SKKN Tổ chức các hoạt động trải nghiệm qua chủ đề “Bảo vệ môi trường tự nhiên” nhằm phát triển năng lực, phẩm chất cho HS lớp 10 THPT – KNTT

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài Hiện nay, hội nhập quốc tế đang trở thành xu thế toàn cầu đòi hỏi ở mỗi người có đủ yếu tố chân – thiện – mỹ, đức và tài, sự năng động, nhạy bén, kĩ năng sống và vốn kiến thức phong phú. Đây cũng chính là mục tiêu giáo dục hướng tới trong thế kỉ XXI. Điều này được thể hiện rõ trong chương trình GDPT 2018 “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hoà đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh”. Chương trình tổng thể cũng nhấn mạnh đến việc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và đây trở thành một hoạt động giáo dục bắt buộc trong nhà trường. 

Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tuân thủ định hướng đổi mới chương trình GDPT 2018, chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực; bám sát mục tiêu, nội dung, yêu cầu cần đạt quy định trong chương trình giáo dục phổ thông Hoạt động trải nghiệm và Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp lớp 10. Hoạt động trải nghiệm có vai trò củng cố, vận dụng tri thức đã học ở các môn học, phát triển những tình cảm kĩ năng đã có khi thiết kế các hoạt động trải nghiệm. Qua đó học sinh (HS) không chỉ vận dụng, củng cố, kiểm nghiệm những tri thức, cảm xúc đã có mà còn hiểu rõ hơn ý nghĩa thực tiễn của những điều đã thu nhận được, đồng thời có nhu cầu sử dụng những tri thức kĩ năng đó vào thực tiễn để từng bước hình thành, phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết cho bản thân.   Sách Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 (Bộ Kết nối tri thức với cuộc sống) được thực hiện trong 105 tiết, biên soạn dựa trên 4 mạch nội dung chính: Hoạt động hướng vào bản thân, Hoạt động hướng đến xã hội, Hoạt động hướng đến tự nhiên và Hoạt động hướng nghiệp. Các mạch nội dung đó được thiết kế thành 11 chủ đề gần gũi, thiết thực và có ý nghĩa đối với mỗi HS. Mỗi chủ đề được thực hiện từ 3 – 4 tuần với ba loại hình hoạt động cơ bản: Sinh hoạt dưới cờ, Hoạt động giáo dục theo chủ đề và Sinh hoạt lớp. Trải nghiệm 11 chủ đề này sẽ giúp các em từng bước hình thành và phát triển các năng lực chung được quy định trong chương trình tổng thể (năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo), đặc biệt là các năng lực đặc thù: năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp… đồng thời góp phần phát triển các phẩm chất như: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. Trong chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 10, Chủ đề 8:“Bảo vệ môi trường tự nhiên” là một chủ đề thuộc mạch nội dung hoạt động hướng đến tự nhiên, giúp các em nhận thức được thực trạng môi trường tự nhiên (MTTN) địa phương, thấy được ý nghĩa của việc bảo vệ môi trường, từ đó các em đề xuất được những giải pháp thiết thực và trực tiếp tham gia bảo vệ chính MTTN xung quanh mình.   Yên Thành nói riêng và các vùng quê trên khắp đất nước Việt Nam nói chung vốn được xem là những vùng quê thanh bình với MTTN phong phú đa dạng: có đồi núi, đồng ruộng, sông ngòi; có nhiều loại động vật, thực vật, vi sinh vật… Tuy nhiên, cùng với sự tiến bộ của khoa học công nghệ, sự xuất hiện rầm rộ của các nhà máy, xí nghiệp… đã gây ra nhiều hậu quả về MTTN, dấy lên tiếng chuông cảnh báo về một “lá phổi xanh” của con người đang bị hủy hoại. Trước thực trạng đó, đã có những giải pháp bảo vệ MTTN được đưa ra, nhưng nhìn chung vẫn chưa thường xuyên, liên tục và thiếu sự đồng bộ. Nhiều thành phần xã hội trong đó có HS còn rất thờ ơ thiếu trách nhiệm trước môi trường sống xung quanh mình. Các em nhận thức chưa đầy đủ về thực trạng MTTN về sự tác động của con người tới môi trường, chưa thấm thía sâu sắc về vai trò ý nghĩa của việc bảo vệ môi trường sống, vì thế càng chưa thể hiện được trách nhiệm chưa có những hành động việc làm thiết thực để bảo vệ môi trường. Những hạn chế trong nhận thức và hành động này ở các em HS một phần cũng xuất phát từ việc gia đình – nhà trường – xã hội chưa thực hiện tốt các hoạt động giáo dục. Vì thế, việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm về chủ đề “Bảo vệ môi trường tự nhiên” không chỉ giúp các em rèn luyện năng lực, phẩm chất của người học mà còn góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của bản thân các em trong việc bảo vệ môi trường sống xung quanh mình.   Là những giáo viên (GV) phụ trách công tác Đoàn, trực tiếp làm công tác chủ nhiệm và trực tiếp giảng dạy hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp; ý thức được trách nhiệm của người con đối với  MTTN quê hương, chúng tôi nhận thấy việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm về chủ đề “Bảo vệ môi trường tự nhiên” cho HS lớp 10 là việc làm hết sức thiết thực nhằm nâng cao ý thức bảo vệ MTTN, đồng thời góp phần hình thành, phát triển năng lực phẩm chất cho các em. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã nghiên cứu đề tài Tổ chức các hoạt động trải nghiệm qua chủ đề “Bảo vệ môi trường tự nhiên” (sách Kết nối tri thức với cuộc sống) nhằm phát triển năng lực, phẩm chất cho HS lớp 10 THPT.    2. Nội dung và mục đích nghiên cứu 

