SKKN Sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong ôn tập một số chương của Sinh học 8

1. MỞ ĐẦU

– Lý do chọn đề tài
Ngày nay khối lượng tri thức khoa học trên thế giới khám phá ngày càng
tăng như vũ bão nên chúng ta không thể hi vọng rằng trong thời gian nhất định ở
trường phổ thông mà có thể cung cấp cho học sinh một kho tàng tri thức khổng lồ
mà loài người đã tích lũy được. Vì vậy nhiệm vụ của người giáo viên ngày nay
không những cung cấp cho học sinh vốn tri thức cơ bản mà điều quan trọng còn
phải trang bị cho học sinh kinh nghiệm tự làm việc, tự nghiên cứu, tự tổng hợp
các tri thức đã lĩnh hội được. Nếu chúng ta sử dụng phương pháp thầy đọc – trò
chép, tóm tắt sách giáo khoa để dạy học thì mục tiêu trên khó đạt được.
Như chúng ta đã biết dạy học ngày nay là phải phát huy tính tích cực, chủ
động, tư duy sáng tạo của người học, thầy là người chỉ đạo, trọng tài, tổ chức
hướng dẫn người học, giúp người học tìm ra kiến thức.
Mặt khác sinh học là một bộ phận khó, mang tính chất trừu tượng cao vì nó
nghiên cứu về cơ thể sống, quá trình sống và đặc biệt nó gắn liền với hoạt động
thực tiễn của con người. Vì vậy nắm bắt tốt các kiến thức sinh học sẽ góp phần
nâng cao đời sống con người. Do đó việc tìm ra những phương pháp nâng cao
chất lượng dạy học là một vấn đề cực kỳ quan trọng.
Có rất nhiều phương pháp dạy học. Tuy nhiên tùy nội dung chương trình mà
áp dụng phương pháp giảng dạy cho phù hợp. Thông thường trong giảng dạy các
môn học đặc biệt là những bài hệ thống hóa kiến thức hoặc tổng kết được sử dụng
phương pháp sơ đồ hóa. Phương pháp này có ưu thế giúp học sinh nhanh chóng thực
hiện các thao tác và quá trình phân tích tổng hợp để lĩnh hội tri thức mới. Sử dụng
phương pháp sơ đồ hóa giúp cho việc phát triển trí tuệ của học sinh, rèn luyện trí
nhớ, tạo được điều kiện cho học sinh học tập sáng tạo tích cực.
Chính vì vậy, tôi mạnh dạn chọn đề tài nghiên cứu: “Sử dụng phương pháp
sơ đồ hóa trong ôn tập một số chương của sinh học 8”
– Mục đích nghiên cứu

2
– Giúp các em nắm vững lí thuyết một số chương của sinh học 8 đồng thời
hình thành cho các em phương pháp ôn tập có hiệu quả.
– Qua hình thành các sơ đồ rèn luyện cho học sinh kỹ năng lập sơ đồ để chủ
động ôn tập kiến thức trong các môn học.
– Đối tượng nghiên cứu:
Học sinh của 2 lớp 8A, 8B trường PT Nguyễn Mộng Tuân.
– Phương pháp nghiên cứu:
Trong quá trình nghiên cứu tôi sử dụng các phương pháp sau:
– Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động học tập của học sinh.
– Phương pháp điều tra: Sử dụng câu hỏi kiểm tra kết quả học tập của học
sinh.
– Phương pháp thống kê: Thống kê kết quả kiểm tra của học sinh.

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lý luận
Dạy học tích cực liên quan điểm “dạy học lấy hoạt động của người học
làm trung tâm”. Đây là một quá trình phức tạp, đa dạng, mang tính tổng thể cao
đòi hỏi phải sử dụng, kết hợp một cách có hiệu quả, hợp lý các phương pháp dạy
học. Trong hệ thống các phương pháp có nhóm phương pháp dạy học trực quan.
Phương pháp dạy học trực quan sử dụng phối hợp với phương pháp thuyết trình
hoặc vấn đáp sẽ giúp người học hiểu sâu sắc và vận dụng tri thức một cách có
hiệu quả. Ưu điểm của nhóm phương pháp dạy học trực quan: giúp cho người
học có thể huy động sự tham gia của nhiều giác quan vào quá trình nhận thức; tạo
điều kiện dễ hiểu, dễ nhớ và nhớ lâu; làm phát triển năng lực chú ý, năng lực quan
sát, óc tò mò khoa học.
Phương pháp sử dụng sơ đồ trong dạy học là một trong những phương pháp
thuộc nhóm phương pháp dạy học trực quan. Để sử dụng được phương pháp sử
dụng sơ đồ trong dạy học, trước tiên các kiến thức cơ bản cần được sắp xếp dưới
dạng mô hình, sơ đồ. Sơ đồ hóa kiến thức là một trong những hình thức trực quan
của quá trình dạy học. Sơ đồ, mô hình là những hình ảnh có tính biểu tượng được

