SKKN Vận dụng phương pháp trò chơi tạo hứng thú học tập phần Hoá học hữu cơ trong chương trình THPT

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài  

Như chúng ta đã biết những năm trước phương pháp và hình thức dạy học  trong trường phổ thông còn nặng về lý thuyết ít thực hành thực nghiệm việc dạy  học theo lối truyền thụ kiến thức một chiều “thầy giảng trò chép” phần nào mang  tính áp đặt, ít khơi dậy cá tính, sự sáng tạo và khả năng tự học của học sinh. Hiện  nay Bộ GD&ĐT đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn triển khai thực  hiện các phương pháp dạy học, hoạt động giáo dục và kiểm tra đánh giá theo  hướng phát triển năng lực. Nhiều mô hình giáo dục tích cực được bộ GD&ĐT  cho thí điểm triển khai. Bộ cũng đã tăng cường chỉ đạo hướng dẫn dạy học vận  dụng kiến thức liên môn vào giải quyết các vấn đề thực tiễn thông qua dạy học dự án, tổ chức các hoạt động trải nghiệ sáng tạo hướng dẫn thực hiện chương trình  giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất  học sinh.  

Theo thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ GD&ĐT  nêu định hướng về phương pháp giáo dục trong chương trình giáo dục phổ thông  nội dung: “Các môn học và hoạt động giáo dục trong nhà trường áp dụng các  phương pháp tích cực hóa hoạt động học sinh, trong đó giáo viên đóng vai trò tổ 

chức, hướng dẫn hoạt động cho học sinh, tạo môi trường học tập thân thiện và  những tình huống có vấn đề để khuyến khích học sinh tích cực tham gia vào các  hoạt động học tập, tự phát huy tiềm năng và những kiến thức, kỹ năng đã tích lũy  được để phát triển.” 

Nhận thức được tầm quan trọng yêu cầu mà văn bản chỉ đạo của Bộ và của  Sở GD&ĐT đặt ra bản thân tôi và các đồng nghiệp đã và đang không ngừng đổi  mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá học sinh theo định  hướng tiếp cận năng lực. Tuy nhiên vẫn còn nhiều phương pháp và kỹ thuật dạy  học phát huy tính tích cực học tập cho học sinh vẫn chưa được triển khai. Một  trong những phương pháp mà hiện nay chưa được nhiều giáo viên quan tâm sử dụng đó là phương pháp tổ chức trò chơi trong dạy học. Việc sử dụng trò chơi  trong dạy học là một biện pháp dạy học phù hợp với xu hướng đổi mới dạy học  hiện đại. Trong chương trình dạy học môn hóa học ở trường trung học phổ thông,  nhiều nội dung nếu được thiết kế để tổ chức theo trò chơi dạy học sẽ phát huy được  tính tích cực học tập của học sinh và mang lại hiệu quả cao trong quá trình dạy học  theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh. Xuất phát từ những lý  do trên chúng tôi chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp trò chơi tạo hứng thú học  tập phần Hoá học hữu cơ trong chương trình THPT” 

2. Mục đích nghiên cứu  

Nhằm đổi mới dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.  Giúp cho giáo viên có kỹ năng tốt nhất trong việc thiết kế các trò chơi, hướng dẫn 

1 

học sinh thiết kế trò chơi và cách thức tổ chức các hoạt động trò chơi học tập để dạy học sinh trong ôn hóa học ở trường THPT cho phù hợp với nội dung kiến thức. 

Thông qua hoạt động học tập là trò chơi và hoạt động thiết kế trò chơi để giúp học sinh thêm hứng thú học tập và tiếp thu bài tốt hơn, thêm yêu thích môn  hóa học, đồng thời cũng hình thành cho các em các phẩm chất: Yêu đất nước, yêu  con người, chăm học, chăm làm, trung thực, trách nhiệm và các năng lực: Tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo, công nghệ, tin học,  tính toán… Vì thế cùng với các phương pháp dạy học khác, sử dụng trò chơi trong  dạy học hóa học là phương pháp nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh, phát  huy tích tích cực chủ động sáng tạo trong học tập. 

