SKKN “ Một số giải pháp dạy học nhằm phát triển năng lực đọc hiểu truyện ngắn hiện đại cho học sinh THPT – KNTT

A. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lý do chọn đề tài 

Như chúng ta đều biết và thừa nhận rằng mỗi học sinh là một cá thể độc lập, có sự khác biệt về trình độ, năng lực, nhu cầu, sở thích và nền tảng xuất thân. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực thừa nhận thực tế này và tìm ra được những cách tiếp cận phù hợp nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất với mỗi học sinh thay vì giáo dục chủ yếu trang bị kiến thức như ở mô hình dạy học truyền thống.Theo đó, dạy học theo hướng phát triển năng lực là mô hình dạy học hướng tới mục tiêu phát triển tối đa phẩm chất và năng lực của người học thông qua cách thức tổ chức các hoạt động học tập độc lập, tích cực, sáng tạo của học sinh dưới sự tổ chức, hướng dẫn và hỗ trợ hợp lý của giáo viên. Trong mô hình này, người học có thể thể hiện sự tiến bộ bằng cách chứng minh năng lực của mình. Điều đó có nghĩa là người học phải chứng minh mức độ nắm vững và làm chủ các kiến thức và kỹ năng (được gọi là năng lực); huy động tổng hợp mọi nguồn lực (kinh nghiệm, kiến thức, kĩ năng, hứng thú, niềm tin, ý chí,…) trong một môn học hay bối cảnh nhất định, theo tốc độ của riêng mình.  Trong quá trình dạy học này, giáo viên đóng vai trò là một người thầy, một người bạn để đồng hành cùng học sinh.Từ đó giúp cho học sinh hình thành và rèn được một số kỹ năng: thảo luận, phát vấn, hợp tác… học sinh tích cực, chủ động, bài học trở nên sinh động, hấp dẫn. Qua đó nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ Văn. 

Nguyên tắc chung của việc xác định, vận dụng các phương pháp dạy học là phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh thông qua hàng loạt tác động của giáo viên; giáo viên tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh theo tinh thần chú ý đến việc rèn luyện phương pháp tư duy, khả năng tự học, nhu cầu hành động và thái độ tự tin; có sự kết hợp giữa học tập cá thể (hình thức học cá nhân) với học tập hợp tác (hình thức học theo nhóm, theo lớp); chú trọng kết hợp học với hành, nâng cao tri thức với rèn luyện các kĩ năng, gắn với thực tiễn cuộc sống; phát huy thế mạnh của các phương pháp dạy học tiên tiến, hiện đại; các phương tiện, thiết bị dạy học và những ứng dụng của công nghệ thông tin. Như vậy, quá trình tổ chức dạy học tác phẩm văn học, trong đó có truyện ngắn, sẽ triển khai vận dụng nhiều phương pháp dạy học (kể cả phương pháp chung và phương pháp đặc thù) nhưng tất cả đều phải hướng đến mục tiêu phát triển được năng lực học sinh; tức là ưu tiên cho việc giải mã, tạo nghĩa văn bản, gắn các nội dung học tập với trải nghiệm của học sinh; đặt người học vào các tình huống của thực tiễn đời sống để yêu cầu phát biểu suy nghĩ và đề xuất các giải pháp hành động. 

Trong chương trình Ngữ văn THPT, số lượng văn bản được đưa vào chương trình rất nhiều. Nhìn chung, truyện ngắn hiện đại vẫn chiếm một số lượng lớn cả về dung lượng, lẫn số lượng văn bản. Về nội dung, những tác phẩm truyện ngắn được đưa vào chương trình là những tác phẩm tiêu biểu trong nền văn học Việt Nam hiện đại, quen thuộc với bạn đọc Việt Nam qua nhiều thế hệ và phù hợp với trình độ tiếp thu của học sinh.  

Ở trường THPT Yên Thành 2, cách nhìn nhận và phương pháp của giáo viên về phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh trong dạy học truyện ngắn hiện đại cho học sinh cả ba khối lớp, nhất là học sinh khối 10 năm nay đều rất được quan tâm, chú trọng . Nhiều giáo viên mong muốn làm phong phú, sinh động thêm bài giảng của mình bằng cách tìm tòi sáng tạo trong soạn giảng, tìm kiếm các phương pháp mới nhằm tác động đến sự tiếp nhận của học sinh. Về phía học sinh, hầu hết các em đều yêu thích các tác phẩm truyện ngắn và hứng thú với các giờ học này. Tuy nhiên, ý thức chuẩn bị bài ở nhà của các em vẫn chưa được cao khi chỉ có số ít học sinh thực hiện đầy đủ các thao tác: đọc tác phẩm trước ở nhà, gạch chân các chi tiết quan trọng; tóm tắt tác phẩm; trả lời câu hỏi cuối SGK,… 

Mang lí thuyết lại gần với thực tế, góp phần khơi dậy hứng thú học tập và chuẩn bị những kĩ năng cần thiết cho người học bước vào cuộc sống sau này; vì những lí do đó, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “ Một số giải pháp dạy học nhằm phát triển năng lực đọc hiểu  truyện ngắn hiện đại cho học sinh THPT” với mong muốn  góp phần nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông nói chung và ở trường THPT Yên Thành 2 nói riêng. 