• Nội dung nghiên cứu: Cách thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm về bảo vệ MTTN. 
• Mục đích nghiên cứu: 

+ Tìm hiểu thực trạng MTTN tại địa phương, sự tác động của con người tới môi trường, nhận thức sâu sắc về ý nghĩa của việc bảo vệ MTTN.  + Khơi dậy ý thức trách nhiệm, từ đó có hành động thiết thực bảo vệ MTTN trên quê hương mình.  + Đề xuất cách thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm gắn với bảo vệ MTTN.  + Góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất HS.    3. Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu   Đề tài được tiến hành nghiên cứu cách tổ chức các hoạt động trải nghiệm để giáo dục HS ý thức về bảo vệ MTTN.           Đối tượng áp dụng: HS lớp 10 tại Trường THPT Bắc Yên Thành.    4. Phƣơng pháp nghiên cứu    Để thực hiện đề tài, chúng tôi đã sử dụng các phương pháp: 

• Khảo sát thống kê, phân loại: người viết tiến hành khảo sát các tài liệu hướng dẫn cách thức tổ chức các hoạt động dạy học trải nghiệm hướng nghiệp. 
• Phân tích, tổng hợp, qui nạp: trên cơ sở phân tích cụ thể mục đích, các bước tiến hành một hoạt động trải nghiệm, điều kiện cụ thể của từng đối tượng HS ở địa phương, người viết lựa chọn những phương pháp nổi bật, tối ưu, phù hợp với nhu cầu của thực tiễn và tâm sinh lí của các em. 
• So sánh: So sánh đối chiếu giữa các phương pháp có thể áp dụng. 
• Thực nghiệm: Sau khi xây dựng đề cương, được sự góp ý, phản biện của tổ chuyên môn, chúng tôi tiến hành thực nghiệm bằng việc áp dụng cách thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm về bảo vệ MTTN cho các em khối 10 ở tại trường THPT Bắc Yên Thành  năm học 2022 – 2023. Kết quả thực nghiệm là cơ sở để chúng tôi đánh giá tính hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm này. 

5. Tính mới của đề tài   Được thể hiện trước hết ở nội dung đối tượng để HS khám phá, trải nghiệm: Bảo vệ môi trường tự nhiên – một vấn đề gần gũi, thiết thực với các em HS. Các nội dung thực hiện hoạt động trải nghiệm mà GV hướng dẫn đều xuất phát và gắn liền với không gian sống của các em.    Là đối tượng khám phá quen thuộc nhưng để triển khai nghiên cứu và thực hiện một cách bài bản toàn diện thì đây là một vấn đề hoàn toàn mới mẻ. Chương trình mới. sách giáo khoa mới, chủ đề lần đầu được đưa vào để giáo dục HS nên trước đọ chưa từng có một công trình nào được tiến hành nghiên cứu thực nghiệm và công bố cả.  Hơn nữa, nội dung dạy học trên lớp và nội dung tiến hành hoạt động trải nghiệm được diễn ra trong cùng một khoảng thời gian. Vì vậy, vấn đề nghiên cứu đảm bảo tính liền mạch giữa kiến thức bài học trong sách Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp10 với kiến thức địa phương và tính liên hệ thực tiễn. Từ đó nâng cao tính giáo dục trong dạy học trải nghiệm, hướng nghiệp.   Đây là đề tài được nghiên cứu, thực nghiệm thành công và đúc rút kinh nghiệm có tính thực tiễn cao. Trên cơ sở tiếp thu những thành tựu về mặt kiến thức – lí thuyết trong lĩnh vực hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp, kết hợp với thực nghiệm tổ chức các hoạt động chủ đề “Bảo vệ môi trường tự nhiên”  hiệu quả, chúng tôi đã tìm ra một hướng đi mới trong việc thực hiện nhiệm vụ quan trọng này – nhiệm vụ tổ chức giáo dục chương trình Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp 10 cho HS THPT.