3
xây dựng trên các sự vật, các yếu tố trong cấu trúc sự vật và mối liên hệ giữa các
yếu tố đó dưới dạng trực quan cảm tính (quan sát được, cảm nhận được). Sơ đồ
tạo thành một tổ chức hình khối phản ánh cấu trúc và logic bên trong của một
khối lượng kiến thức một cách khái quát, súc tích và trực quan cụ thể. Thông qua
hình thành sơ đồ giúp cho người học nắm vững một cách trực tiếp, khái quát
những nội dung cơ bản, đồng thời qua đó phát triển năng lực nhận thức cho người
học.
2.2. Thực trạng của vấn đề
Việc học của đa số học sinh còn mang tính máy móc, thụ động, tư duy
mang tính cụ thể, chưa có kỹ năng thu nhận kiến thức từ những nguồn thông tin
khác nhau như: sách giáo khoa, tài liệu, sách báo …….
Bản thân học sinh chưa có nhận thức về phương pháp học tập, học chỉ
mang tính đối phó. Học sinh chưa có kỹ năng ghi nhớ kiến thức, chưa có kỹ năng
tiếp cận nguồn tri thức mới. Đa số học sinh chưa biết cách sử dụng ngôn ngữ sơ
đồ để diễn đạt nội dung sách giáo khoa và tài liệu đọc được.
Chương trình sinh học lớp 8 được chia thành 11 chương từ chương I: Khái
quát cơ thể người, chương II: Vận động, Chương III: Tuần hoàn, Chương IV: Hô
hấp, Chương V: Tiêu hóa, Chương VI: Trao đổi chất và năng lượng, Chương VII:
Bài tiết, Chương VIII: Da, chương IX: Thần kinh và giác quan, Chương X: Nội
tiết, Chương XI: Sinh sản. Nhìn vào phần nội dung kiến thức chúng ta thấy toàn
bộ nội dung sinh học lớp 8 là nghiên cứu về cấu tạo, chức năng, hoạt động và
cách bảo vệ các cơ quan trong cơ thể người. Cấu tạo và hoạt động của chúng tạo
thể sự thống nhất trong cơ thể người. Qua đó chúng ta thấy đây là một lượng kiến
thức lớn và tương đối “nặng” đối với học sinh lớp 8. Vậy làm thế nào để sau mỗi
chương, các em có thể tóm tắt, tổng hợp được nội dung đã học trong toàn chương.
Nếu sử dụng phương pháp cũ thì các em không thể logic được nội dung các bài
với nhau và không thể nhớ hết được kiến thức đã học.
Qua khảo sát chất lượng học sinh lớp 8A, 8B ở trường phổ thông Nguyễn
Mộng Tuân, tôi nhận thấy:
+ Đa số học sinh chưa biết cách lập sơ đồ hóa đối với môn sinh học.

4

+ Những kiến thức thực tế về cơ thể người là kém.
+ Tỉ lệ học sinh yếu còn nhiều, khá giỏi ít.
+ Kết quả khảo sát đầu năm như sau:

Lớp Sĩ số

Điểm dưới 5 Điểm 5,6 Điểm 7,8 Điểm 9,10
Số
lượng % Số

lượng % Số

lượng % Số
lượng %
8A 32 12 38 10 31 8 25 2 6
8B 20 10 50 7 35 3 15 0 0

Từ thực trạng trên tôi mạnh dạn sử dụng phương pháp: sử dụng sơ đồ hóa
trong ôn tập một số chương của sinh học lớp 8.
2.3. Các giải pháp thực hiện
Quá trình dạy học gồm 2 hoạt động có liên quan với nhau một cách mật
thiết, đó là hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh trong đó
học sinh vừa là chủ thể, vừa là khách thể của quá trình dạy học.
Học sinh trong quá trình học tập ở trong và ngoài nhà trường cũng như quá
trình lớn lên ngoài xã hội, đã có vốn sống về cấu tạo các cơ quan trong cơ thể, từ
đó có thể tự bảo vệ mình và bảo vệ những người thân không bị mắc bệnh tật, có ý
thức bảo vệ môi trường sống xung quanh.
Học sinh ở lứa tuổi này (từ 13-15) đang bước vào giai đoạn dậy thì, có nhiều
biến đổi về tâm, sinh lý. Nếu các em có kiến thức vững vàng về cơ thể mình thì
các em sẽ tự tin, thích nghi với những thay đổi đó.
Ngoài ra đây cũng là lứa tuổi ưa hoạt động, thích tìm tòi, sáng tạo, nghiên
cứu trong học tập trên cơ sở là kiến thức các em đã lĩnh hội được trong các bài
học. Ôn tập từng chương bằng phương pháp sơ đồ hóa sẽ giúp các em hệ thống
hóa được toàn bộ kiến thức của chương, nâng cao chất lượng, hiệu quả giờ học.
Để sử dụng phương pháp sơ đồ hóa trong dạy học học sinh học trước hết
giáo viên phải nắm vững chương trình, cấu trúc của từng chương, từng bài; trong