SKKN Phát huy tính tích cực học tập của học sinh thông qua phương pháp dạy học tích hợp liên môn trong tiết dạy môn số học lớp 6 Chân trời sáng tạo

1.1. Lí do chọn đề tài

Giáo dục trung học cơ sở là bước chuyển tiếp giữa giáo dục tiểu học và giáo dục trung học phổ thông, với sự thay đổi lớn lao về cả nội dung kiến thức và phương pháp học tập cùng với sự thay đổi về tâm sinh lý của học sinh trung học cơ sở. Mục tiêu giáo dục trong giai đoạn này đòi hỏi người làm công tác giáo dục phải có năng lực chuyên môn vững vàng, có kỹ năng sư phạm tốt và không thể không kể đến những năng lực năng khiếu khác.

  Chương trình giáo dục trung học cơ sở đã được phân chia thành nhiều bộ môn khoa học khác nhau, với mỗi bộ môn có những phương pháp học tập đặc trưng. Đối với bộ môn Toán thì các em không còn bỡ ngỡ về môn học này. Tuy nhiên sự đổi mới liên tục về phương pháp dạy học nhằm giúp học sinh hứng thú học tập, tích cực chủ động tìm tòi kiến thức thì việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp các em có  ý thức học tập tốt các bộ môn, các em có khả năng vận dụng kiến thức một số môn học vào giải quyết các vấn đề trong thực tế cuộc sống.

Hiện nay, chương trình giáo dục đã thể hiện rõ tính ưu việt của phương pháp dạy học tích hợp kiến thức liên môn trong giảng dạy. Thực tế trong quá trình giảng dạy giáo viên luôn nhận thấy bộ môn của mình cần có sự tích hợp các bộ môn khác. Dạy học tích hợp là sự kết hợp các nội dung từ các môn học, giáo viên có vai trò giúp học sinh nhận thức sự cần thiết phải tích hợp liên môn trong học tập và trong ứng dụng thực tế.

Chính vì vậy, việc dạy học tích hợp liên môn là việc làm hết sức cần thiết giúp trang bị cho học sinh thói quen vận dụng tổng hợp các kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và trong thực tiễn cuộc sống. Điều đó không chỉ đòi hỏi người giáo viên giảng dạy bộ môn nắm bắt nhuần nhuyễn kiến thức bộ môn mình giảng dạy mà còn cần phải  không ngừng trau dồi kiến thức của những môn học khác để giúp các em giải quyết các tình huống.

Tôi nhận thấy kiến thức bộ môn Toán có thể tích hợp liên môn với nhiều chủ điểm do sự sáng tạo của người giáo viên và mục đích giáo dục của giáo viên muốn truyền tải đến học sinh để học sinh ban đầu tiếp cận kiến thức liên môn và biết vận dụng một cách đơn giản. Học sinh cũng bước đầu nhận thấy bộ môn Toán không phải là một bộ môn khô khan, chỉ có tính toán trên sách vở mà còn liên hệ với các bộ môn khác giúp học sinh hiểu thêm về nhiều lĩnh vực,  hiểu hơn về cuộc sống xung quanh.

Với mong muốn  trao đổi với đồng nghiệp về phương pháp dạy học bộ môn Toán nói chung và số học 6 nói riêng, cũng như cách tổ chức các hoạt động dạy học và tạo cho học sinh có sự hứng thú, yêu thích tích cực học tập môn Toán 6 và vận dụng tổng hợp các kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và trong thực tiễn đời sống nên tôi chọn đề tài “SKKN Phát huy tính tích cực học tập của học sinh thông qua phương pháp dạy học tích hợp liên môn trong tiết dạy môn số học lớp 6 sách Chân trời sáng tạo” để nghiên cứu.

1.2. Mục đích nghiên cứu:

+ Giúp thiết lập mối quan hệ giữa các khái niệm đã học trong cùng một môn học và giữa các môn học khác nhau.

+ Tránh được sự trùng lặp.

+ Tiết kiệm thời gian.

