SKKN Xây dựng một số bài tập sử dụng hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10 theo hướng phát triển năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn – GDPT 2018

PHẦN 1. MỞ ĐẦU

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Hòa nhịp vào xu thế phát triển chung của thế giới, ngành giáo dục nước ta đang ngày một đổi mới mạnh mẽ trên các lĩnh vực “xác định lại mục tiêu, thiết kế lại chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục” để có thể đào tạo những con người toàn diện phục vụ cho sự phát triển khoa học – kĩ thuật và công nghệ. Ngày 26/12/2018, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ký thông tư 32/2018/TT-BGDĐT chính thức ban hành chương trình tổng thể và 27 chương trình môn học, hoạt động giáo dục. 

Như vậy, Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 tất cả các môn học đều có sự đổi mới về mặt nội dung, cấu trúc, phương pháp dạy học … so với bản hiện hành. Bộ giáo dục với chủ trương: “Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo hướng đánh giá năng lực của người học; kết hợp đánh giá cả quá trình với đánh giá cuối kỳ học, cuối năm học theo mô hình của các nước có nền giáo dục phát triển”…đã tổ chức các cuộc tập huấn hội thảo với quy mô toàn quốc để triển khai định hướng đổi mới giáo dục phổ thông thông qua  đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của học sinh với tất cả các môn học trong đó có bộ môn hóa học. 

Riêng đối với môn Hoá học, đặc biệt có thêm sự đổi mới về việc sử dụng thuật ngữ và danh pháp hoá học bằng tiếng Anh nhằm đáp ứng yêu cầu quốc tế và hội nhập; điều này gây không ít bỡ ngỡ cho đội ngũ giáo viên trong thời gian đầu thực hiện chương trình. 

Hoà chung với những thay đổi đó của giáo dục, là những giáo viên đầu tiên tham gia giảng dạy chương trình lớp 10 mới, chúng tôi liên tục chủ động cập nhật, trang bị thêm những kiến thức mới, phương pháp mới, chẳng hạn nghiên cứu kĩ chương trình tổng thể và chương trình môn học thông qua việc tập huấn các Modul, áp dụng thuật ngữ và danh pháp hoá học theo chuẩn Quốc tế và từng bước lên kịch bản giảng dạy cho các chủ đề dạy học.

Hoá học là môn khoa học thực nghiệm, do đó thí nghiệm hoá học có vai trò rất quan trọng trong dạy và học môn Khoa học tự nhiên và môn Hoá học ở trường phổ thông. Thí nghiệm hoá học là phương tiện quan trọng trong quá trình nhận thức của học sinh, đặc biệt để phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh phổ thông đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018. Song song với việc tổ chức cho học sinh trực tiếp tham gia thực hành thí nghiệm thì hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị cũng là ngôn ngữ diễn tả ngắn gọn nhưng rất hiệu quả bản chất của thực tiễn hoá học. Việc sử dụng tốt các bài tập có hình vẽ để tổ chức hoạt động học tập sẽ giúp học sinh phát triển năng lực quan sát, tư duy khái quát, khả năng vận dụng linh hoạt các kiến thức, gắn lí thuyết với thực tiễn nhiều hơn. Bên cạnh đó trong các kì thi học sinh giỏi khối THCS, tuyển sinh Đại học- Cao đẳng và các kỳ thi đánh giá năng lực của các trường những năm gần đây đã xuất hiện những câu hỏi, bài tập liên quan đến hình vẽ, sơ đồ nhằm phát triển các năng lực thực hành, giải quyết các bài tập giải quyết vấn đề trong thực tiễn và đi sát với cuộc sống, đưa môn Hóa học về đúng với vai trò đúng nghĩa của nó và kích thích khơi gợi niềm đam mê bộ môn Hóa trong học sinh, giúp học sinh định hướng đúng đắn nghề nghiệp trong tương lai.

Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài: “Xây dựng một số bài tập sử dụng hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10 theo hướng phát triển năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm của mình. 

II. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Trong bối cảnh ngành giáo dục đang tích cực chuẩn bị cho đổi mới chương trình giáo dục phổ thông từ năm 2020 thì việc mỗi cá nhân giáo viên tự bồi dưỡng, thực hành để đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo có ý nghĩa then chốt, quyết định thành công của sự nghiệp đổi mới.

