SKKN Giáo dục học sinh lớp 6 nâng cao nhận thức và phát huy giá trị vốn văn hóa dân tộc thông qua một số bài mĩ thuật

I- MỞ ĐẦU

1- Lí do chọn đề tài:

         Trong xã hội chúng ta ngày nay, giữa bộn bề cuộc sống, sự du nhập của văn hóa nước ngoài thời mở cửa… không phải ai cũng lưu tâm đến văn hóa truyền thống dân tộc, đặc biệt là vốn văn hóa cổ truyền. Có nhiều lý do khác nhau nhưng chủ yếu vẫn là do chưa được định hướng tìm hiểu hoặc không có điều kiện tiếp cận với các giá trị văn hóa đó. Vì vậy không phải ai cũng biết, hiểu vai trò ý nghĩa, giá trị chứ đừng nói đến tự hào, gìn giữ và phát huy vốn văn hóa truyền thống của dân tộc như chúng ta vẫn thường hô hào, cổ xúy.

  “Họa tiết trang trí dân tộc” là một trong những vốn văn hóa như vậy. Họa tiết được vẽ, chạm khắc trên các trên các vật phẩm; các công trình kiến trúc xưa. Là một loại hình nghệ thuật có đời sống riêng, họa tiết trang trí dân tộc được ứng dụng rộng dãi trong đời sống xã hội, họa tiết có mặt ở nhiều nơi, trên các vật phẩm, các công trình và được thể hiện bằng nhiều chất liệu khác nhau…. nhưng để giúp học sinh hiểu thấu đáo và nhận ra giá trị đích thực của họa tiết trang trí dân tộc không phải là việc giản đơn, bởi không thể nhận thức đầy đủ về vấn đề nếu chỉ bó hẹp trong phạm vi lý thuyết, thực hành đơn thuần của một bài học trong khoảng thời gian một tiết học mà có được. Việc hướng dẫn, lồng ghép, tổ chức hoạt động giúp học sinh tiếp cận, quan sát, trải nghiệm để từ đó có cảm nhận về vẻ đẹp, giá trị nhệ thuật của “ Vốn cổ”. Các em sẽ có cách nhìn nhận đúng đắn  hơn về vốn văn hóa truyền thống của dân tộc, biết trân trọng, giữ gìn và phát huy vốn văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc mình là điều hết sức cần thiết và là trách nhiệm của nhà trường và đặc biệt là thầy giáo, cô giáo. 

Học sinh lớp 6 là đối tượng học sinh đầu cấp, từ cấp Tiểu học sang cấp Trung học cơ sở tuy có đôi chút bỡ ngỡ với yêu cầu của các môn học nói chung và môn Mĩ thuật nói riêng so với bậc Tiểu học việc làm quen với họa tiết trang trí dân dân tộc  thông qua một số bài vẽ màu vào họa tiết có sẵn, vẽ tiếp họa tiết và vẽ màu hoặc chép họa tiết trang trí dân tộc thì ở bậc Trung học cơ sở với tâm thế mới, nhận thức mới đòi hỏi ở mức độ cao hơn, với mong muốn học sinh được tiếp cận, trải nghiệm thực tế cùng họa tiết trang trí dân tộc để từ đó các em có nhận thức đúng  về vai trò, vị trí và giá trị của họa tiết trang trí dân tộc trong vốn văn hóa Việt Nam và thế giới nên  tôi chọn đề tài “Giáo dục học sinh lớp 6 Trường Trung học cơ sở Đông Ninh nâng cao nhận thức và phát huy giá trị vốn văn hóa dân tộc thông qua một số bài mĩ thuật” làm đề tài nghiên cứu cho sáng kiến kinh nghiệm của mình. 

Qua tìm hiểu quan sát của bản thân tôi thì tình trạng số đông học sinh ít quan tâm, tìm hiểu về vốn văn hóa dân tộc, bị cuốn theo văn hóa ngoại lai… không chỉ là học sinh trường THCS Đông Ninh nói riêng mà của học sinh nói chung, vì vậy việc giáo dục để học sinh hiểu và có nhận thức đúng đắn về vốn văn hóa dân tộc giúp các em hiểu, thêm yêu quí, trân trọng vốn văn hóa quí giá của dân tộc mình và từ đó các em sẽ là những tuyên truyền viên tích cực góp phần trong việc giữ gìn, phát huy những nét đẹp độc đáo của họa tiết dân tộc. 

Nội dung sáng kiến đã được khá nhiều người quan tâm, nghiên cứu. Bản thân tôi cũng đã nghiên cứu, trăn trở về vấn đề này để đưa ra một số giải pháp phù hợp với điều kiện tổ chức hoạt động giảng dạy của giáo viên và điều kiện học tập của học sinh. Điểm mới của sáng kiến này là giải quyết một số vấn đề về nhận thức của  học sinh hiện nay với vốn văn hóa truyền thống của dân tộc mà cụ thể ở đây là vốn họa tiết trang trí dân tộc sâu sắc hơn, tác động tích cực đến thái độ của học sinh về việc tiếp thu, kế thừa, phát huy vốn họa tiết cổ làm cơ sở để cảm nhận và sáng tạo cái đẹp mang tính hiện đại, bắt kịp, hòa chungvới su thế chung của thế giới nhưng vẫn mang đậm đà tính dân tộc.