+ Phát triển năng lực cho học sinh, năng lực giải quyết các vấn đề phức tạp, làm cho học sinh xác định học tập trở nên ý nghĩa hơn đối với học sinh.

+ Dạy học theo phương pháp tích hợp phát huy tính tích cực của học sinh góp phần đổi mới nội dung và phương pháp dạy học, góp phần đào tạo những học sinh có đầy đủ phẩm chất và năng lực giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện tại.

1.3.  Đối tượng  nghiên cứu

Đề tài “SKKN Phát huy tính tích cực học tập của học sinh thông qua phương pháp dạy học tích hợp liên môn trong tiết dạy môn số học lớp 6 sách Chân trời sáng tạo” được nghiên cứu và viết dựa vào đặc điểm tâm sinh lí của các đối tượng học sinh các khối lớp 6 và dựa vào hoạt động dạy của thầy và học của học sinh THCS ….

Qua đề tài này sẽ giúp học sinh có ý thức tự giác, có tinh thần trách nhiệm, có kĩ năng nhận thức, có cách học tập đúng đắn, tích cực với các môn học khác. Đồng thời giúp các em có tư duy logic giải quyết các vấn đề đơn giản trong cuộc sống xung quanh các em một cách đơn giản nhất.

1.4. Phương pháp nghiên cứu

     – Dựa vào thực tế giảng dạy, dự giờ, trao đổi kinh nghiệm của các đồng nghiệp, thông qua tham khảo sách báo, các thông tin đại chúng. 

     – Dựa vào công tác điều tra, khảo sát, tham quan, nghiên cứu tình hình thực tế của nhà trường, thảo luận phương án xử lí.

     – Dựa vào kinh nghiệm thực tế, các hoạt động thực tiễn, từ đó phân tích, tổng hợp để đưa ra các giải pháp tích hợp liên môn đối với môn toán 6 cho phù hợp.

2.  NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận

  Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”.

Theo từ điển giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc một vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”.

  Tích hợp ( tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức: Integration)  có nguồn gốc từ tiếng Latinh: Integration với nghĩa xác lập cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở những bộ phận riêng lẻ.

Tích hợp có hai tính chất cơ bản, liên hệ mật thiết với nhau và quy định lẫn nhau, đó là tính liên kết và tính toàn vẹn. Tính liên kết có thể tạo ra một thực thể toàn vẹn, tính toàn vẹn dựa trên sự thống nhất nội tại các thành phần liên kết chứ không phải sự sắp đặt các thành phần bên cạnh nhau. Không thể gọi là tích hợp nếu các tri thức, kĩ năng không có sự liên kết, phối hợp với nhau trong lĩnh hội nội dung hoặc giải quyết một vấn đề tình huống.

  Nói ngắn gọn, tích hợp là một hoạt động mà ở đó cần phải kết hợp, liên hệ, huy động các yếu tố, nội dung gần giống nhau có liên quan với nhau của nhiều lĩnh vực để giải quyết, làm sáng tỏ vấn đề và cùng một lúc đạt được nhiều mục tiêu khác nhau.

Xuất phát từ những ưu điểm của dạy học tích hợp, tôi nhận thấy, dạy học tích hợp là cần thiết, một xu hướng tối ưu của lý luận dạy học ngày nay và đã được nhiều nước trên thế giới thực hiện.  Hầu hết các nước trong khu vực Đông Nam Á đã thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học ở những mức độ nhất định.Trong những năm 70 và 80 của thế kỷ XX, UNESCO đã có những hội thảo với các báo cáo về việc thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học của các nước tới dự. Khi xây dựng chương trình giáo dục phổ thông, xu hướng chung của các nước trên thế giới hiện nay đã tăng cường tích hợp, đặc biệt ở cấp tiểu học và trung học cơ sở. Theo thống kê của UNESCO (từ năm 1960 đến năm 1974) có 208/392 chương trình môn Khoa học trong chương trình giáo dục phổ thông các nước thể hiện quan điểm tích hợp ở các mức độ khác nhau. Một nghiên cứu mới đây của viện khoa học giáo dục Việt Nam về chương trình giáo dục phổ thông 20 nước cho thấy 100% các nước đều xây dựng chương trình theo hướng tích hợp. 