3. Nhiệm vụ nghiên cứu 

Trên cơ sở mục đích nghiên cứu ở trên, chúng tôi đề ra các nhiệm vụ và kế họach nghiên cứu như sau: 

Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc xây dựng trò chơi trong dạy  học…  

Khảo sát thực trạng việc thiết kế và sử dụng trò chơi trong dạy học. 

Xây dựng hệ thống các trò chơi; Hướng dẫn học sinh thiết kế và tổ chức trò  chơi trong dạy học phần hóa hữu cơ. 

Đánh giá hiệu quả của phương pháp về khả năng định hướng phát triển  phẩm chất năng lực cho học sinh. 

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  

Đối tượng nghiên cứu là hệ thống trò chơi dạy học trong dạy học môn Hóa  hữu cơ ở trường THPT, các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực: Phương  pháp trò chơi, phương pháp hợp tác nhóm kỹ thuật mảnh ghép…

2 

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

Chương 1 

CÁC CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 

1.1. Cơ sở khoa học 

1.1.1. Tổng quan nghiên cứu 

Ở các nước phát triển, nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy áp dụng trò  chơi vào việc dạy học là cực kì hữu ích để thúc đẩy sự phát triển tư duy sáng tạo,  khả năng vận dụng kiến thức của học sinh. Từ trải nghiệm cho các con và học  sinh học các phần mềm và website nổi tiếng trên thế giới cùng các kiến thức lĩnh  hội được trong thời gian được tập huấn vừa qua chúng tôi nhận thấy các phần  mềm và website đó thiết kế dựa trên hoạt động chơi giúp cho học sinh say mê và  hứng thú học.  

Hiện nay đội ngũ giáo viên chúng ta ngày đêm đang thay đổi phương pháp  dạy học, không ngừng sáng tạo để tạo ra cách thức dạy học cho các chủ đề dạy  học, sử dụng trò chơi trong dạy học chỉ cần tìm các từ khoá “How to make game  based learning”, “Chemistry game”… trên Google.com, trên Youtube.com chúng  ta sẽ thu được rất nhiều kết quả, nhiều ý tưởng trò chơi dạy học mà các giáo viên  và học sinh trên thế giới đã thực hiện. Có thể nói trong nhiều bài học nếu chúng ta  biết cách lồng ghép các trò chơi trong dạy học thì làm cho giờ học trở nên nhẹ  nhàng hơn, học sinh hứng thú hơn. 

1.1.2. Các khái niệm cơ bản 

1.1.2.1. Trò chơi 

Chơi là một trong nghững hoạt động của con người, có mặt trong đời sống  của con người ở mọi lứa tuổi, mặc dù hình thức chơi thay đổi khi khi con người  lớn lên già đi. Khi chơi, cả người lớn và trẻ em đều say mê, vui vẻ, thoải mái. Rõ  ràng khó có thể đưa ra một khái niệm chung cho một hiện tượng “chơi” trong toàn  bộ phạm vi hoạt động lớn của con người vì hình thức thể hiện của hoạt động chơi  vô cùng đa dạng cả về nội dung và hình thức. Theo từ điển Tiếng Việt, chơi là hoạt  động giải trí hoặc nghỉ ngơi; dùng làm thú vui, thú tiêu khiển; có quan hệ quen  biết, gần gũi nhau trên cơ sở cùng chung thú vui, thú tiêu khiển; hoạt động chỉ  nhằm cho vui mà thôi, không có có mục đích gì khác… 

Một số nhà tâm lí – giáo dục cho rằng trò chơi là do bản năng quy định. Chơi  chính là giải toả năng lượng dư thừa và trò chơi là hoạt động trí tuệ thuần tuý là  một nhân tố quan trọng đối với sự phát triển trí tuệ. Những đặc điểm của trò chơi  là: vui, độc lập, may rủi, không sinh lợi, có luật chơi. 

Trò chơi được truyền thụ từ thế hệ này sang thế hệ khác chủ yếu bằng con  đường giáo dục. Các trò chơi đều có luật lệ, quy tắc, nhiệm vụ, yêu cầu tức là có 

3 

tổ chức và thiết kế, nếu khôpng có những thứ đó thì không phải trò chơi mà mà  chỉ có sự chơi đơn giản. Như vậy, trò chơi là tập hợp các yếu tố chơi, có hệ thống  và có tổ chức, vì thế luật hay quy tắc chính là phương tiện tổ chức tập hợp đó.  Tóm lại trò chơi chính là sự chơi có luật, những hành vi chơi tuỳ tiện, bất giác  không gọi là trò chơi. 