2- Mục đích nghiên cứu

Chúng ta biết rằng, nghệ thuật gồm nhiều loại hình với đặc điểm và ngôn ngữ riêng. Cùng với âm nhạc, kiến trúc, điện ảnh… mĩ thuật góp tiếng nói của mình thúc đẩy xã hội phát triển. làm phong phú thêm thế giới tinh thần của con người…Ngôn ngữ của mĩ thuật là hình khối, mảng miếng, màu sắc, đường nét…chúng hỗ trợ cho nhau để hoàn thành tác phẩm. Trang trí là một bộ môn nghệ thuật mang trọn vẹn đặc điểm loại hình mĩ thuật và đã trở thành một phần không thể thiếu của cuộc sống. 

Xung quanh chúng ta bất kỳ một đồ vật nào cũng được trang trí. Từ những vật nhỏ như quyển sách, quyển vở, cây bút đã có hình dáng màu sắc trang trí khác nhau; đến quần áo, vải vóc, bàn ghế, ấm chén, gạch hoa…các công trình văn hóa (nhà hát, công viên…) thì hình dáng, màu sắc càng muôn vẻ và vô cùng  tinh tế…Tất cả những điều đó đều nằm trong lĩnh vực trang trí. Trang trí luôn là một nhu cầu thiết yếu của con người, của xã hội và chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống ( Kiến trúc, đô thị trang trí nội thất, trang trí ngoại thất, trang trí ấn loát, trang trí phục trang, trang trí điện ảnh sân khấu…). Bằng tư tưởng tình cảm của nghệ sĩ thông qua ngôn ngữ tạo hình là sử dụng đường nét, màu sắc, hình mảng, bố cục… Mỗi thời đại, trang trí có những đặc điểm và yêu cầu khác nhau, cũng như nhìn nhận cái đẹp của trang trí qua từng thời kì xã hội, tôn giáo cũng có nhiều vẻ riêng biệt. Từ xa xưa trang trí luôn luôn gắn bó với đời sống con người, bất kỳ dân tộc trên thế giới cũng có bản sắc và nét riêng biệt, mang dấu ấn của dân tộc của mình. 

Nhìn vào lịch sử mĩ thuật Việt Nam chúng ta thấy thể hiện rõ nhất ở các hoa văn, họa tiết trong các vật dụng (trống đồng, mũi tên, thuyền bè, cán dao, thố cẩm..), trên các đình chùa lăng tẩm (hoa văn trên bia đá, họa tiết  ở trống đồng, họa tiết rồng phượng, họa tiết trên các kèo cột..). Đặc trưng riêng có nhất của trang trí đó là họa tiết. Có tiếp thu và ít nhiều ảnh hưởng của một số nền văn hóa trên thế giới tuy nhiên “Họa tiết dân tộc Việt” luôn mang nét độc đáo  riêng  không thể lẫn lộn; đó là kho tàng văn hóa quí báu mà ông cha đã để lại cho con cháu. Việc tìm hiểu, trân trọng, bảo tồn, kế thừa và phát huy “Họa tiết dân tộc” có ảnh hưởng không nhỏ đến nhận thức và tình cảm của học sinh, bởi học sinh Trung học cơ sở là độ tuổi đang ở ngưỡng mới mang tính bản lề của sự hình thành phát triển nhân cách, những kiến thức tiếp thu được trong quá trình tìm tòi, nghiên cứu, ghi chép sẽ giúp các em có sự quan tâm, nhìn nhận đúng đắn về tầm quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, từ đó có thái độ ứng xử  trách nhiệm hơn với vốn văn hóa dân tộc bằng niềm tự hào, nghĩa vụ và sự rung  cảm  riêng của các em. 

3- Đối tượng nghiên cứu

   Học sinh lớp 6A, 6B (81 HS) 

Trường T.H.C.S Đông Ninh, Đông Sơn, Thanh Hóa

4. Phạm vi nghiên cứu

– Thông qua tự điều tra và qua bạn bè đồng nghiệp, nhóm học sinh khối lớp 6  trường THCS Đông Ninh và một số trường bạn lân cận trong khu vực huyện Đông Sơn bản thân tôi nhận thấy đa số các em học sinh  không chú ý đến vốn họa tiết dân tộc hoặc có hiểu biết rất mơ hồ về vốn văn hóa quý báu này, mặc dù đã được làm quen qua các bài vẽ màu vào hình họa tiết có sẵn hay chép họa tiết dân tộc từ ở bậc tiểu học. Đây là vấn đề khá rộng đòi hỏi phải có quá trình và phương pháp đồng bộ, dài hơi thì mới có kết quả như mong đợi, nên bản thân tôi chỉ đưa ra một số giải pháp nhỏ nhằm khuyến khích học sinh được tìm hiểu qua thực tế, trải nghiệm trực tiếp  với vốn họa tiết cổ của dân tộc  để từ đó “Giáo dục học sinh lớp 6 Trường Trung học cơ sở Đông Ninh nâng cao nhận thức và phát huy giá trị vốn văn hóa dân tộc thông qua một số bài mĩ thuật”

5– Phương pháp nghiên cứu

 – Phương pháp nghiên cứu tài liệu

 – Phương pháp quan sát 

 – Phương pháp điều tra

 – Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm

 – Phương pháp nghiên cứu lịch sử