                        Vậy tại sao phải dạy học tích hợp?

  Thứ nhất, do mọi sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và xã hội đều ít nhiều có mối liên hệ với nhau. Nhiều sự vật, hiện tượng có những điểm tương đồng và cùng một nguồn cội…Để nhận biết và giải quyết các sự vật, hiện tượng ấy, cần huy động tổng hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực khác nhau. Không phải ngẫu nhiên mà hiện nay đang ngày càng xuất hiện các môn khoa học “liên ngành”.

  Thứ hai, trong quá trình phát triển của khoa học và giáo dục, nhiều kiến thức, kỹ năng chưa hoặc chưa cần thiết trở thành một môn học trong nhà trường, nhưng lại rất cần trang bị cho học sinh để các em có thể đối mặt với những thách thức của cuộc sống. Do đó cần tích hợp giáo dục các kiến thức và kỹ năng đó thông qua các môn học.

Thứ ba, do tích hợp mà các kiến thức gần nhau, liên quan với nhau sẽ được nhập vào cùng một môn học nên số đầu môn học sẽ giảm bớt, tránh được sự trùng lặp không cần thiết về nội dung được các môn học nhằm giảm tải cho học sinh.

Thực hiện nghị quyết số 29 – NQ/TW  ngày 4/11/2013 của hội nghị lần thứ 8 ban chấp hành Trung Ương khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo.

Trong Luật giáo dục 2005 (điều 5) có quy định: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”.

  Cũng trong Luật giáo dục 2005 (điều 28.2) đã ghi: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn”.

Trong công văn của phòng Giáo dục và Đào tạo …. cũng đã nêu “Trong quá trình dạy và học coi trọng tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh, tăng cường kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức, kỹ năng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn”.

2.2. Thực trạng của vấn đề

2.2.1 Thực trạng về nội dung chương trình SGK hiện nay

      – SGK biên soạn nặng về cung cấp kiến thức để thi cử,ít chú trọng đến vấn đề bồi dưỡng năng lực cho học sinh.

      – SGK thể hiện dưới một môn khoa học, nhiều bài học khô khan, trình bày kiến thức theo khuynh hướng đơn môn, một số kiến thức mang tính hàn lâm không gắn liền với thực tế cuộc sống.

2.2.2. Thực trạng “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh thông qua phương pháp dạy học tích hợp liên môn trong  tiết dạy môn số học lớp 6 ở trường THCS …” trong những năm học qua

2.2.2.1 . Đối với giáo viên

     – Khó khăn:

+ Đã làm quen và có sự chủ động với cách tổ chức các hoạt động dạy và học một tiết toán 6 theo phân số mới.

+ Đã phối hợp được khá linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực như:  Nêu và giải quyết vấn đề, bản đồ tư duy, hợp tác nhóm….

+ Trình độ một số giáo viên còn hạn chế nên giáo viên gặp một số khó khăn trong việc tìm hiểu các kiến thức của nhiều lĩnh vực khác. 

+ Vấn đề tâm lý chủ yếu vẫn quen dạy theo chủ đề đơn môn nên khi dạy theo chủ đề tích hợp, liên môn, các giáo viên sẽ vất vả hơn, phải xem xét, rà soát nội dung chương trình, sách giáo khoa hiện hành để loại bỏ những thông tin cũ, lạc hậu, đồng thời bổ sung, cập nhật  những thông tin mới, phù hợp. Nội dung của phương pháp dạy học tích hợp, liên môn cũng yêu cầu giáo viên cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học trong chương trình hiện hành theo định hướng phát triển năng lực học sinh nên không tránh khỏi làm cho giáo viên có cảm giác ngại thay đổi.

+ Điều kiện cơ sở vật chất (thiết bị thông tin, truyền thông) phục vụ cho việc dạy học trong nhà trường còn nhiều hạn chế nhất.

– Chưa có SGK, tài liệu hướng dẫn cụ thể nên giáo viên khó thoát ra khỏi chuẩn kiến thức.

– GV chưa tham gia tập huấn chuyên đề về phương pháp dạy học tích hợp liên môn nên việc vận dụng vào tiết dạy còn nhiều lúng túng.

– Trình độ giáo viên không đồng đều, khả năng vận dụng của mỗi giáo viên còn khác nhau, nên có sự tranh luận nhiều ý kiến trong các lần góp ý, rút kinh nghiệm từ các giờ thao giảng

 – Kĩ năng sử dụng các phương tiện phục vụ việc dạy học hiện đại của giáo viên còn hạn chế. Như việc sử dụng máy vi tính để chuẩn bị bài, cập nhật lưu trữ thông tin; sử dụng máy chiếu projector để giảng dạy, sưu tầm các tư liệu điện tử, tranh ảnh, phim liên quan đến bài cần tích hợp .

 – Thời lượng của một tiết học còn hạn chế (45 phút) do đó giáo viên giảng dạy ngại đi sâu vào việc tích hợp liên môn.

      – Thuận lợi:

+ Trong quá trình dạy học môn học của mình, giáo viên vẫn thường xuyên phải dạy những kiến thức có liên quan đến các môn học khác và vì vậy đã có sự am hiểu về những kiến thức liên môn đó hay nói cách khác đội ngũ giáo viên chúng ta đã dạy tích hợp liên môn từ lâu rồi nhưng chúng ta chưa đi sâu và chưa khái niệm tên gọi cụ thể mà thôi.

+ Với việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, vai trò của giáo viên không còn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, định hướng hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học, vì vậy, giáo viên các bộ môn liên quan có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học.

+ Trong những năm qua giáo viên cũng đã được trang bị thêm nhiều kiến thức mới về phương pháp và kỹ năng dạy học tích cực: như phương pháp bàn tay nặn bột và kỹ năng khăn trải bàn, dạy học theo dự án…

+ Môi trường “Trường học kết nối” rất thuận lợi để giáo viên đổi mới trong dạy học tích hợp liên môn.

+ Nhà trường đã đầu tư nhiều phương tiện dạy học có thể đáp ứng một phần đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.

+ Sự phát triển của công nghệ thông tin, sự hiểu biết của đội ngũ giáo viên nhà trường là cơ hội để chúng ta triển khai tốt dạy học tích hợp liên môn.

2.2.2.2. Đối với nhà trường

– Trang thiết bị phục vụ cho công tác giáo dục và dạy học liên môn còn thiếu thốn, tài liệu cho giáo viên nghiên cứu chưa có, phòng học chức năng không đủ, một số thiết bị đã hỏng không bổ sung thay thế, hoặc có nhưng chất lượng không đảm bảo.

– Chưa có văn bản hướng dẫn chi tiết về vấn đề này nên nhà trường còn khá lúng túng trong khâu chỉ đạo.

– Các tổ chuyên môn chưa mạnh dạn xây dựng thành các chuyên đề, hoăc đề xuất phương án tổ chức trong các buổi sinh hoạt chuyên môn cấp trường, cấp cụm.

 – Do điều kiện phục vụ dạy học, cơ sở vật chất trang thiết bị còn thiếu, tài liệu, sách báo cho GV và HS tham khảo chưa được phong phú, chưa đáp ứng được nhu cầu và hấp dẫn học sinh.

2.2.2.3. Đối với học sinh

+ Căn cứ vào đặc điểm tâm sinh lí của lứa tuổi và trình độ nhận thức kiến thức bộ môn Toán 6 của học sinh THCS. Qua thực tế giảng dạy, dự giờ, trao đổi các đồng nghiệp, qua công tác điều tra, khảo sát, nghiên cứu phương pháp tích hợp liên môn ở trường thcs…. Nhận thấy rằng việc  giảng dạy một tiết học cho học sinh bằng phương pháp tích hợp liên môn đối với bộ môn Toán là một biện pháp tốt nhất nhằm giúp các em có ý thức, trách nhiệm phải học tốt các môn học khác và biết vận dụng kiến thức đã học vào việc giải quyết các vấn đề đơn giản trong cuộc sống…

+ Dạy học tích hợp là cả một quá trình từ tiểu học đến trung học phổ thông nên giai đoạn đầu này, đặc biệt là thế hệ học sinh hiện tại đang quen với lối mòn cũ nên khi đổi mới học sinh thấy lạ lẫm và khó bắt kịp.

