Nhiều GV chưa vận dụng đúng quy trình biên soạn đề kiểm tra nên các bài kiểm tra còn nặng tính chủ quan của người dạy. Hoạt động KTĐG ngay trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học trên lớp chưa được quan tâm thực hiện một cách khoa học và hiệu quả.
Vì vậy, việc tạo ra động lực học tập các môn nói chung và học tập bộ môn Vật lí nói riêng còn nhiều hạn chế. Do đó, qua thực tế giảng dạy, tôi thấy việc thiết kế các trò chơi trên PowerPonit vào các tiết bài tập đã và đang mang lại hứng thú học tập cho HS.
2.3. Những vấn đề chung về việc sử dụng các trò chơi trên PowerPoint vào các tiết bài tập Vật lí
2.3.1. Mục đích của việc sử dụng các trò chơi trên PowerPoint vào các tiết bài tập Vật lí
Với phương châm “Học mà chơi, chơi mà học” thì việc vận dụng các trò chơi được thiết kế trên PowerPoint là một lựa chọn hàng đầu. Việc học tập bộ môn Vật lí luôn tạo tâm lí áp lực cho các em HS. Đặc biệt là sự nhàm chán trong các tiết bài tập. Do đó, các trò chơi vui nhộn được thiết kế bắt mắt sẽ tạo ra hứng thú cho các em, từ đó tăng hiệu quả học tập. Mỗi trò chơi là một chủ đề, một phạm vi kiến thức nào đó. Thông qua các trò chơi sẽ giúp HS củng cố, luyện tập kiến thức đầy sáng tạo và hết sức hiệu quả. Hình thức trò chơi phong phú, đa dạng, mới mẻ và được chuẩn bị chu đáo, kỹ càng sẽ gây được hứng thú và niềm say mê học tập đối với HS. Hình thức thưởng và phạt hấp dẫn: thưởng điểm, tặng quà, phạt hát, múa, vẽ, bắt chước tiếng kêu hoặc động tác của con vật… sẽ kính thích HS tham gia vào trò chơi. Ngoài việc tiếp thu kiến thức một cách hứng thú, giảm tính căng thẳng của giờ học và nhớ kiến thức một cách lâu hơn thì vận dụng các trò chơi trên PowerPoint còn rèn luyện nhiều kĩ năng như : kĩ năng hợp tác, kĩ năng giao tiếp, quan sát, phản ứng nhanh… Đây cũng chính là mục tiêu cần đạt của việc đổi mới dạy học hiện nay.
2.3.2. Thuận lợi và khó khăn khi thiết kế các trò chơi PowerPoint vào tiết bài tập Vật lí
* Thuận lợi:
– Về CSVC nhà trường: hầu hết các lớp đã trang bị ti vi màn hình khá lớn, có 2 phòng máy chiếu để phục vụ giảng dạy và thao giảng.
– Về phía HS: đa số HS đã được tiếp cận với CNTT và đã quen với việc GV sử dụng bài giảng PowerPoint trong dạy học nên việc tiếp cận các trò chơi là hết sức dễ dàng.
– Về phía các GVBM: đã có khá nhiều GV có kiến thức cơ bản về CNTT nên việc sử dụng các trò chơi không quá khó khăn.