Sáng kiến kinh nghiệm Chỉ đạo dạy học các yếu tố hình học lớp 5

1. MỞ ĐẦU

1.1  Lý do chọn đề tài

Giáo dục là đào tạo những con người có phẩm chất và trình độ văn hóa. Để tạo ra những con người đó thì bậc Tiểu học là nền tảng cho tương lai.

Môn Toán ở Tiểu học có nhiệm vụ từng bước bồi dưỡng, rèn luyện các thao tác tư duy, phát triển khả năng suy luận cho học sinh. Việc dạy các yếu tố hình học chiếm vị trí quan trọng trong chương trình môn Toán.

Việc dạy-học các yếu tố hình học là làm cho học sinh có biểu tượng, có khái niệm ban đầu chính xác về hình học thường gặp. Có khả năng nhận dạng, phân biệt về mặt hình học không gian, có khả năng ước lượng, tính toán, kẻ vẽ hình. Chính vì vậy, học sinh phải nắm được một số khái niệm về hình học cơ bản gắn với hình học không gian, như độ dài đoạn thẳng, đường gấp khúc…Bước đầu dựa vào quan sát, thực hành cắt ghép, phân tích hình mà hình thành khái niệm. Có kĩ năng về hình theo các điều kiện cho trước, biến đổi các hình thành hình cùng diện tích.

Thông qua việc dạy các yếu tố hình học, học sinh hình thành biểu tượng, khái niệm nhằm nâng cao nhận thức về hình học không gian. Vì vậy, học các yếu tố hình học ở Tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng rất quan trọng. Nó không những giúp các em lĩnh hội về mặt tri thức mà còn giúp các em rèn luyện một số kĩ năng, ngoài ra giúp các em vận dụng vào thực tế cuộc sống và là cơ sở để các em học tốt môn hình học ở bậc phổ thông.

Để dạy học tốt yếu tố hình học ở lớp 5 nói riêng, tiểu học nói chung, đáp ứng mục đích yêu cầu của việc dạy học các yếu tố hình học một cách có căn cứ khoa học, tôi chọn vấn đề: “Chỉ đạo dạy học các yếu tố hình học lớp 5 trường TH Tiến Lộc  -Hậu Lộc-Thanh Hóa”. Vì trường TH Tiến Lộc là địa bàn có nhiều thuận lợi cho việc dạy-học. Đội ngũ giáo viên đồng đều, chất lượng đại trà tương đối cao. Phụ huynh quan tâm đến việc học tập của con em mình.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Bản thân tôi nghiên cứu đề tài này để tìm ra những biện pháp tốt nhất những kinh nghiệm thiết thực để giúp học sinh biết cách áp dụng các phương pháp, hệ thống hóa kiến thức, hiểu khắc sâu, nhớ lâu tri thức, phát triển hoạt động trí tuệ sáng tạo của học sinh, nhằm nâng cao hiệu quả trong việc dạy- học các yếu tố hình học thông qua môn toán lớp 5

1.3.Đối tượng nghiên cứu

 Chương trình toán tiểu học; toán 5; Học sinh lớp 5 trường tiểu học Tiến Lộc

1.4. Phương pháp nghiên cứu

         –  Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở

– Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin

– Phương pháp thống kê, xử lí dữ liệu

– Phương pháp thử nghiệm; phương pháp trực quan.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm

Môn Toán là môn học nhiều tiết của chương trình học. Mỗi tuần 5 tiết x 35 tuần= 175 tiết. Nội dung chương trình các yếu tố hình học được tách thành chương riêng (chương 3) . Sau các tiết hình thành kiến thức mới thì đều có tiết luyện tập, luyện tập chung. 

Nội dung hình học gồm: 40 bài học. Trong đó: Cung cấp kiến thức mới là 17 bài, 18 bài luyện tập và luyện tập chung, 5 bài ôn tập cuối năm. 

17 bài  cung cấp kiến thức mới. Gồm các nội dung kiến thức sau: Hình tam giác, diện tích hình tam giác; hình thang, diện tích hình thang; hình tròn, đường tròn, chu vi hình tròn, diện tích hình tròn; giới thiệu biểu đồ hình quạt; hình hộp chữ nhật, hình lập phương, diện tích xung quanh và diện tích toàn phần của hình hộp chữ nhật;diện tích xung quanh và toàn phần của hình lập phương; thể tích của một hình; xăng- ti- mét khối, đề- xi- mét khối, mét khối; thể tích hình hộp chữ nhật; thể tích hình lập phương; giới thiệu hình trụ, giới thiệu hình cầu.

Dạy Toán nói chung, dạy yếu tố hình học nói riêng giáo viên cần giúp học sinh tự phát hiện, tự giải quyết vấn đề của bài học; giúp học sinh tập khái quát hóa (theo mức độ phù hợp) cách giải quyết để tự chiếm lĩnh kiến thức mới. Hướng dẫn học sinh thiết lập mối quan hệ giữa kiến thức mới và kiến thức đã học có liên quan, giúp học sinh phát triển trình độ tư duy và khả năng diễn đạt bằng lời, bằng hình ảnh, bằng kí hiệu…Giúp học sinh nhận ra kiến thức mới (hoặc kiến thức đã học trong nội dung các bài tập đa dạng, phong phú giúp học sinh tự thực hành luyện tập theo khả năng). Tạo ra sự hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các đối tượng học sinh. Khuyến khích học sinh tự kiểm tra kết quả thực hành, luyện tập. Tập cho học sinh thói quen tìm phương án để giải quyết vấn đề, không thỏa mãn với kết quả đã đạt được…

Sự phát triển của hình học đã trải qua nhiều thời kì từ chỗ còn mang tính trực giác, kinh nghiệm chưa có lập luận chặt chẽ đến việc nghiên cứu các không gian vật lí và mô hình của không gian đó.