+ Do xu thế chọn ngành nghề theo thực tế xã hội nước ta hiện nay và việc quy định các môn  thi trong các kì thi tuyển sinh nên đa số các học sinh và phụ huynh kém mặn mà (coi nhẹ) với các môn không thi, ít thi (môn phụ).

2.3. Giải pháp và cách tổ chức thực hiện

2.3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp

   Hiện nay chúng ta đang đứng trước tình trạng đa số học sinh học tủ, học lệch các môn, các em nhìn nhận và giải quyết các vấn đề xã hội, cuộc sống một cách phiến diện lệch lạc, đa số các em không thấy được mối quan hệ hữu cơ giữa các bộ môn. Nguyên nhân do sách giáo khoa trình bày theo khuynh hướng đơn môn, không có mối liên hệ logic giữa các môn học nếu có cũng chỉ là một lượng nhỏ kiến thức, mặt khác là do tâm lý giáo viên ngại tư duy, không thay đổi phương pháp giảng dạy, trình độ nhận thức các vấn đề tổng hợp kiến thức xã hội của một số giáo viên còn rất hạn chế, thứ nữa trang thiết bị  phục vụ cho giảng dạy của nhà trường còn rất thiếu thốn. Tuy nhiên việc dạy học theo phương pháp tích hợp liên môn như trên sẽ đem lại hiệu quả, học sinh sẽ không chỉ lĩnh hội một kiến thức nhất định mà nhiều kiến thức cùng trong một tiết học, cũng từ đó học sinh hình thành được tư duy giải quyết các vấn đề của cuộc sống một cách hoàn chỉnh, và học sinh cũng yêu thích và học tốt các môn học khác hơn. Để cho nội dung có hiệu quả tôi mạnh dạn trình bày “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh thông qua phương pháp dạy học tích hợp liên môn trong  tiết dạy môn số học lớp 6 ở trường THCS …”.

2.3.2. Các giải pháp chủ yếu

2.3.2.1. Xây dựng nội dung tích hợp phù hợp với nội dung bài học toán 6 Chân trời sáng tạo

Để học sinh nhận thức, lĩnh hội kiến thức một cách khoa học và dễ nhất, từ đó có những hành động cụ thể phù hợp thì trước hết cần đưa học sinh đến những vấn đề gần gũi hoặc phù hợp với nhận thức của các em. Đối với bộ môn Toán, việc giảng dạy bằng phương pháp tích hợp liên môn cho học sinh cần thông qua các nội dung của từng bài học cụ thể, đơn giản, thực tế trong chương trình học. 

2.3.2.2. Thu thập tài liệu sinh động và có sức thuyết phục

– Hiện nay với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc tìm kiếm bất cứ tư liệu nào trên mạng internet cũng trở nên dễ dàng. Đây là một điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và việc tích hợp liên môn đối với môn toán 6 nói riêng.

– Sau khi xây dựng được nội dung tích hợp giáo viên tìm và lựa chọn những hình ảnh sinh động, ấn tượng phù hợp với yêu cầu để đưa vào bài giảng.

2.3.2.3. Sử dụng máy chiếu Projector để dạy nội dung tích hợp

Việc sử dụng máy vi tính kết hợp với máy chiếu để dạy học sẽ phát huy cao tính trực quan của bài dạy. Đặc biệt phần tích hợp bảo liên môn đòi hỏi không chỉ cung cấp kiến thức, kĩ năng mà quan trọng là hình thành  học sinh thái độ trước các môn học khác, điều này sẽ đạt được hiệu quả cao khi các em có ý thức học tốt ở các môn học khác và khả năng tư duy logic của học sinh.