2. Mục đích nghiên cứu 

• Nâng cao năng lực cảm thụ văn học gắn với thực tiễn. 

• Tạo hứng thú, lôi cuốn cho học sinh trong giờ học.  

• Phát huy vai trò chủ thể của học sinh: làm việc độc lập, sáng tạo. 

• Giúp học sinh liên hệ mở rộng một vấn đề nào đó từ văn bản bằng suy nghĩ, ý kiến của mình; vận dụng văn bản để trình bày phương hướng, biện pháp giải quyết một vấn đề cụ thể của cuộc sống, của xã hội 

• Cụ thể hóa và khái quát về năng lực đọc hiểu, đặc điểm của truyện ngắn hiện đại 

• Chỉ ra những ưu điểm, hạn chế của giải pháp nâng cao năng lực đọc hiểu cho học sinh trong dạy học truyện ngắn hiện đại 

• Chỉ ra thực trạng dạy và học của học sinh khi đọc hiểu truyện ngắn hiện đại 

• Cụ thể hóa yêu cầu đối với việc dạy học truyện ngắn hiện đại, từ đó vận dụng trong tiết học cụ thể. 

• Giả thuyết khoa học 

Trong quá trình dạy học, nếu giáo viên áp dụng một số giải pháp dạy học nhằm  phát triển năng lực đọc hiểu truyện ngắn hiện đại thích hợp theo từng bài sẽ tạo hứng thú học tập, giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động trong nhận thức, tinh thần làm việc khoa học, có kĩ năng hợp tác, góp phần đào tạo con người phát triển toàn diện và nâng cao chất lượng quá trình dạy học môn Ngữ Văn ở trường THPT. 

• Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận liên quan đến dạy học theo định hướng phát triển năng lực, nguyên tắc thiết kế các chủ đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực, các phương pháp dạy học truyện ngắn hiện đại. 
• Nghiên cứu về khái niệm năng lực giải quyết vấn đề, các biểu hiện, tiêu chí và bộ công cụ đánh giá mức độ phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. – Điều tra thực trạng về tình hình dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở một số trường THPT tại Yên Thành. 

5. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 

• Phạm vi  nghiên  cứu: Đề tài này rất phù hợp cho ba khối ở cấp THPT, áp dụng tốt trong phạm vi rộng. Nhưng trong điều kiện của người viết, chúng tôi chỉ áp dụng cụ thể ý tưởng của mình qua bài dạy truyện ngắn hiện đại (Sgk Ngữ văn 10 tập 1,Sgk Ngữ văn 11 tập 1) ở khối lớp 10 và 11. 
• Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng mà tôi thực hiện khảo nghiệm là 10a3,10a7,11a1,11a2, trường THPT Yên Thành 2, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An trong năm học 2022– 2023 do chúng tôi trực tiếp giảng dạy. Chúng tôi cũng sử dụng phân phối chương trình nhóm Ngữ  văn trường Yên Thành 2 năm học 2022 – 2023 để thực hiện sáng kiến này. 

• Phương pháp nghiên cứu 

6.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận 

• Đọc và nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài: 

Các tài liệu lí luận dạy học có liên quan đến các phương pháp dạy học tích cực. 

+ Các tài liệu liên quan đến việc tích hợp công nghệ nhằm phát huy tối đa hiệu quả của dạy học. 

• Phương pháp phân tích và tổng hợp. 
• Phương pháp diễn dịch và quy nạp. 
• Phương pháp phân loại, hệ thống hóa. 

6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 

• Quan sát, thăm lớp, dự giờ, trao đổi với giáo viên và học sinh. 
• Điều tra, khảo sát tình hình sử dụng dạy học theo dự án hiện nay: bằng phương pháp quan sát, phỏng vấn, phiếu điều tra ở một số trường THPT. 
• Khảo sát kết quả học tập của học sinh. 
• Phương pháp chuyên gia. 
• Thực nghiệm sư phạm. 
• Tổng kết kinh nghiệm thực tiễn. 

6.3. Phương pháp xử lý thống kê 

Sử dụng toán xác suất thống kê để phân tích, xử lý các kết quả TNSP. 

• Đóng góp mới của đề tài 

Tổng hợp, khái quát về văn bản văn xuôi hiện đại lớp 10,lớp 11. Hướng dẫn phương pháp tìm hiểu, tiếp cận phát triển năng lực đọc hiểu văn bản truyện ngắn hiện đại một cách khoa học, vận dụng thực tế trong bài học, thể hiện được sự đoàn kết, chuẩn bị của học sinh. 

• Cấu trúc của sáng kiến 

Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung chính của sáng kiến gồm: 

Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn  

Chương 2: Định hướng phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh THPT trong dạy học truyện ngắn hiện đại 

Chương 3: Giáo án thực nghiệm