Bên cạnh đó, nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng; sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, khoa học giáo dục và sự cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải đổi mới, nhất là khi Việt Nam hội nhập WTO. Vì vậy, tiếng Anh học thuật là phương tiện cơ bản để tiếp cận với nền khoa học thế giới. Thông thạo tiếng Anh, nhất là tiếng Anh học thuật sẽ rất thuận lợi cho việc đào tạo nguồn nhân lực nghiên cứu và ứng dụng chất lượng cao, nắm bắt được nhiều cơ hội khởi nghiệp, trau dồi chuyên môn từ sự hội nhập toàn cầu. Việc luyện tập, rèn luyện kĩ năng giao tiếp tiếng Anh và tiếng Anh học thuật ở trường phổ thông sẽ tạo được nền tảng vững chắc về kiến thức, giúp HS có thể tự tin hội nhập với nền giáo dục trên thế giới.

Bài tập sử dụng hình vẽ thí nghiệm phát triển năng lực vận dụng tri thức (NLVDTT) vào thực tiễn cho học sinh (HS) sẽ làm thay đổi cách dạy của giáo viên (GV) và cách học của HS theo hướng “học đi đôi với hành”, lí thuyết gắn với thực tiễn, nhà trường gắn với gia đình và xã hội. Thực trạng dạy học ở các trường phổ thông hiện nay, hầu hết GV mới chỉ tập trung vào việc hình thành và phát triển kiến thức cho HS mà chưa chú trọng vào việc phát triển NLVDTT vào thực tiễn cho HS. Do đó, quá trình dạy học hướng tới giúp HS có NLVDTT vào thực tiễn rất cần thiết, được xem như mục tiêu cốt lõi của chương trình giáo dục phổ thông 

Chính vì vậy chúng tôi bước đầu sử dụng bài tập có hình vẽ thí nghiệm áp dụng dạy học phát triển phẩm chất, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn cho HS và sử dụng bài tập hình vẽ thí nghiệm với mong muốn chia sẻ kinh nghiệm và rút ra bài học thực tiễn. 

III. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI

– Tổ chức hoạt động dạy học phần hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10 theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS; giúp HS chủ động, tích cực say mê học tập và lồng ghép các nội dung khác nhau như: bảo vệ môi trường, chăm sóc và bảo vệ sức khỏe con người thông qua các kiến thức thực tiễn đó. Đây là công cụ đắc lực cho việc đổi mới phương pháp dạy học chuyển từ định hướng nội dung sang định hướng năng lực; Đổi mới kiểm tra đánh giá từ tái hiện tri thức sang vận dụng tri thức vào các tình huống thực tiễn. Đáp ứng hướng đi mà ngành giáo dục nước ta đang đẩy mạnh trong các năm gần đây. 

          –  Sử dụng thuật ngữ và danh pháp hoá học mới theo khuyến nghị của Liên minh Quốc tế về Hoá học thuần tuý và Hoá học ứng dụng IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry). 

IV. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

Từ các thí nghiệm Hoá học 10 và các vấn đề liên quan trong thực tiễn, chúng tôi xây dựng thành hệ thống lý thuyết, bài tập có sử dụng hình vẽ nhằm phục vụ cho công tác giảng dạy và kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn, nâng cao hiệu quả dạy và học môn hoá học nói riêng; phát triển năng lực của học sinh để có thể trở thành những công dân toàn cầu thích ứng trong thế giới tương lai.

            Ngoài ra, chúng tôi sử dụng thuật ngữ và danh pháp hoá học theo chuẩn quốc tế bằng tiếng Anh. Từ ngữ thể hiện mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của HS.

V. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

         – Đối tượng: 

         + Áp dụng nội dung, phương pháp dạy học phát triển phẩm chất, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn của học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 vào giảng dạy bằng cách khai thác bài tập có hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10.

  + Thuật ngữ và danh pháp hoá học theo khuyến nghị của Liên minh Quốc tế về Hoá học thuần tuý và Hoá học ứng dụng IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry). 

          – Phạm vi nghiên cứu: 

+ Giới hạn về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu về dạy học phát triển phẩm chất, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn của học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới, khai thác bài tập có hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10. Danh pháp hoá học sử dụng bằng tiếng Anh ở mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của HS.

+ Giới hạn về phạm vi nghiên cứu: Học sinh THPT của một số trường trên địa bàn Tỉnh Nghệ An.

VI.  NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

          – Nghiên cứu sử dụng các bài tập có hình vẽ thí nghiệm Hoá học 10 theo hướng dạy học phát triển phẩm chất, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn của học sinh.

          – Sử dụng các bài tập có hình vẽ thí nghiệm nhằm giáo dục ý thức và tăng hứng thú học tập bộ môn cho học sinh. Từ đó có thể rèn luyện trí thông minh, phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh giúp mang lại kết quả học tập bộ môn cao hơn.

          – Giúp các em HS giải quyết các bài tập có liên quan đến hình vẽ thí nghiệm trong các kỳ thi đồng thời có thể giải quyết sáng tạo các vấn đề nảy sinh trong cuộc sống.

          – Sử dụng danh pháp hoá học theo chuẩn Quốc tế.