1.1.2.2. Trò chơi dạy học 

Trò chơi dạy học có nguồn gốc trong nền giáo dục dân gian, trong những trò  chơi đầu tiên của mẹ với con, trong các trò vui và những bài hát khôi hài làm cho  đứa trẻ chú ý đến những vật xung quanh, gọi tên các đồ vật đó và dùng hình thức  đó để dạy con, những trò chơi đó có yếu tố dạy học. 

Tổng hợp các lý thuyết nghiên cứu về trò chơi dạy học của các nhà nghiên  cứu, có tác giả cho rằng những trò chơi giáo dục được lựa chọn và sử dụng trực  tiếp để dạy học, tuân theo mục đích, nội dung, các nguyên tắc và phương pháp dạy  học, có chức năng tổ chức, hướng dẫn và động viên trẻ hay học sinh tìm kiếm và  lĩnh hội tri thức, học tập và rèn luyện kỹ năng, tích luỹ và phát triển các phương  thức hoạt động và hành vi ứng xử xã hội, văn hoá, đạo đức, thẩm mỹ, pháp luật,  khoa học, ngôn ngữ, cải thiện và phát triển thể chất tức là tổ chức và hướng dẫn  quá trình học tập của học sinh khi các em tham gia trò chơi gọi là trò chơi dạy học.  Các nhiệm vụ, quy tắc, luật chơi và các quan hệ trong trò chơi dạy học được tổ  chức tương đối chặt chẽ trong khuôn khổ các nhiệm vụ dạy học và được định  hướng vào mục tiêu, nội dung dạy học. Trò chơi dạy học được sáng tạo và được sử  dụng bởi các nhà giáo và người lớn dựa trên những khuyến nghị của lí luận dạy  học, đặc biệt là của lý luận của môn học cụ thể. Chúng phản ánh lý thuyết, ý tưởng  mục tiêu của nhà giáo, là một trong những hoạt động giáo dục không tuân theo bài  bản cứng nhắc như những giờ học. 

1.1.2.3. Ý nghĩa trò chơi dạy học 

Học trong quá trình vui chơi, là quá trình lĩnh hội tri thức vốn sống một  cách nhẹ nhàng, tự nhiên không gò bó phù hợp với tâm sinh lí sinh học của học  sinh. Học tập bằng trò chơi sẽ khơi dậy hứng thú tự nguyện, làm giảm thiểu sự  căng thẳng thần kinh ở các em. Trong lúc chơi tinh thần của học sinh thường rất  thoải mái nên khả năng tiếp thu kiến thức trong lúc chơi sẽ tốt hơn, hoặc sau khi  chơi cũng sẽ tốt hơn. Trò chơi dạy học giúp xua đi nỗi lo âu nặng nề của việc học  cho học sinh, giúp gắn kết tình cảm giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với  giáo viên. 

Trong quá trình chơi, học sinh huy động các giác quan để tiếp nhận các giác  quan để tiếp nhận thông tin. Học sinh phải tự phân tích, tổng hợp, so sánh, khái  quát hoá làm cho các giác quan tinh nhạy hơn, ngôn ngữ mạch lạc hơn, các thao  tác trí tuệ được hình thành. Học sinh tiếp thu, lĩnh hội và khắc sâu được nhiều tri  thức, nhiều khái niệm. Trò chơi dạy học cũng có thể hình thành nên cho học sinh  những kĩ năng của môn học, học sinh không chỉ có cơ hội tìm hiểu kiến thức, ôn 

4 

tập lại các kiến thức đã biết mà còn có thể có thêm kinh nghiệm, hành vi. Một số  trò chơi dạy học còn giúp cho học sinh có khả năng tư duy, cách giải quyết vấn đề  nhanh nhẹn không chỉ trong lĩnh vực mình chơi mà cả lĩnh vực cuộc sống… Trên  cơ sở đó trò chơi dạy học có thể phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh.