SKKN Hướng dẫn học sinh xây dựng và sử dụng poster trong dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” lớp 10 THPT – KNTT

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài  

Quan điểm, tư tưởng chỉ đạo việc đổi mới phương pháp dạy – học ở Việt Nam hiện nay là “dạy học phát triển năng lực”. Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời, có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, biết xây dựng và phát triển hài hoà các mối quan hệ xã hội, có cá tính, nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại. 

Năm học 2022 – 2023, Bộ GD&ĐT đã ban hành bộ sách giáo khoa lịch sử 10 mới giúp học sinh hình thành và phát triển 3 năng lực, 5 phẩm chất…Từ môn học lựa chọn chuyển sang bắt buộc, nâng cao chất lượng dạy học, phát triển các kĩ năng, phẩm chất cho học sinh trở thành vấn đề cấp thiết đối với GV. 

Việc đổi mới trong phương pháp dạy và học, đổi mới cách kiểm tra đánh giá của giáo viên đã giúp học sinh hứng thú hơn trong học tập lịch sử. Đó là những tiết học mà học sinh được hóa thân, đóng vai thành các nhân vật lịch sử như Hai Bà Trưng, Trần Hưng Đạo, Quang Trung… những nhà phát kiến địa lí, các chính khách. Đó là khi học sinh cùng diễn lại một sự kiện lịch sử Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước, viết và diễn kịch về nguyên nhân bùng nổ chiến tranh thế giới thứ hai… Học sinh còn được thỏa sức sáng tạo khi thay vì học thuộc những nội dung trong sách giáo khoa, giáo viên có thể giao nhiệm vụ cho học sinh về thiết kế các poster, áp phích, sơ đồ tư duy thể hiện nội dung bài học. 

Từ thực tiễn dạy học tôi nhận thấy, nếu xây dựng và hướng dẫn học sinh học tập bằng poster thì sẽ giúp học sinh dễ dàng lĩnh hội kiến thức, rèn luyện các kĩ năng, giáo dục ý thức tự học, tính kiên trì, giúp học sinh ôn tập được thường xuyên, liên tục kiến thức mới và kiến thức đã học.   

Qua những hoạt động đó, tôi thấy rằng việc học lịch sử qua poster thật sự mang lại hiệu quả cao, học sinh được thể hiện các năng lực như khả năng vẽ, thuyết trình, hoạt động nhóm. Nội dung bài học được thiết kế bằng tranh ảnh, hình vẽ, sơ đồ học sinh dễ dàng tiếp cận được nội dung bài học, khắc sâu kiến thức lịch sử hơn, học sinh không học vẹt mà cần sự tư duy. Những bài tập lịch sử của HS thực hiện trên poster không còn hoàn toàn bằng kênh chữ, tất cả kiến thức được các em thể hiện qua poster sinh động. Thông qua việc làm poster học sinh cũng rèn luyện khả năng nghiên cứu, chọn lọc thông tin, trình bày sao cho hấp dẫn. 

Học sinh sẽ được trải nghiệm nhiều mô hình học tập thông minh, tiếp cận với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, rèn luyện những kỹ năng tự đọc sách, tìm tư liệu và phát triển hướng suy nghĩ riêng của mình chuẩn bị tốt cho công việc sau này. 

 Qua hoạt động này, GV muốn tạo điều kiện cho HS chủ động tìm kiếm và xử lí thông tin; tái cơ cấu các thông tin theo chủ đề và nhận thức của từng người nhằm rèn luyện kĩ năng tìm kiếm thông tin, kĩ năng làm việc nhóm, tinh thần hợp tác; kĩ năng trình bày trên giấy, powerpoint và thuyết trình. GV còn muốn HS tập cho mình thói quen biết lắng nghe và tự tin tranh luận trước tập thể hay với người khác. 

Đối với giáo viên, nếu hướng dẫn học sinh xây dựng và sử dụng poster trong dạy học lịch sử thì đó là nguồn tư liệu quan trọng, là phương tiện hỗ trợ giáo viên trong việc kiểm tra, đánh giá học sinh theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất. Như vậy, việc hướng dẫn học sinh xây dựng và sử dụng poster trong dạy học có vai trò quan trọng nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử. 

Chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” thuộc chuyên đề 2 lớp 10 THPT. Chuyên đề này rất hay có vị trí, vai trò quan trọng trong việc nâng cao ý thức, trách nhiệm, sẵn sàng đóng góp và vận động người khác cùng tham gia vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hoá quê hương, đất nước cho học sinh. Tuy nhiên, chuyên đề này khó dạy và khó học, GV cần có phương pháp đổi mới để HS dễ tiếp cận. 

Xuất phát từ những lý do trên, với mong muốn góp phần đổi mới và nâng cao hiệu quả dạy học môn lịch sử, tôi quyết định làm sáng kiến kinh nghiệm với đề tài Hướng dẫn học sinh xây dựng và sử dụng poster trong dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” lớp 10 THPT để nghiên cứu, tìm hiểu và áp dụng trong quá trình dạy học. 

2. Tính mới, đóng góp của đề tài 

• Đề tài phân tích, hệ thống cơ sở lý luận, thực tiễn để hướng dẫn học sinh xây dựng và sử dụng poster trong dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” lớp 10 THPT. 
• Xác định được những nguyên tắc, các phần mềm để xây dựng và sử dụng poster lịch sử. 
• Hướng dẫn học sinh xây dựng được nội dung poster lịch sử trong dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” lớp 10 THPT. 
• Đề xuất phương pháp hướng dẫn sử dụng poster lịch sử. 
• Trình bày được phương pháp khảo sát, thực nghiệm, kết quả và bài học kinh nghiệm rút ra từ quá trình thực nghiệm. 

3. Đối tượng nghiên cứu 

Chủ thể: Hướng dẫn học sinh xây dựng và sử dụng poster trong dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” lớp 10 THPT. Khách thể: Học sinh khối 10 

4. Phương pháp nghiên cứu  

Để thực hiện nhiệm vụ đề ra, đề tài đã sử dụng phương pháp quan sát, phương pháp đàm thoại, phương pháp phỏng vấn, phương pháp phân tích tổng hợp, phương pháp nghiên cứu lí thuyết, phương pháp thực nghiệm sư phạm,phương pháp khảo sát, phương pháp thống kê. 

PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hướng dẫn học sinh xây dựng và sử dụng poster trong dạy học chuyên đề “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở Việt Nam” lớp 10 THPT 

1. Cơ sở lý luận 

1.1. Khái niệm poster và các loại poster sử dụng trong dạy học lịch sử 

• Khái niệm: Poster được định nghĩa trong tiếng Anh là: Poster nghĩa là áp phích quảng cáo, tuyên truyền, trong tiếng Pháp là Affiche nghĩa là yết thị, quảng cáo để truyền tải thông tin của tác giả, là một tác phẩm nghệ thuật (ấn phẩm) được thiết kế để truyền đạt đến người xem các thông tin về một sản phẩm, sự kiện, lòng yêu nước,  hay một vấn đề nào đó thông qua các câu chữ (từ ngữ) hoặc thông qua những hình ảnh đồ họa (các biểu tượng hoặc bức ảnh, hình vẽ). 

Áp phích hay Poster có thể vẽ hoặc thiết kế thường ngắn gọn, nổi bật, hấp dẫn như một tác phẩm nghệ thuật trang trí công phu với mục đích là tuyên truyền, thu hút sự chú ý của người khác. 

Như vậy, có thể thấy rằng Poster là một tác phẩm nghệ thuật, được thiết kế mang tính thẩm mỹ cao nhằm mục đích truyền đạt đến người xem những thông tin về một sản phẩm, một sự kiện hay một vấn đề nào đó. 

• Các loại poster sử dụng trong dạy học lịch sử: 

Poster thông tin tóm tắt (sơ đồ tư duy): 

Poster được thiết kế nhằm lưu trữ, sắp xếp thông tin và xác định thông tin theo thứ tự ưu tiên bằng cách sử dụng Từ khoá, Hình ảnh chủ đạo. Mỗi từ khoá hoặc hình ảnh chủ đạo trong sơ đồ tư duy sẽ kích hoạt những ký ức cụ thể và làm nảy sinh những suy nghĩ, ý tưởng mới; đưa tới cái nhìn tổng quan về thông tin bài học, nội dung cần học. Poster thông tin tóm tắt là bản đồ thông tin cho bộ não, giúp nó hoạt động nhẹ nhàng, lưu trữ nhiều và nhớ thông tin được lâu hơn. 

Khi học theo cách truyền thống HS thường có tư thế buồn ngủ, bởi vì HS đang học chỉ bằng não trái (lo về tư duy logic), còn não phải lo về sự tưởng tượng, hình ảnh. Vì vậy khi bạn sử dụng sơ đồ tư duy HS đang bắt toàn bộ não bộ hoạt động 100% công sức. 

Cấu tạo của Poster thông tin tóm tắt gồm: Chủ đề chính, nhánh con, từ khóa, hình ảnh gợi nhớ, liên kết, màu sắc, kích cỡ hình ảnh và thông tin. 

Poster biểu tượng: 

Poster thể hiện quan điểm: Đây là những poster chứa những câu danh ngôn, những thông điệp cổ vũ động viên hay tạo cảm hứng cho người khác. Những poster này muốn nhắc nhở con người hoặc đem lại cho họ sức mạnh, niềm tin trong cuộc sống. 

Poster truyện tranh: được thiết kế dạng câu chuyện tranh, có thể 5-7 bức tranh hoặc nhiều hơn tùy thuộc vào mục đích của giáo viên và nội dung kiến thức truyền tải. 

Poster tuyên truyền (Propaganda Poster): 

Poster thiết kế sử dụng hình ảnh, tranh vẽ và câu chữ nhằm mục đích tuyên truyền một vấn đề, một ý tưởng. Đó là những poster dùng để lan tỏa thông tin, nâng cao nhận thức cho cộng đồng về một vấn đề nào đó như bảo vệ môi trường, ngược đãi trẻ em, du lịch, bảo tồn di sản văn hóa… Trên những poster đó quan trọng nhất là những thông tin liên lạc của tổ chức hoặc quỹ mà bạn có thể tham gia đóng góp. Thông thường, các nhà thiết kế thường dùng một hình ảnh bắt mắt và thêm vào đó những thông tin chi tiết với loại poster này rất phổ biến ở mọi nơi.