  Tuy nhiên trong việc giảng dạy ở Tiểu học thì các kiến thức về hình học mang ý nghĩa thực của nó mà mới đươc coi là bước chuẩn bị cho việc học hình học. Do vậy ở Tiểu học khi học hình học vẫn dựa trên cơ sở trực giác, chưa đòi hỏi phải lập luận chặt chẽ. Như vậy việc dạy các yếu tố hình học ở Tiểu học mới chỉ dừng lại ở việc cung cấp cho học sinh những hiểu biết cần thiết về hình dạng, Vị trí kích thước của các vật trong không gian, đồng thời chuẩn bị cho việc học hình học ở lớp trên. Chính vì đó mà nội dung chương trình hình học ở Tiểu học bao gồm giới thiệu một số đối tượng hình học đơn giản là: điểm, đoạn thẳng, đường thẳng đường gấp khúc… một số hình như hình tam giác, tứ giác, hình vuông hình chữ nhật… các hoạt động hình học chủ yếu là vẽ hình, nhận dạng hình, cắt ghép hình. Bước đầu làm quen với toán chu vi, diện tích, thể tích.

       Mặc dù vẫn khẳng định và chuẩn bị cho việc học hình học một cách có hệ thống nhưng việc dạy hình học ở Tiểu học vẫn thể hiện được hai phương diện của việc dạy hình học như sau:

Quan sát và hành động trên các đồ vật, thu thâp các thông tin có liên quan nhằm hình thành một số kĩ năng thao tác với các đối tượng hình: Vẽ hình, cát ghép hình, đo đạc, biến hình.

Bước đầu trừu tượng hóa dẫn tới mô hình toán học đồng thời làm quen với ngôn ngữ hình học.

Xuất phát từ các quan điểm chỉ đạo và các định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học, có nhiều giải pháp để triển khai một cách có hiệu quả việc đổi mới phương pháp dạy học. Một số giải pháp có liên quan đến vấn đề nghiên cứu cụ thể là: dạy cá nhân, dạy học theo nhóm, trò chơi học tập…dù ở hình thức nào thì giáo viên vẫn là người đóng vai trò chỉ đạo điều khiển tổ cho hoạt động còn dưới sự dẫn dắt của giáo viên sẽ tìm kiếm, chiếm lĩnh tri thức mới theo khả năng của mình, từ đó phát triển tư duy sáng tạo năng lực kiểm tra và đánh giá.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

1. Thực trạng

1.1 Công tác chỉ đạo của Ban Giám hiệu:

Ban giám hiệu nhà trường đã quan tâm đúng mức đến chất lượng day-học nói chung; chất lượng dạy-học môn Toán nói riêng. Trong đó đã đầu tư chỉ đạo chặt chẽ áp dụng các kỹ thuật dạy học trong chương trình cấp học. Hiệu trưởng chỉ đạo chuyên môn nhà trường xây dựng kế hoạch cụ thể, chỉ đạo điểm khối 5 áp dụng các kỹ thuật dạy học. Phát động phong trào thi đua lập kế hoạch bài học, dạy-học có chất lượng cao đáp ứng tinh thần chỉ đạo của chuyên đề. Đặc biệt quan tâm trong dạy-học nội dung này là ĐDHT và TBDH của học sinh và giáo viên; cách thức sử dụng của HS, GV sao cho phù hợp với yêu cầu của SGK. Bước đầu Sơ đồ tư duy  bằng giáo án điện tử.

1.2. Đội ngũ giáo viên.

Tổng số CBGV: 33 đ/c. Trong đó:

– BGH: 3 đ/c

– Hành chính: 3 đ/c

– GV-TV: 1đ/c

– GV đặc thù: 5đ/c.

– GV văn hóa: 22 đ/c.

22 GV văn hóa. Trong đó: Đại học, Cao đẳng: 16 = 73%

Bố trí vào khối 5 gồm 3 đ/c: Các đ/c được bố trí ở khối 5 là những người có kinh nghiệm, nhiều năm dạy ở lớp 5. Tiếp thu chuyên đề thay sách giáo khoa tốt và có khả năng vận dụng vào giảng dạy. Song một vài đ/c kiến thức môn Toán (chương trình phổ thông) còn hạn chế cho nên hiểu vấn đề và SGK chưa cặn kẽ; chưa thực sự đầu tư vào kế hoạch bài học để có hiệu quả cao (chủ yếu phụ thuộc SGV); chưa chú ý để tổ chức cho học sinh hoạt động học tập, sử dụng đồ dùng dạy học đôi khi còn lúng túng. Biết soạn và dạy giáo án điện tử.

1.3. Học sinh.

Tổng số học sinh toàn trường là 509 em. Trong đó khối 5 là 74 em.

 Biên chế:

5A: 2 5 em

5B: 24 em

5C: 25 em

Nhìn chung chất lượng học sinh cao, ổn định. Học sinh có đầy đủ sách vở, đồ dùng học tập. Khả năng tiếp thu kiến thức tốt.

Tuy nhiên còn một số học sinh có hoàn cảnh khó khăn chưa có sự quan tâm đúng mức của phụ huynh, một số em chưa chăm học nên chất lượng học Toán chưa cao, chưa có khả năng hợp tác, chưa tự tin trong giao tiếp.