SKKN Một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng dạy học phân môn lịch sử ở lớp 4

1. Mở đầu
2. Lí do chọn đề tài

Bước sang thế kỉ 21, do tốc độ phát triển của xã hội hết sức nhanh chóng với những biến đổi liên tục và sự tăng khối lượng tri thức một cách nhanh chóng, đặc biệt trong các lĩnh vực thông tin truyền thông, công nghệ vật liệu, điện/điện tử tự động hóa, phương pháp dạy học tiếp cận nội dung dần trở nên lạc hậu. Để chuẩn bị cho thế hệ trẻ đối mặt và đứng vững trước những thách thức của đời sống, vai trò của giáo dục ngày càng trở nên quan trọng. Xu thế thiết kế chương trình theo hướng tiếp cận năng lực được khá nhiều quốc gia quan tâm, vận dụng trong giai đoạn hiện nay. Tiếp cận năng lực chủ trương giúp người học không chỉ biết học thuộc, ghi nhớ mà còn phải biết làm thông qua các hoạt động cụ thể, sử dụng những tri thức học được để giải quyết các tình huống do cuộc sống đặt ra. Nói cách khác phải gắn với thực tiễn đời sống. Nếu như tiếp cận nội dung chủ yếu yêu cầu người học trả lời câu hỏi: Biết cái gì, thì tiếp cận theo năng lực luôn đặt ra câu hỏi: Biết làm gì từ những điều đã biết. Nói cách khác, nói đến năng lực là phải nói đến khả năng thực hiện, là phải biết làm chứ không chỉ biết và hiểu.[1]

Dạy học phát triển năng lực học sinh là một xu thế tất yếu của giáo dục. Việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay đòi hỏi những điều kiện thích hợp về phương tiện, cơ sở vật chất và tổ chức dạy học, điều kiện về tổ chức, quản lý. Ngoài ra, phương pháp dạy học còn mang tính chủ quan. Mỗi giáo viên với kinh nghiệm riêng của mình cần xác định những phương hướng riêng để cải tiến phương pháp dạy học và kinh nghiệm của cá nhân. [1]

Thế nhưng, một thực trạng dau lòng trong nhiều năm vừa qua là chất lượng dạy học luôn thành vấn đề nóng của dư luận, được nhiều báo đài phản ánh trung thực. Đó là tình trạng hầu hết lớp trẻ không nắm được lịch sử dân tộc, nhiều bài thi ở các cấp học, đặc biệt bài thi tốt nghiệp lớp 12 chỉ được điểm 0, điểm 1.. Tình trạng này thật đáng báo động khi 9 năm học lịch sử ( từ lớp 4 đến lớp 12) mà các em không nắm được gì, hỏi đến nhân vật lịch sử hay sự kiện nào cũng không biết…

  Bởi vậy, nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học luôn là một trong những vấn đề quan trọng của tất cả các giáo viên đứng lớp trong đó có giáo viên dạy môn lịch sử. Dạy như thế nào, học như thế nào để đạt được hiệu quả học tập tốt nhất là điều mong muốn của tất cả thầy cô giáo chúng ta. Muốn thế phải đổi mới phương  pháp, biện pháp dạy và học. Người giáo viên phải tổ chức một cách linh hoạt các hoạt động của học sinh từ khâu đầu tiên đến khâu kết thúc giờ học, từ cách ổn định lớp, ôn bài cũ đến cách học bài mới, củng cố, dặn dò. Những hoạt động đó giúp học sinh tái hiện các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử nhằm lĩnh hội kiến thức, bản chất lịch sử một cách tự giác, chủ động, tích cực, sáng tạo và ngày càng yêu thích, say mê môn học.

Vậy làm thế nào để phát huy năng lực tái hiện các sự kiện, hiện tượng, nhân vật, lịch sử của học  sinh  trong  dạy- học lịch sử? Để quá trình hoạt động chung, thống nhất giữa thầy và trò nhịp nhàng sẽ làm cho học sinh nắm  vững hơn những  tri thức lịch sử, hình thành  kĩ năng, kĩ xảo và  bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách cho các em là vấn đề được nhiều giáo viên dạy môn Lịch sử hết sức quan tâm và trăn trở.Để góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học theo chủ đề  định hướng phát triển năng lực cho học sinh nói chung, dạy học lịch sử nói riêng, tôi  đã mạnh dạn nghiên cứu đề tài này với tinh thần học hỏi và chia sẻ với các đồng chí, đồng nghiệp. 

1.2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài nhằm mục đích tìm ra các giải pháp để khắc phục những tồn tại, tháo gỡ khó khăn giúp học sinh yêu thích và học tốt hơn môn Lịch sử.

1. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài này nghiên cứu, tổng kết về các giải pháp hiệu quả trong dạy học Lịch sử góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

1. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp nghiên cứu cơ sở lí luận: Đọc và tìm hiểu các vấn đề lí luận liên quan đến đề tài qua các tài liệu tham khảo

– Phương pháp quan sát: Quan sát học sinh học tập trên lớp qua các buổi học hằng ngày, qua dự giờ đồng nghiệp trong trường.

– Phương pháp phỏng vấn: Trực tiếp phỏng vấn giáo viên và học sinh để tìm hiểu những thuận lợi, khó khăn trong quá trình dạy và học lịch sử

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế: Điều tra điều tra khảo sát thực tế qua giáo viên chủ nhiệm và học sinh các lớp 4, lớp 5 

– Phương pháp thống kê: Thống kê kết quả học tập của học sinh qua hồ sơ sổ sách, qua tổng hợp số liệu các bài khảo sát.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận 

Dạy học theo tiếp cận trang bị kiến thức là chú trọng vào việc truyền thụ tri thức khoa học theo các môn học đã được quy định trong chương trình dạy học, chú trọng trang bị cho học sinh hệ thống tri thức khoa học khách quan. Cách dạy này chưa chú trọng vai trò chủ thể của người học và khả năng ứng dụng  tri thức đã học vào tình huống thực tiễn. Mục tiêu dạy học theo tiếp cận trang bị kiến thức đôi khi không  chi tiết và không nhất thiết phải quan sát, đánh giá một cách cụ thể. Việc quản lí chất lượng giáo dục theo cách này chủ yếu tập trung vào nội dung dạy học. Ưu điểm của dạy học tiếp cận trang bị kiến thức là cho học sinh một hệ thống tri thức khoa học.

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển toàn diện phẩm chất người học, chú trọng năng lực vận dụng tri thức vào những tình huống thực tiễn.  Trong chương trình dạy học  phát triển năng lực, mục tiêu học tập thường được mô tả qua các thuộc tính nhân cách chung và các kết quả yêu cầu cụ thể, hay qua hệ thống các năng lực. Kết quả học tập mong muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được. Dựa vào kết quả mong muốn ấy, chương trình đưa ra những hướng dẫn về việc lựa chọn nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu dạy học. Cách tiếp cận này nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách là chủ thể của quá trình nhận thức. Việc quản lí chất lượng giáo dục theo định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, là những năng lực mà người học cần có sau quá trình học tập. Ưu điểm của dạy học phát triển năng lực là tạo điều kiện quản lí chất lượng theo kết quả đầu ra đã quy định, nhấn mạnh năng lực vận dụng của học sinh [1]

Nghiên cứu dạy học theo định hướng phát triển năng lực tôi thấy cần chú ý hơn một số nguyên tắc sau:

– Chương trình lấy việc học làm gốc, lấy người học làm chủ thể của quá trình dạy học. Để thực hiện được việc rèn luyện năng lực, chương trình được đặt trên nền tảng của một nguyên lý là kiến thức phải được học sinh tự kiến tạo, chứ không phải qua con đường chuyển giao, truyền đạt từ giáo viên. Một lẽ rất tự nhiên là không ai học hộ được người khác. Hơn nữa, mọi lý luận dạy học đều thừa nhận một chân lý là người học chính là kiến trúc sư của kiến thức và năng lực của chính mình.

Điểm then chốt của đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nước ta, quyết định sự thành bại của công cuộc đổi mới này là chương trình giáo dục phải lấy người học làm gốc, lấy sự học là điểm xuất phát của mọi quyết định.Mỗi học sinh đều có thể được học những gì mình quyết định. Mỗi học sinh đều có thể được học những gì mình muốn, theo cách mình lựa chọn, theo một lộ trình và tùy theo đặc trưng tâm, sinh lý, hoàn cảnh sống của từng người dưới sự hướng dẫn của giáo viên.Cách thiết kế chương trình giáo dục nói chung, các môn học nói riêng, cách thức tổ chức thực hiện chương trình, phương pháp dạy học môn học, cách kiểm tra – đánh giá… phải tuân thủ nguyên lý này thì mới có thể tạo ra lớp người có năng lực thực sự, có bản sắc riêng, có hoài bão, có tầm nhìn hướng ra thế giới, làm cơ sở để tạo đào tạo nguồn nhân lực có sức cạnh tranh cao phục vụ cho công nghiệp hóa – hiện đại hóa. [4]